Hoe werkt het Europees Parlement en welke rol spelen die andere EU-instellingen, de Europese Commissie en de Europese Raad? Een kort overzicht om het kluwen wat te ontwarren.

(Deze toelichting focust in hoofdzaak op het Europees Parlement. )

De Europese Commissie

Dit is in feite het dagelijks bestuur van de EU. Momenteel zijn er 28 eurocommissarissen, voor elke lidstaat één, zoals voorzien in 1965. Elke commissaris is verantwoordelijk voor één of meer beleidsgebieden. Ze worden geacht het belang van de EU als geheel te behartigen en niet namens hun eigen land op te treden. In de praktijk loopt dat wel anders.

De Europese Commissie wordt geleid door een Voorzitter, die wordt benoemd door het Europees Parlement op voorstel van de Europese Raad. Op dit ogenblik is dat de Portugees José Manuel Barroso. De Belgische eurocommissaris is Karel De Gucht, bevoegd voor internationale handel.

Op dit ogenblik poogt het Europees Parlement voor het eerst zelf een Voorzitter van de Europese Commissie te selecteren. Vijf fracties hebben een kandidaat voorgedragen. Herman Van Rompuy, Voorzitter van de Europese Raad (zie verder) heeft echter al verklaard dat de Europese Raad met een eigen kandidaat zal komen, die niet één van deze vijf kandidaten is.

De Europese Raad

In deze instelling (‘de Raad’) zetelen de regeringsleiders van de 28 lidstaten van de EU (of hun ministers naargelang de specifieke onderwerpen die er worden besproken). De Raad moet aan elk wetsvoorstel van de Europese Commissie haar goedkeuring geven, ook als het Europees Parlement deze reeds heeft aanvaard bij een meerderheidsstemming.

Het Europees Hof van Justitie

Het in 1952 opgerichte Hof van Justitie zorgt er voor dat de wetten en regels van de EU correct worden toegepast in de lidstaten. De Europese wetten – het ‘gemeenschapsrecht’ – moeten in alle landen immers op dezelfde manier worden uitgevoerd, zodat de gevolgen voor de burgers overal dezelfde zijn, of je in België of in Polen woont. Het Hof van Justitie kijkt bijvoorbeeld toe of rechters in België de Europese wetten correct toepassen.

Het Europees Parlement

De leden van het Europees Parlement worden sinds 1979 om de vijf jaar rechtstreeks gekozen door alle stemgerechtigde burgers van de EU. Dit parlement wordt net als de Europese Commissie geacht het algemeen belang van de EU te dienen, niet dat van de afzonderlijke lidstaten. De politieke praktijk is meestal anders.

Het Europees Parlement (EP) vertegenwoordigt ruim een half miljard Europeanen en bestaat momenteel uit 766 afgevaardigden. Na de verkiezingen van 2014 zal het nog 750 leden plus de voorzitter tellen. Alleen het Indiase parlement vertegenwoordigt meer burgers. Dit parlement heeft echter niet de klassieke bevoegdheden van nationale parlementen. Men kan ook niet tegelijk lid zijn van een nationaal en het Europees Parlement (het Chinese parlement vertegenwoordigt nog meer burgers maar wordt niet rechtstreeks verkozen).

Geen parlement als een ander

De 750 zetels in het Parlement worden verdeeld onder de lidstaten conform de bepalingen van de EU-verdragen, volgens wat men ‘degressieve evenredigheid’ of ‘naar beneden toe gecorrigeerde proportionaliteit’ noemt. Dit betekent concreet dat landen met een groot inwonertal enerzijds meer zetels hebben dan landen met minder inwoners, maar dat anderzijds de kleine landen proportioneel toch meer zetels krijgen dan het aantal dat vanuit strikte evenredigheid het geval zou zijn.

Eerst en vooral heeft het Europees Parlement géén wetgevend initiatiefrecht. Het kan enkel wetsvoorstellen van de Europese Commissie bespreken, amenderen en goed- of afkeuren. Bij afkeuring blijft het initiatief bij de Europese Commissie om met een nieuw voorstel te komen. Het parlement verkiest autonoom zijn eigen Voorzitter van het Europees Parlement.

Die mag je niet verwarren met de Voorzitter van de Europese Commissie, die eveneens door het parlement wordt aangesteld. In de praktijk is die aanstelling echter het gevolg van politieke onderhandelingen tussen de regeringen van de lidstaten, die vervolgens via de nationale politieke partijen aan hun europarlementariërs deze keuze opleggen (zie ook hierboven).

Wat doet een europarlementariër?

Net als nationale parlementariërs wonen europarlementariërs plenaire zittingen bij en vergaderen ze diverse dagen per maand in commissies, delegaties en fracties (zie meer hieronder). Alle leden van het Europees Parlement zijn minstens lid of plaatsvervangend lid van één of meer parlementaire commissies en delegaties.

De zeven fracties van het Europees Parlement

Net als in nationale parlementen kunnen individuele europarlementariërs zich verenigen in een groep met andere collega’s, de ‘fracties’. In theorie beslist ieder parlementariër daar autonoom over, in de praktijk beslist de politieke partij dat. Het parlement voorziet extra werkingsmiddelen voor deze fracties. Ze zijn ingedeeld volgens politiek-ideologische breuklijnen en niet per land.

