Barack Obama neemt duidelijk afstand van de agressieve zelfingenomen retoriek van W. Bush tijdens zijn tweede mandaat en van zijn neoconservatieve kliek. Voor het overige houdt hij zich aan de beloftes die hij gemaakt heeft voor de verkiezingen. Wie die beloftes grondig heeft gelezen weet dat zijn beleidskeuzes ten gronde dezelfde zijn als die van zijn voorgangers W. Bush, Bill Clinton, Bush senior en Reagan.In een recente toespraak heeft Obama zich rechtstreeks tot de bevolking en de leiders van Iran gericht. Naar aanleiding van het nieuwjaarsfeest Nowruz wenst hij hen het allerbeste toe, alles mooi ondertiteld in Farsi (de taal van de meerderheid der Iranezen). De media hier hebben dit initiatief dik in de verf gezet als een vernieuwend idee dat de goede bedoelingen van de VS in de verf moet zetten.

De verwijzing naar een niet-Europees feest klinkt inderdaad heel open. Het Oosters nieuwjaarsfeest Nowruz is echter niet islamitisch. Ayatollah Komeini liet het zelfs verbieden omdat het ‘heidens’ was. Na jarenlang verzet hebben de leiders echter toegevingen moeten doen en laten ze Nowruz nu toe. De Iraanse bevolking blijft immers halsstarrig Nowruz vieren ondanks het oorspronkelijke verbod. Nowruz is overigens niet één dag maar een periode van 12 dagen waarbij familiefeesten worden georganiseerd. Het feest is bovendien niet religieus maar cultureel.

Misschien goed er aan te herinneren dat W. Bush en Bill Clinton eveneens meerdere malen de lof hebben gezwaaid van de Iraans-Perzische en Iraaks-Arabische cultuur en van hun historische verwezenlijkingen. W. Bush heeft meermaals benadrukt dat ‘dit geen oorlog is tegen de islam, tegen de Arabieren, tegen de Iranezen en dat Amerikaanse moslims een belangrijke bijdrage leveren aan vrede en welvaart in de VS en de wereld enzovoort enzovoort’.

Obama klinkt wat dit betreft wel geloofwaardiger. Voorlopig is er immers geen tegenspraak met andere uitspraken die hij elders heeft gedaan. Dat was immers het probleem van W. Bush: zijn uitspraken ten gunste van dialoog werden niet geloofd, omdat ze werden ondermijnd door zijn agressieve en dikwijls beledigende uitspraken (én daden) over dezelfde onderwerpen.

De aandachtige toehoorder zal na de toespraak van Obama tot Iran echter met veel onopgeloste vragen blijven zitten. Volgende passage uit zijn toespraak is belangrijk: “De VS wil dat de Islamitische Republiek Iran zijn verantwoorde plaats in de gemeenschap der naties opneemt. U heeft dat recht – maar dit gaat samen met reële verantwoordelijkheden en die plaats kan niet bereikt worden met terreur of wapens, maar eerder met vreedzame acties.” Obama verwijst ook naar de gespannen relaties van de voorbije dertig jaar, een duidelijke verwijzing naar het begin van deze spanningen: de revolutie van 1979 waarbij de door de VS gesteunde dictator sjah Rehza Pahlavi aan de dijk werd gezet. Laten we de situatie van Iran nuchter bekijken:

• Obama situeert het begin van het conflict met Iran bij het begin van de revolutie van 1979. Impliciet betekent dit dat er volgens hem tijdens het bewind van de sjah van Iran géén spanningen waren met Iran. De gewone Iranees in de straat dacht daar toen toch wel anders over. De door de CIA getrainde geheime politie SAVAK waren in de jaren 1970 de meest notoire folteraars ter wereld volgens Amnesty International in haar toenmalige rapporten.
• Het Amerikaanse leger heeft bezettingstroepen in twéé buurlanden van Iran: Irak en Afghanistan. Irak heeft 8 jaar lang met Amerikaanse steun een bloedige oorlog gevochten met buurland Iran. Bovendien is de Amerikaanse Navy alomtegenwoordig in de Perzische Golf, de voornaamste uitvoerroute voor Iraans petroleum.
• De VS geven openlijke steun aan de nucleaire bewapening van India en Pakistan (een ander buurland van Iran) én verdoken steun aan Israël. Tijdens het regime van de sjah heeft de VS de ontwikkeling van nucleaire technologie in Iran gesteund (ondermeer door op hun kosten Iraanse ingenieurs voor opleidingen naar het Studiecentrum voor Kernenergie in Mol te sturen – ook Iraakse en Pakistaanse ingenieurs zijn in Mol gepasseerd).
• In 1988 heeft de VS een burgervliegtuig van Iranian Airlines neergeschoten boven de Perzische Golf, waarbij alle 290 inzittenden omkwamen. De commandant die dat bevel gaf kreeg toen begrip van Amerikaans president Reagan voor deze ‘moelijke’ beslissing en de VS hebben er nooit excuses voor aangeboden.

Laat ik de zaak hypothetisch omdraaien: Iraanse troepen bezetten grote delen van Mexico en Canada en hebben een vloot in de Golf van Mexico én voor de oost- en westkust van de VS. Iran heeft vroeger een dictatuur in de VS gesteund die 30 jaar geleden door de Amerikaanse bevolking aan de dijk werd gezet, waarna christelijke fundamentalisten uiteindelijk de macht hebben veroverd. Naar aanleiding van Thanksgiving – een feest dat door de christelijke leiders van de VS eerst werd verboden en daarna schoorvoetend getolereerd – zendt de Iraanse president nu een boodschap van vrede naar de VS. Absurd? Ongeloofwaardig?

