Braziliaans president Jair Bolsonaro komt zijn verkiezingsbeloften na. Hij maakt een einde aan alle sociale programma’s van zijn voorgangers Lula en Rousseff, de universiteiten worden geprivatiseerd, de inheemse volkeren verliezen hun rechten, het regenwoud wordt open jachtterrein voor de agrobusiness, de politie krijgt vrij spel in het moorddadig onderdrukken van sociaal protest in de arme stadswijken en de verafgelegen geïsoleerde landbouwgebieden.
Binnen enkele maanden maakte hij van zijn land terug een internationale paria, die zijn economie volledig ondergeschikt stelt aan die van de VS, ten bate van de Braziliaanse oligarchie en ten koste van de rest van de bevolking. Massale protesten tegen zijn beleid negeert hij misprijzend. Politici die tot voor kort onderwerp waren van corruptieonderzoeken gaan weer vrijuit.
Hoe is het zover kunnen komen?
Zestien jaar geleden werd de linkse vakbondsleider Ignacio ‘Lula’ da Silva de eerste president van Brazilië met een sociaal programma. Meer dan 25 miljoen Brazilianen geraakten uit de armoede, zwarte Brazilianen kregen voor het eerst studiebeurzen voor universitaire studies, openbare scholen en hospitalen werden gebouwd. President Obama noemde hem “de meest populaire politicus op aarde”.
Zoveel jaren later zit Lula een gevangenisstraf uit van 12 jaar voor corruptie. Hij zou een luxe-appartement aan zee hebben aanvaard van een bouwbedrijf, in ruil voor bouwcontracten voor de nationale oliemaatschappij Petrobras. Internationale waarnemers en VN-experten noemden zijn proces een karikatuur.
Recent bracht journalist Glenn Greenwald uit dat Sergio Moro, de rechter die hem veroordeelde (en nu minister van justitie is onder Bolsonaro), geen enkel bewijs kon leveren voor de beschuldiging. Bovendien bleek zijn vonnis in werkelijkheid bedoeld om hem te verhinderen deel te nemen aan de presidentsverkiezingen. Alle peilingen gaven hem daarbij de overwinning … Toch zit nu Jair Bolsonaro in het presidentieel paleis in de hoofdstad Brasilia.
Filmregisseuse Petra Costa werd geboren in 1983, één jaar voor de val van de militaire dictatuur. Aan de hand van beelden uit haar familiearchief overloopt zij de geschiedenis van haar land tot in 2003, toen het onverhoopte gebeurde.
Voor het eerst werd een kandidaat tot president verkozen die niet uit de economische elite stamde, die niet dienstplichtig was aan de oligarchie, en dat zonder enige steun van de grote massamedia, die nochtans een lastercampagne zonder voorgaande hadden gevoerd.
Costa kiest een kant, die van Lula en zijn opvolgster Dilma Rousseff, wat haar niet belet kritisch te zijn voor de fouten en misstappen van de Arbeiderspartij, waaronder de meest fatale de beslissing om samen te werken met de rechtse partij PDMB van Michel Temer.
Je bekijkt de euforische archiefbeelden van de eerste verkiezingsoverwinning van Dilma Rousseff in 2012 heel anders, nu je weet wat in 2016-2017 is gebeurd. Naast haar staat vice-president Michel Temer, die dan reeds de plannen heeft besproken op de Amerikaanse ambassade om haar af te zetten.
Een waardig afscheid
Een zeker gevoel van gelatenheid overvalt je daarna wanneer de gebeurtenissen elkaar opvolgen. Je weet immers hoe het zal aflopen. Het enige lichtpunt in dit alles is Lula zelf.
Zijn enthousiasme blijft ongebroken. Kalm beantwoordt hij de vragen van rechter Sergio Moro. Waardig neemt hij afscheid van zijn volgers. Hij twijfelt ondertussen niet dat de teerlingen reeds zijn geworpen lang voor zijn proces begint.
Er valt zoveel meer te vertellen over Brazilië. Deze documentaire zegt ook niet alles. Brazilië is op drie jaar tijd terug vergleden tot de politieke realiteit van de militaire dictatuur. Historische vergelijkingen kloppen (gelukkig) nooit helemaal. Dit kan niet het einde zijn. Miljoenen Brazilianen zijn reeds op straat gekomen tegen het beleid van president Bolsonaro.
Met het twijfelachtige genot van de voorkennis van wat er is gebeurd, is deze documentaire van Petra Costa een indroevige terugblik. Het land staan nog vier moeilijke jaren onder Bolsonaro te wachten.
Niets is echter in steen gebeiteld. Sociaal verzet heeft altijd zin en daar kennen de Brazilianen wat van. Zoals Lula het zelf zegt op het einde van de film: “Ze kunnen een mens opsluiten, maar een mening, een idee kan je niet opsluiten, die is er voor altijd”.
‘Democracia em vertigem’ is te bekijken op Netflix, de trailer is Engels ingesproken, de documentaire op Netflix is in Portugees/Engels met Nederlandstalige ondertitels.