De samenstelling van deze fracties is soms ook puur pragmatisch omwille van de werkingsvoordelen. Dergelijke ’technische’ fracties bestaan alleen in het Europees Parlement. In de meeste nationale parlementen zijn dergelijke ’technische’ fracties verboden. Er is meer en meer politieke kritiek op deze vorm van parlementaire samenwerking (onder andere op het samengaan van groenen en de N-VA in één fractie – zie verder).

Momenteel zetelen er zeven fracties in het Europees Parlement, met een voorzitter, een bureau en een secretariaat. Er zijn minimum 25 leden nodig om een fractie te vormen en de fractie moet minstens leden hebben uit zeven landen. De leden mogen maar lid zijn van één fractie.

Het stemgedrag van de fractie wordt in overleg vastgesteld. De leden zijn niet verplicht te stemmen volgens de afspraak. De leden worden dus niet gedwongen het standpunt van de fractie te volgen. Toch is het uiterst zeldzaam dat parlementariërs anders stemmen dan de afspraken in de fractie.

De Europese Volkspartij (EVP)

De EVP-fractie verenigt christen-democratische en aanverwante conservatieve stromingen. Partijen die deel uitmaken van de EVP-fractie zijn onder andere: de Belgische CD&V, de Duitstalige Belg van de CSP en de cdH, het Nederlandse CDA, de CDU/CSU uit Duitsland, het Franse UMP en het Italiaanse Forza Italia (van Silvio Berlusconi). De Fransman Joseph Daul is fractievoorzitter.

De Progressieve Alliantie van Socialisten en Democraten (S&D)

In 2009 sloot de bestaande fractie van de Partij van de Europese Sociaal-Democraten (PES), die verschillende sociaal-democratische partijen uit Europa verenigt, een verbond met de Italiaanse Democratische Partij. De sp.a en de PS zijn lid van deze fractie, de Duitse SPD, de Britse Labour Party en de Spaanse PSOE. De Oostenrijker Hannes Swoboda is voorzitter. Met Martin Schulz levert de S&D momenteel ook de voorzitter van het Europees Parlement.

De Alliantie van Liberalen en Democraten voor Europa (ALDE)

De Open VLD is hierbij aangesloten, net als de MR, de Nederlandse VVD en D’66, de Duitse Freie Demokratische Partei (FDP), de Franse Mouvement Démocrate, het Italiaanse Italia dei Valori en de Britse Libdems. Guy Verhofstadt is voorzitter.

De Groenen/Vrije Europese Alliantie (EVA)

Sinds 1999 werken Groenen en regionale groeperingen (‘vertegenwoordigers van statenloze naties’) uit verschillende Europese landen met elkaar samen. De Duitse Bündnis 90/Die Grünen, samen met Groen, N-VA en Ecolo. De groenen hebben in 2013 besloten de N-VA niet meer toe te laten in de fractie na de komende verkiezingen. Momenteel is Mark Demesmaeker europarlementariër voor de N-VA. Deze fractie heeft twee co-voorzitters, Daniël Cohn-Bendit en Isabelle Durant (Ecolo).

De Europese Conservatieven en Hervormers (ECR)

Deze fractie bestaat voor bijna de helft uit Britse Conservatieven. De Nederlandse ChristenUnie heeft er zich aangesloten. Polen en Tsjechië hebben er beide ook een grote delegatie. Ook de in 2009 in België op de Lijst De Decker verkozen Nederlander Derk Jan Eppink is er lid van. De Brit Martin Callanan is voorzitter.

Europees Verenigd Links/Noords Groen Links 

Deze fractie bestaat hoofdzakelijk uit partijen met een (soms voormalige) communistische achtergrond, zoals de Duitse Die Linke, de Griekse en Tsjechische communisten. De Nederlandse SP heeft zich hierbij aangesloten, evenals de onafhankelijke europarlementariër Kartika Liotard. Ook het Ierse Sinn Féin is lid van deze fractie, al is deze partij op dit moment niet vertegenwoordigd in het Europees Parlement. In deze fractie zitten geen Belgische partijen.

Europa van Vrijheid en Democratie

In Europa van Vrijheid en Democratie werken enkele eurosceptische partijen samen, waaronder de Nederlandse SGP. Belangrijkste groepen in de fractie vormen de leden van de Deense Volkspartij, de Britse UK Independence Party (UKIP) en de Italiaanse Lega Nord. De Brit Nigel Farage en de Italiaan Francesco Speroni leiden de fractie. Ook op deze lijst zijn geen Belgen te vinden.

Niet-ingeschreven europarlementariërs

De niet-ingeschrevenen in het Europees Parlement zijn leden die niet tot een bepaalde fractie behoren. Onder hen zijn de vier leden van de Nederlandse PVV van geert WIlders. Niet-ingeschreven zijn verder onder meer de leden van extreem-rechtse British National Party, van de Oostenrijkse FPÖ, het Vlaams Belang en het Franse Front National. Ze zijn met 29. De verwachting is dat sommigen van hen na de verkiezingen groot genoeg zullen zijn om een nieuwe eurosceptische fractie te vormen. Dit is de reden waarom de Nederlander Geert Wilders verkennende gesprekken voert met Marine Le Pen, leidster van het Front National. Ook Vlaams Belang zou zich dan mogelijk bij zo’n fractie aansluiten.

Artikel oorspronkelijk verschenen in DeWereldMorgen.be.