Gepensioneerd vrederechter Jan Nolf schreef zijn bemerkingen neer bij de recente voorstellen van de federale regering om de grondwet te wijzigen. “We moeten zuiniger omspringen met onze Grondwet dan terroristen met dynamiet”.
In zijn blog Questioning Justice 2015/16 stelt Jan Nolf een aantal verontrustende verschuivingen vast in de recente politieke uitspraken over de Grondwet en de burgerrechten die daar in verankerd zijn.
Vlaamse bewondering voor Frankrijk
Het discours van de N-VA en partijvoorzitter Bart De Wever toont opvallende gelijkenissen met dat van Frans politicus Nicolas Sarkozy toen hij minister van binnenlandse zaken (2002-2004 en 2005-2007) en president (2007-2012) was. Die bewondering sprak De Wever nooit onder stoelen of banken (zie Le nationaliste flamand Bart de Wever “apprécie beaucoup Sarkozy”).
Sarkozy heeft een hele reeks uitspraken en politieke beslissingen op zijn naam staan die vandaag in het discours van de N-VA zeer actueel klinken. Ook recent deed hij nog enkele opmerkelijke voorstellen. Zo stelde hij op 15 november, twee dagen na de aanslagen in Parijs, voor om 11.500 Fransen een enkelband aan te doen, op basis van verdenking van terrorisme, nog voor ze effectief veroordeeld zijn. (Zie Sarkozy veut «assigner tous les fichés S à résidence avec bracelet électronique»)
Franse wet op de noodtoestand van 1955
Dat kan in België een spectaculair standpunt lijken maar dat is het niet in Frankrijk, waar de wet op de afkondiging van de noodtoestand van 1955 al verregaande vrijheidsberovingen toelaat zonder tussenkomst van het gerecht. Wat Sarkozy nu voorstelt is slechts een kleine uitbreiding van de bevoegdheden van die wet.
Jan Nolf zegt daarover in zijn blog: “Nochtans is het huidig concept van de Franse noodtoestand niet te onderschatten: onder meer de avondklok, administratief huisarrest, nachtelijke huiszoekingen zonder onderzoeksrechter en censuur van de media.” (Voor meer details over wat deze noodtoestand in Frankrijk concreet betekent zie Noodtoestand in Frankrijk, kan het in België ook?)
Frans president François Hollande heeft op 13 november de noodtoestand uitgeroepen, op basis van deze wet. Het is de eerste maal sinds 1963 dat de noodtoestand wordt uitgeroepen over het hele Franse grondgebied.
Concrete gevolgen voor de rechtstaat
Wat dat concreet betekent, ondervinden op dit ogenblik 118 personen die sinds 15 november administratief huisarrest hebben gekregen. Zij mogen hun woning niet verlaten om te gaan werken en riskeren hun baan te verliezen. Een groot deel van deze personen is nooit eerder gecontacteerd door de politie in het kader van een of ander onderzoek naar mogelijks strafbare feiten.
Deze personen krijgen geen enkele informatie over de inhoud van de aanklacht die aanleiding is voor hun aanhouding. Zij kunnen zich daar niet tegen verdedigen. Daarmee overtreedt de noodtoestand essentiële kenmerken van de rechtstaat: het recht om te weten waar je van wordt beschuldigd en het recht je daar tegen te verdedigen. Omdat het hier om een feitelijke strafmaatregel gaat in de vorm van vrijheidsberoving wordt ook het basisprincipe van vermoeden van onschuld overtreden. Dat laatste recht impliceert de onschuld van personen zolang ze niet veroordeeld zijn door een rechter die ze kennen, op basis van een aanklacht die ze kennen en waartegen ze zich kunnen verdedigen.
Franse kritiek op de noodtoestand
Blijkbaar maakt de Franse overheid nu gebruik van de noodtoestand om niet alleen verdachten van terrorisme aan te houden. Ook verdachten van wapenhandel worden geviseerd. Jan Nolf: “(dat) kan mooi meegenomen lijken in een bredere misdaadbestrijding. Maar dat is dan meteen een argument voor een permanente noodtoestand en meteen het failliet van de rechtstaat.”
De kritiek op de noodtoestand in Frankrijk komt niet van de eerste de besten. Robert Badinter was minister van justitie van 1981 tot 1986 onder president François Mitterrand (1981-1995). Badinter heeft meermaals zijn bezwaren geuit tegen de wet van 1955 en gepleit om ze te hervormen. Onder zijn bestuur werd de doodstraf in Frankrijk afgeschaft in 1981 na de verkiezingsbelofte van Mitterrand1.
De Fransman Marc Trévidic was tot voor kort voorzitter van de Franse anti-terreur-onderzoeksrechters. In een recente commentaar benadrukt hij dat er niets hoeft te veranderen aan echt juridisch arsenaal, maar dat ‘het grote probleem is een tekort aan menselijke en financiële middelen’.
Trévidic is allesbehalve een eenzame anarchist of pacifist. Toch is het hij die volgende uitspraak deed naar aanleiding van de recente terreuraanslagen: “Afkondigen dat men de radicale islam gaat bestrijden terwijl men de hand schudt van de koning van Saoedi-Arabië komt er op neer dat we zeggen dat we tegen het nazisme vechten terwijl we Hitler aan onze tafel uitnodigen.”
Hij gaat er van uit dat er nog meer aanslagen gaan volgen door IS (of door hen geïnspireerd), zolang we niet bereid zijn het conflict anders te bekijken dan met de huidige escalatie van de bombardementen op Syrië. “Gematigde moslims gaan zich door deze repressieve aanpak nog meer geviseerd en gediscrimineerd voelen… Het aantal geradicaliseerden zal zo alleen maar toenemen.. precies wat IS wil bereiken.” (Zie Marc Trévidic : « D’autres attentats sont à prévoir »)
Kritiek in België op de voorstellen van de regering
Het idee om de administratieve aanhouding uit te breiden – nu mag dit slechts maximaal 24 uur – kent geen genade bij experten zoals professor Marc Hooghe (KULeuven) en Damien Vandermeersch van het parket-generaal van Cassatie. “Premier Michel zet volgens profesor Hooghe de klok twee eeuwen terug in de tijd. Die 24 uur waren een termijn aangepast aan de communicatiemiddelen van 1831.”
Bovendien hebben de recente maatregelen zoals militairen in het straatbeeld een pervers averechts effect. Professor criminologie Ivo Aertsen stelt vast “dat veel maatschappelijke problemen geformuleerd worden in termen van onveiligheid, alsof het veiligheidsproblemen zijn. De paradox is volgens Ivo Aertsen dat we ons onveiliger voelen naarmate we meer aandacht geven aan onveiligheid.
De conclusie van Jan Nolf is ondubbelzinnig: “(we moeten) met onze Grondwet zuiniger omspringen dan terroristen met dynamiet. Grondwetshervormingen die grondrechten kantelen zullen immers ooit in ons eigen gezicht ontploffen.”
Dit is een samenvatting van de blog Questioning Justice 2015/16 van gepensioneerd vrederechter Jan Nolf, aangevuld met eigen berichtgeving.
1 Frankrijk had in 1976 de 22-jarige Christian Ranucci geëxecuteerd met de guillotine, op beschuldiging van moord. Zijn veroordeling werd een jaar later reeds aanschouwd als een gerechtelijke dwaling en heeft zwaar doorgewogen in het pleidooi voor de afschaffing. Frankrijk is het enige Europese land dat als EU-lidstaat nog personen heeft geëxecuteerd.