‘Legende van de berg Ararat’ van de Turkse schrijver Yaşar Kemal (1923) is hoogstaande literatuur. Wie van mooi geschreven historische verhalen houdt, komt hier ruim aan haar/zijn trekken. Met de legendarische berg Ararat op de achtergrond sleept Kemal de lezer mee in een liefdesverhaal te midden van botsende tradities, machtsspelletjes en volksopstanden.

Een groot Turks schrijver

Yaşar Kemal (1923) is één van Turkijes voornaamste schrijvers (‘ş’ spreek je uit als ‘sj’). Hij werd reeds meermaals genomineerd voor de Nobelprijs Literatuur.

Op vijfjarige leeftijd verloor hij zijn rechteroog door een ongeval tijdens het slachten van een schaap en enkele maanden later zag hij hoe zijn vader werd doodgestoken door een ander familielid. Die trauma’s bezorgden hem een spraakprobleem dat er toe leidde dat hij aanvankelijk niet goed presteerde op school. Toch kon hij later op kosten van zijn dorpsgemeenschap aan de universiteit van Istanbul gaan studeren.

Volkse verhalen als onuitputtelijke bron van inspiratie

Aanvankelijk had hij nauwelijks succes met zijn boeken. Als moslim huwde hij een Joodse vrouw uit een voorname familie in Istanbul. Die vertaalde zelf een groot deel van zijn publicaties in het Engels. In zijn werken inspireert hij zich voortdurend op volksverhalen uit zijn geboortestreek in Anatolië die hij reeds vanaf 16-jarige leeftijd begon te verzamelen.

Anatolië is het westelijke deel van Turkije aan de Aziatische kant van de Bosporus. In 1955 begon hij succes te krijgen en sindsdien is het steeds in stijgende lijn gegaan. Sinds 1973 wordt hij regelmatig genomineerd voor de Nobelprijs. Hij wordt vooral geprezen voor zijn mooie gebruik van de Turkse taal.

Taal is politiek

Door zijn specifiek gebruik van traditionele Turkse woordenschat van Perzische en Arabische oorsprong kwam hij in aanvaring met het nog door Atatürk zelf gelanceerde overheidsproject om het Turks van alle ‘vreemde’ invloeden te ‘bevrijden’. Zijn succes was daarom een doorn in het oog van de Turkse overheid.

Hij had daarnaast ook uitgesproken politieke meningen en werd daar meermaals hard voor aangepakt. Op een bepaald ogenblik spendeerde hij 20 maanden in de gevangenis.

Tot voor kort was hij voor mij een naam onder velen waarvan je dacht dat je hem ooit wel eens zou willen lezen omdat je er zoveel goeds over gezien had in recensies en zo. Nu is het zover. Dit boek schreef Kemal in 1970.

Een mooi boek

Het moet gezegd: dit is een mooi boek. Ik heb de 148 pagina’s in één adem uitgelezen. Als je rekening houdt met de eigenheid van de Turkse taal – Turks is een taal die veelvuldig gebruik maakt van het samensmelten van woorden – dan is dit een zeer goed geslaagde vertaling. Je hebt geen ogenblik de indruk een vertaalde tekst te lezen. Hoed af voor vertalers Sytske Breunesse en Irene ’t Hooft.

Liefde in moelijke tijden

Over het verhaal zelf wil ik niet te veel kwijt. Het gaat over een man die aan de voet van de berg Ararat leeft en een verloren paard voor zijn deur vindt, dat hij volgens de gebruiken drie maal dient weg te voeren. Wanneer het paard driemaal naar hem terugkeert, mag hij het als zijn eigendom beschouwen.

Het paard blijkt echter eigendom te zijn of liever eigendom ‘geweest te zijn’ van een rijke heerser uit de streek. Die weigert de traditie in ere te houden en neemt de man gevangen. Zo komt de man ongewild in contact met de dochter van die heerser.

Legende van de berg Ararat

De legendarische berg Ararat ligt in Turkije dicht bij de grens met Armenië en speelt een belangrijke rol in zowel het Turks als het Armeens nationalisme. In de Bijbel wordt de berg ook geassocieerd met de Ark van Noë. Waarom dit boek de titel ‘Legende van de berg Ararat’ draagt, kan de lezer zelf vaststellen.

De berg is als een rode draad voortdurend aanwezig in het verhaal. De laatste uitbarsting van de Ararat is onbekend, maar in 1840 was er wel nog een zware aardbeving die vermoedelijk te wijten was aan ondergrondse vulkanische activiteit. Het verhaal speelt zich dus ergens in die tijd af vermits de ‘buik’ van de berg tijdens het verhaal meermaals ‘rommelt’.

Illustraties van Abidin Dino

De pagina’s worden ook mooi geïllustreerd met pentekeningen van Abidin Dino (1913-1993), een bekende Turkse schilder en net als Kemal een politiek dissident met een zeer persoonlijke mening over zijn land.

Een goed criterium voor het beoordelen van een boek is de vraag of je zin hebt om nog wel meer boeken van de betrokken auteur te gaan lezen. Het antwoord is zondermeer ja. Voor wie graag mooi geschreven en inhoudelijk sterke historische fictie leest, is dit boek en deze auteur een absolute aanrader.

Lode Vanoost

PS. Er staat vooraan in het boek een beknopt overzicht van Turkse uitspraak van bepaalde letters. Die komen in de namen van personages en plaatsen voor. De lezer geniet echter even goed van dit boek zonder deze uitspraak te kennen. Achteraan staat ook een verklarende woordenlijst waarbij personages en plaatsen enige toelichting krijgen. Ook dat is nuttige informatie, maar niet onontbeerlijk om van Kemals hoogstaande literatuur te genieten.

Artikel oorspronkelijk verschenen in DeWereldMorgen.be.