Het Braziliaanse ministerie van Buitenlandse Zaken had voor president Bolsonaro een afgewogen toespraak voorbereid om het internationale imago van het land enigszins te verbeteren. Dat was buiten zijn temperament gerekend. Hij las een eigen tekst voor vol leugens en verdraaiingen en liet de andere VN-lidstaten, zelfs zijn rechtse medestanders, verbijsterd achter.

Het Braziliaanse ministerie van Buitenlandse Zaken had voor president Bolsonaro een tekst voorbereid, die door talrijke adviseurs en regeringsleden was doorgenomen, aangevuld, gewijzigd. De bedoeling was om tijdens de jaarlijkse plenaire zittingen van de VN-Algemene Vergadering (van 14 tot 27 september) het internationaal imago van het land wat op te vijzelen. Brazilië heeft immers dringend nood aan nieuwe buitenlandse investeerders. Die haken nu meer en meer af door de politieke instabiliteit in Brazilië.

Dit is geen ongewone manier van handelen. Alle VN-lidstaten gebruiken de jaarlijkse samenkomst in New York om mooie woorden te uiten. Ook de Belgische premier stak een voor hem geschreven toespraak af waarin hij pleitte voor ‘meer internationale samenwerking’.

De meeste toespraken worden zo geschreven. Wat er gezegd wordt kan voor het overige best niet al te letterlijk worden genomen en doorstaat zelden de toets van het echte beleid. In ieder geval gaat geen enkele staatsleider zover om er een politiek-ideologische speech voor eigen binnenlands gebruik af te steken.

Boertig en onwetend

President Bolsonaro heeft al eerder blijk gegeven weinig inzicht te hebben in de geplogenheden van de diplomatie tussen landen. Op dat vlak had hij een goed voorbeeld aan VS-president Trump. Brazilië staat weliswaar niet zo hoog op de internationale pikorde als de VS, maar in feite was hij nog veel erger dan Trump qua boertig gedrag en ronduit beschamende onwetendheid over het belang van goede diplomatieke relaties.

Zelfs zijn eigen minister van Buitenlandse Zaken heeft gepoogd hem te overtuigen om tenminste tijdens de plenaire zitting van de VN-Algemene Vergadering zijn toon wat te milderen voor een publiek van delegaties uit alle VN-lidstaten ter wereld. Bolsonaro deed het omgekeerde, hij is nog dieper gezakt.

Hij begon zijn toespraak met het aanklagen van het ‘communisme’ van de vorige Braziliaanse regeringen van presidenten Lula en Rousseff. Hij beschuldigde beide voormalige presidenten ervan de Braziliaanse Nationale Bank voor Economische Ontwikkelingen gebruikt te hebben om dictaturen te steunen. Deze bank leent uitsluitend uit aan Braziliaanse bedrijven actief in Brazilië zelf.

Zij zouden tevens verantwoordelijk zijn voor een miljardendeficit van de Braziliaanse overheidsbedrijven. Bolsonaro verwees daarnaast naar investeringen, zonder te vermelden dat het nog niet over genomen beslissingen gaat.

Toespraak Bolsonaro op 21 september (13:41 – je hoort de Engelstalige VN-tolk):

Over het hoofdthema van deze VN-Algemene Vergadering – de internationale strijd tegen COVID-19 – zei hij niets (Bolsonaro weigert nog steeds zich te vaccineren), net zomin als over de klimaatcrisis en over de voorstellen om de VN te revitaliseren.

Volgens Bolsonaro is Brazilië een “voorbeeld van milieubescherming”, want de ontbossing van de Amazone zou de voorbije twaalf maanden (augustus tot augustus) gedaald zijn met 32 procent tegenover het vorige jaar. Zijn eigen instelling IAMAZON (Instituto do Homen e Meio Ambiente Amazônia) stelde echter een toename vast van de ontbossing met 7 procent in dezelfde periode (ongeveer 1606 km²).

‘Geen corruptie meer’

Verder beweerde hij dat onder zijn bestuur de voorbije drie jaar geen enkel geval van corruptie meer werd vastgesteld. Wie enigszins vertrouwd is met de feiten weet wel beter. Vooral deze leugen is niet van aard het vertrouwen van buitenlandse investeerders te verbeteren.

Na deze toespraak zal Bolsonaro nog weinig kansen maken om een betekenisvolle dialoog te hebben met andere staatsleiders. In tegenstelling tot wat hij beweert stagneert de Braziliaanse economie dieper en dieper. Deze man staat echter niet alleen. Hij vertegenwoordigt fascistoïde en fascistische bewegingen die elke rationaliteit laten varen.

De Braziliaanse economische elite is hem beu, maar staat voor een dilemma. Zij hebben geen alternatief voor de grote kanshebber die volgend jaar de presidentsverkiezingen kan winnen. Lula (en zijn opvolger Rousseff) heeft tijdens zijn twee vorige presidentiële mandaten bewezen dat sociale vooruitgang kan samengaan met economische stabiliteit. Die stabiliteit is er echter een die herverdeelt en daar wringt voor de elite het schoentje. Wat zij willen is economische groei die uitsluitend en volledig naar henzelf gaat.

Bolsonaro valt echter niet meer te controleren. Hij heeft ook niets meer te verliezen. Zijn dreigementen om de Braziliaanse instellingen te gijzelen en een staatsgreep te plegen moeten ernstig worden genomen. Het leger heeft hij niet volledig achter zich. De vraag is echter hoe groot de kritische massa binnen het leger is die wél bereid is hem te volgen. Er zijn in Latijns-Amerika al eerder staatsgrepen gepleegd door legerleiders die hun eigen troepen niet volledig achter zich hadden.

Brazilië is nog steeds de achtste economie ter wereld (cijfers 2021). Dat is vier plaatsen lager dan ten tijde van presidenten Lula en Rousseff, maar nog steeds zeer hoog in de internationale rangorde. Onder Lula en Rousseff (tijdens haar eerste mandaat als president) was Brazilië een van de snelst groeiende economieën ter wereld, maar bleef het land een van de meest ongelijke.

Die ongelijkheid is onder Bolsonaro nog toegenomen. Zes Braziliaanse multimiljardairs zijn rijker dan hun 100 miljoen armste landgenoten (op een totale bevolking van 211 miljoen). Zijn wanbeleid toont de absurde wreedheid van het economische wereldsysteem. Dit laat toe dat zelfs in een krimpende economie de rijksten nog rijker worden.

Het totale gebrek aan enige kritische commentaar over de VN-toespraak van Bolsonaro toont andermaal pijnlijk aan hoe ver de grote media afgedreven zijn van hun taak om de wereld te informeren over wat er werkelijk gaande is.

Vergelijk Bolsonaro’s toespraak met die van president Dilma Rousseff in 2013 (7:54 – je hoort de Engelstalige VN-tolk):