Het thema van jubileumnummer Januari 2023 van maandblad Samenleving&Politiek (SamPol) kon niet beter vallen dan nu. Met 21 bijdragen mag dit het ultieme dossier over maatschappelijke ongelijkheid worden genoemd, over de échte oorzaken van extreme rijkdom en over werkbare remedies, die wel degelijk haalbaar zijn. “Het is louter een kwestie van politieke wil”.

De eerste zin van het editoriaal van hoofdredacteur Wim Vermeersch zet de toon. Geen twijfel waar dit themanummer van SamPol over gaat.

De gemiddelde mediaan …

‘Gemiddelde Belg op één na rijkste van Europa‘. Daar heb je ze al, de gemiddelden. Niet toevallig dat de ‘bemiddelden’ der aarde het graag over ‘gemiddelden’ hebben en niet over de mediaan. Te moeilijk voor de lezers-luisteraars-kijkers?

Neen, beste media. De meeste mensen weten niet wat ‘mediaan’ betekent, en dat is niet omdat ze dom, ongeletterd, marginaal (… vul zelf verder in) zouden zijn.

Er zijn dingen die je mag en moet blijven herhalen, ‘gemiddelden’ houden geen rekening houden met verdeling, nog zo een foeilelijk begrip (volgens de ‘bemiddelden) dat nergens voor nodig is, want ‘te moeilijk’.

Een eenvoudig kort cijfervoorbeeld volstaat om te illustreren waarom ernstige journalisten altijd de mediaan horen te gebruiken, en dat ik zelf altijd gebruik wanneer ik ergens ga spreken over de werking van de massamedia (wat sinds de pandemie stilgevallen is).

Als negen personen elk 1.000 euro per maand verdienen en ik als tiende persoon 91.000 euro binnenrijf, dan ‘verdienen’ wij samen 100.000 euro per maand en halen wij een mooi gemiddeld inkomen van 10.000 euro. De mediaan geeft een heel ander beeld. Het is het cijfer dat in het midden van de reeks ligt (of tussen de twee middelste cijfers):

1.000-1.000-1.000-1.000-1.000-1.000-1.000-1.000-1.000-91.000

De ‘wij’ in dit voorbeeld hebben een mediaan-inkomen van 1.000 euro. Klinkt al heel anders dan een gemiddelde van 10.000.

Wij hebben nog altijd geen degelijk inzicht in hoe de welvaart in dit land echt verdeeld is. Te moeilijk? Neen, niet ‘relevant’, dat wil zeggen niet relevant voor zij die er alle baat bij hebben dat deze kennis niet verspreid wordt.

Je mag zelf raden welk deel van de bevolking meent dat inkomensongelijkheid niet onderzocht hoeft te worden. Je kan over de ongelijkheid heel verontwaardigd doen, maar de nuchtere feiten laten spreken is nog steeds de sterkste boodschap. Die boodschap brengt themanummer Januari 2023 van SamPol.

Limitarisme, weer een -isme erbij?

Eat the Rich is géén loze slogan van extreemlinks (wat ‘extreemlinks’ of ‘links’ ook moge betekenen in een wereld waar het politieke spectrum al veertig jaar naar rechts opschuift):

“… de argumenten van het limitarisme, een stroming die stelt dat er een grens gesteld moet worden aan hoe rijk iemand mag zijn en waartoe ook Dick Timmer behoort (zijn interview kan je hier volledig lezen, nvdr) is stilaan onweerlegbaar: extreme rijkdom is nefast voor zowel onze democratie, onze welvaart, als ons klimaat. De superrijken hebben zich teruggetrokken uit de samenleving: zij zijn de echte onverschilligen. Het naoorlogse contract tussen kapitaal en arbeid is door hen eenzijdig opgezegd.” …

“Maar het kan al een eerste stap zijn om in 2024 geen federaal regeerakkoord te sluiten zonder de opstart van een vermogenskadaster, dat technisch perfect mogelijk is.”

Ludwig Verduyn, al 20 jaar drijvende kracht achter www.derijkstebelgen.be licht zijn lijdensweg toe onder De Morgen-eigenaar Christian Van Thillo om hier aan te werken bij de krant. Hij legt zijn onderzoeksmethodiek uit en somt ‘winnaars’ en ‘verliezers’ op.