Iran blijft beweren dat het slechts werkt aan de productiecapaciteit van kernenergie en geen militaire nucelaire plannen heeft. Principiële tegenstanders van kernenergie weten dat het onderscheid tussen civiel en militair gebruik van kernenergie theorie is, maar goed, de VS zien er geen bezwaar in dat instabiele regimes in Pakistan, India en Israël een nucleaire aanvalscapaciteit hebben en ze ontwikkelen die verder mét Amerikaanse steun.

Bovendien, waarom is een eventuele ontwikkeling van nucleaire wapens in Iran zo gevaarlijk voor de VS? De buurlanden van Iran zien daar geen problemen in, zoals onder andere W. Bush nog mocht ondervinden. Op zijn laatste tournee door het Midden-Oosten kreeg hij nul op het rekest voor steun tegen Iran van alle landen die hij bezocht, behalve van Irak (en dat is voor het ogenblik, om het even kort te zeggen, niet bepaald een van de VS onafhankelijk land) en Israël. Maar zelfs de EU is het met de VS oneens over hun aanpak van Iran.

Kortom, deze speech een vernieuwende aanpak? I think NOT. Laat de VS eens beginnen met zich te excuseren voor het omverwerpen van de democratisch verkozen regering van Iran onder Mossadegh in 1953, voor de daaropvolgende brutale dictatuur van de sjah, voor de 8-jarige oorlog met Irak, voor het neerschieten van de Iraanse Airbus … dat zou pas een aanzet tot dialoog zijn.

Guantánamo

Ook in zijn aanpak van Guantánamo zit het verschil hem vooral in de retoriek, de stijl,de woordkeuze. Is de sluiting van Guantánamo een ‘moedige beslissing’ of eerder een te lang uitgestelde toegeving dat het zaakje té beschamend was geworden voor het internationaal imago van de VS (en bovendien volslagen onwettelijk). De media-propagandamachine stelt dit als een groot gebaar voor.

Moedig zou zijn als Obama de gevangenen van Guantanamo onmiddellijk en onvoorwaardelijk zou vrijlaten en als hij de vervolging zou bevelen van de juristen die de Kafkaiaanse rechtvaardiging voor foltering en voor het negeren van de Conventies van Genève hebben neergeschreven. Dat weigert hij. Meer nog, de meeste van de ‘special powers’ die W. Bush heeft ingesteld laat hij bovendien onaangeroerd.

De aanpak van Obama over Iran en Guantánamo is er een van ‘damage control’. Eerder dan de waarheid toe te geven, nl. dat de VS onder internationale druk hun beleid tegenover Iran moeten herzien (idem dito voor Guantánamo) wordt de zaak voorgesteld als een grootse stap voorwaarts.

De commerciële massamedia draaien daarin goed mee. Als Poetin in een populair praatprogramma verschijnt klaagt de Westerse wereld terecht aan dat de vragen vooraf gescreend werden. Niets van dit alles voor Obama in de Tonight Show. Dat Jay Leno geen millimeter afweek van een vooraf geschreven scenario wordt weliswaar niet verzwegen. Het wordt echter als een ‘fait divers’ weggemoffeld tussen de regels van lof over deze totaal nieuwe aanpak.

Dit optreden van Obama aanklagen als een vorm van censuur zou inderdaad nogal raar zijn, ten slotte doet elk tv-station in het Westen dit. Voor een koekje van eigen bodem verwijs ik graag naar een ‘exclusief’ interview van VRT-correspondente Greet De Keyser met W. Bush waarin zij er in slaagde geen enkele inhoudelijk relevante vraag te stellen.

Obama overtuigt mij niet, niet toen hij één van de (toen nog kansloze) kandidaten was, niet tijdens de verkiezingen, niet tijdens zijn mediatieke optredens. Hij is oude wijn in zeer nieuwe zakken.

Op binnenlands en economisch vlak ziet het er voorlopig iets anders uit.

De kleine veranderingen die hij tot nu heeft doorgevoerd, zijn er gekomen onder enorme druk van de Amerikaanse bevolking: het minimumloon wordt opgetrokken tot een niveau dat nog steeds beschamend ontoereikend is; de rechten van werknemers om aan te sluiten bij een vakbond worden verhoogd tot een niveau dat in Europa nog steeds als onaanvaardbaar wordt aanzien (zelfs door de liberaal-conservatieve regeringen van Frankrijk en Italië). Zijn economische plannen zijn volledig gericht op het herstellen van het bestaande systeem, dat aan de basis van de huidige problemen ligt.

Maar ook dit is typerend voor elke voorgaande Amerikaanse president. De meest vooruitstrevende sociale wetgeving na 1945 (en de meest radicale afschaffing van raciale discriminatie) werd doorgevoerd door de Texaan Lyndon Johnson, een racist en bedrieger van het zuiverste water (zie vorige artikels) onder druk van de eigen publieke opinie. Dat zagen Johnson en zijn entourage als de enige mogelijkheid om het mondiale kapitalistische project van de VS in stand te houden. Een diepe morele overtuiging had daar niets mee te maken.

Om dezelfde reden is er een kans dat onder Obama het leven voor de gewone Amerikaan iets beter wordt, omdat hij onder druk staat van zijn eigen publieke opinie. Dan is de neoliberale Milton Friedmaniaanse Obama zelfs bereid om grote bedrijven aan te vallen op de grote premies die ze aan hun bedrijfsleiders uitbetalen. Alles hangt dus af van de strijdvaardigheid van de Amerikaanse bevolking. Yes, they can. Wordt vervolgd.