Die ‘verliezers’ hoef je niet te gaan zoeken in de gangen rond Brussel-Centraal. Rijk in één generatie? Wie zijn de rijkste Belgen? Wel, rijken worden rijker, maar worden toch in de eerste plaats rijk geboren.

Apache-journalist Steven Vande Bossche heeft het over De 1% van het Belgisch residentieel vastgoed (niet letterlijk de 1%, maar de spreekwoordelijke minderheid die sinds Occupy een vast begrip is). Het wordt voor jonge gezinnen jaar na jaar moeilijker om nog vastgoed te verwerven, terwijl “een kransje vermogende particuliere investeerders, goed boerende lokale vastgoedondernemers en grote gefinancialiseerde vastgoedbedrijven” het beter doen dat ooit tevoren. Een stevig dossier.

Het interview Extreme rijkdom is pure verspilling van hoofdredacteur Wim Vermeersch met politiek filosoof Dick Timmer kan je volledig lezen in de overname op ons platform.

Hoe moet je ongelijkheid meten? Sarah Kuypers van het Centrum voor Sociaal Beleid aan de Universiteit Antwerpen stelt in Wat een ongelijkheidsonderzoeker lijden kan vast dat onderzoek naar ongelijkheid zwaar wordt bemoeilijkt door het ontbreken van administratieve data.

Is inkomensongelijkheid hetzelfde fenomeen als armoede, vermogensongelijkheid of koopkracht? Gaat het over een effectieve verslechtering of is er eerder sprake van een perceptie? Jonas Vanderkelen van de Onderzoekseenheid Publieke Economie aan de KU Leuven zoekt het uit in De paradox van de Belgische inkomensongelijkheid.

Zijn collega’s André Decoster, hoogleraar Economie en Bedrijfswetenschappen aan de KU Leuven en doctoraatsstudent Nabil Sheikh Hassan van het Institut de Recherches Economiques et Sociale aan de UC Louvain bekijken Ongelijkheid in België door een nieuwe bril.

Een vermogenskadaster?

Hoe te beginnen aan een vermogenskadaster. Tegenstanders van een vermogenskadaster “trekken op flessen dat de fiscus uw woonst ondersteboven zal komen keren. Progressieven mogen zich hier, niet aan laten vangen. Een vermogenskadaster kan perfect zonder dat de fiscus ooit uw woonst ondersteboven zal komen keren”. Volgens Wouter Lips, adviseur fiscaliteit voor de studiedienst van Vooruit is het louter een kwestie van politieke wil. Eenmaal die klip genomen zijn “de obstakels betrekkelijk klein en technisch van aard”.

Zagen en zeuren is de Vlaming in de genen gebrand, net als de baksteen in de maag, zo wil toch het cliché. Erfbelasting is vadertje staat die je rechtmatige welvaart komt afromen. Dat die vadertje staat ook je onderwijs, je openbare wegen, je scholen, je hospitalen omvat, wil diezelfde Vlaming niet horen. Minder bekend is dat erfenissen in hoofdzaak ten goede komen aan een kleine groep in de maatschappij, die het reeds zonder erfenis zeer breed heeft. Dirk Van De Gaer, hoogleraar Economie en Bedrijfskunde aan de Universiteit Gent, weerlegt de Mythes en desinformatie over erfbelasting.

Nog een politiek hot topic komt aan bod in De meerwaarde van meerwaardebelasting op aandelen van Wim Coumans die voor de afdeling Fiscaliteit en Parafiscaliteit van de Hoge Raad van Financiën werkt. Weer wat ‘links’ gedram? Integendeel, reeds jaren “bevelen internationale instellingen ons land aan een meerwaardebelasting te heffen bij verkoop van aandelen”.

Hendrik Noten is medeauteur van het boek Fantoomgroei – Waarom we steeds harder werken voor steeds minder (zie de recensie van Paul Verhaeghe). Hij schreef Het wiegelied van de collectieve verarming. We gaan er allemaal samen achteruit. Werkelijk? “Wie verarmt er precies en waarom?” Er is geen sprake van een gelijkmatige verarming voor iedereen. Het zijn vooral “de werkende huishoudens “ die verarmen. Een huishouden dat “voor het inkomen kan bouwen op een aanzienlijk vermogen … wordt ontzien”.

The winner takes it all, bitterzoet deuntje van ABBA?

Oxfam en 11.11.11 hebben het de voorbije jaren, reeds voor de pandemie, maar sindsdien nog meer uitgesproken, over de exorbitante aangroei van fortuinen, ook zo in The winner takes it all? van Oxfam-medewerker Julien Desiderio en 11.11.11-medewerker Femmy Thewissen. Zeg niet ‘achterpoortjes’, zeg ‘fiscale optimalisering’. Die verrijking gebeurt niet alleen via fiscale paradijzen, sommige rijken bakken het nog bruiner en rijven miljarden dollars aan overheidssteun binnen. “Er is geen draagvlak voor” hoor je beleidsvoerders zeggen. Wel, miljardairsbelastingen hebben de steun van 73,6 procent van alle Belgen.

Francine Mestrum legt zich al jaren toe op de studie van armoede. Recent hoorden we op onze nationale zender weer een pleidooi voor meer filantropie van de superrijken, in plaats van meer belastingen. Mestrum maakt kort en krachtig brandhout van De hypocrisie van filantropie. “Filantropie heeft … niets vandoen met armoedebestrijding of ‘het algemeen belang’, maar met macht en invloed”.

Verder volgt nog een beetje geschiedenis in Hoe erfgenamen van nazimiljardairs grote delen van de wereldeconomie beheersen. Geen lugubere samenzwering, gewoon de vaststelling van David De Jong, correspondent van de Nederlandse krant het Financieele Dagblad, tevens auteur van het boek Nazimiljardairs (Meulenhoff, 2022). BMW, Daimler-Benz, Porsche, Oetker … een leestip.

Is Nederland een belastingparadijs?. Volgens de enen nooit geweest, volgens de anderen nog altijd. Jan Vleggeert van de vakgroep Belastingrecht aan de Universiteit Leiden antwoordt volmondig ja, maar erkent dat de Nederlandse overheid inspanningen gedaan heeft in de goede richting. In ieder geval “De wijze waarop Nederland jarenlang ten koste van de schatkist van andere landen van de brievenbussector heeft geprofiteerd, verdient geen schoonheidsprijs”. Een van die andere landen was (is) Griekenland, waar Canadese goudmijnbedrijven geen belastingen betalen omdat ze officieel in Nederland gehuisvest zijn.

Sacha Dierckx, economisch adviseur van het ABVV, houdt een pleidooi voor Een publiek vermogensfonds voor meer gelijkheid. Geen Chinese Cubaanse of Noord-Koreaanse dictatuur, maar gewoon de praktijk in Noorwegen en zelfs in de VS, in de deelstaat Alaska. De olie in de bodem heeft daar uiteraard mee te maken. Geen evidentie, maar dit is geen pleidooi voor de samenleving, excuseer de ‘alleen’-leving van Margaret Thatcher waar “aandelen bezitten even gewoon is als een auto bezitten”, maar voor een ‘collectief en democratisch’ idee.

Als afsluiter vier boekrecensies, De Kleine Geschiedenis (De Geus, 2022) van Thomas Piketty, Miljardairs onder de guillotine (Vrij Nederland, 2022), provocerende titel voor Een internationale zoektocht naar alternatieven voor het kapitalisme.

Verder nog twee Engelstalige boeken, over de uitvinding van ‘austerity’¹ die de weg plaveit naar het fascisme, The Capital Order (University of Chicago Press, 2022) en “de sluipende oligarchisering van onze politieke systemen” door de superrijken in The Price of Democracy (Harvard University Press, 2020).

Als coda een terugblik en een blik vooruit van Geert Mareels, redactielid van SamPol. Lees zeker de alinea die begint “Maar er is beterschap in zicht” …

 

Sampol Januari 2023 hoort thuis in elke bibliotheek en schoolklas, in elke studiedienst van partijen en vakbonden. Idee: maak er een pocketversie van.

Samenleving&Politiek (SamPol), jaargang 30, Januari 2023. Het maandblad SamPol verschijnt 10 maal per jaar, voor 40€ krijg je het in je bus en online, 25€ voor wie jonger is dan 25 of ouder dan 65, online alleen aan 30€ per jaar. Je kan ook een steunabonnement nemen van 50€. Maak hier je keuze. Wil je het eerst eens uitproberen? Vraag een proefnummer via info@sampol.be of bel 09.2763531.

 

Note: