Af en toe verschijnt er een boek dat een verschil maakt en de lezer helpt de wereld beter te begrijpen. Het boek ’23 Dingen die ze je niet vertellen over het kapitalisme’ van de Koreaanse econoom Ha-Joon Chang is zo een boek.

De titel voor dit artikel heb ik gejat van het artikel van collega DeWereldMorgen.be-medewerker Marc Vandepitte (waarvoor dank) ‘De financiële crisis nog nooit zo eenvoudig uitgelegd’ van 4 juli 2011. Daarin  bespreekt hij twee boeken van Wim Dierckxsens.

Boeken van economen zijn zelden aangename literatuur. Statistieken en jargon waar geen normaal mens uit wijs geraakt moeten bewijzen dat de auteur héél verstandig is, zoveel meer weet dan de gewone u en ik en dat economie iets is waar wij ons beter ver van af houden.

De economen doen dat immers zoveel beter: zelfs de economische crisis die op enkele uitzonderingen na door geen enkel lid van het korps van wereldeconomen werd verwacht, is geen reden om daar aan te twijfelen.

Integendeel, zonder schroom gaan de economen-ideologen over tot de orde van de nieuwe dag: hoe is de crisis volgens hen ontstaan en hoe moet die dan opgelost worden (aldus spraken de heren – het zijn bijna uitsluitend ‘heren’ – in hun onbegrensde wijsheid).

Een degelijke kritiek van een soortgelijk ‘econoom’ kan je lezen in het artikel ‘Zoveel onzin kan zelfs een column van Geert Noels niet verdragen’ van Christophe Callewaert op deze site.

Vreemd genoeg – of misschien is dat juist logisch – krijgen de enkele economen die de crisis wél zagen aankomen nauwelijks aandacht in de massamedia. Integendeel, dezelfde ‘experts’ passeren sans gêne de revue. Schaamte is een onbestaand concept in de economie.

Ha-Joon Chang is geen man met linkse of progressieve ideeën

Ha-Joon Chang (Zuid-Korea, 1963) migreerde als student naar Groot-Brittannië en is er blijven hangen. Hij geeft les aan de faculteit Economie van de University of Cambridge.

Ha-Joon Chang is geen man met linkse of progressieve ideeën, hij gelooft dat een sociale vorm van kapitalisme mogelijk is. Net dat maakt zijn kritiek op de vrije markt en het kapitalisme zoveel geloofwaardiger dan wanneer het zou komen van een collega uit de progressieve linkse hoek.

Bovendien, nog iets waar hij als econoom verschilt van de meeste van zijn collega’s, hij schrijft vlot en verstaanbaar, jargon vermijdt hij of hij legt het uit zonder ook maar een moment neerbuigend te klinken.

De ‘23 dingen’ uit de titel:

1. Er is helemaal geen vrije markt
2. Bedrijven zouden niet beheerd mogen worden in het belang van hun eigenaars.
3. De meeste mensen in de rijke landen worden meer betaald dan zou moeten.
4. De wasmachine heeft grotere veranderingen in de wereld teweeggebracht dan het internet.
5. Ga uit van het ergste in je medemens en je krijgt het ergste.
6. Grotere macro-economische stabiliteit heeft de wereldeconomie niet stabieler gemaakt.
7. Een vrijemarktbeleid maakt arme landen zelden rijker.
8. Kapitaal heeft wel een nationaliteit.
9. Wij leven niet in een postindustriële maatschappij.
10. De VS heeft niet de hoogste levensstandaard in de wereld.
11. Afrika is niet voorbestemd voor onderontwikkeling.
12. Regeringen kunnen wel winners kiezen.
13. Rijke mensen rijker maken maakt de rest van ons niet rijker.
14. Managers in de VS worden te veel betaald.
15. De bevolking van de Derde Wereld heeft meer zin voor ondernemerschap dan die van de rijke landen.
16. We zijn niet slim genoeg om alles aan de markt over te laten.
17. Van alleen maar meer onderwijs wordt een land niet rijker.
18. Wat goed is voor General Motors is niet noodzakelijk goed voor de VS.
19. Ondanks de val van het communisme leven wij nog altijd in planeconomieën.
20. Gelijkheid van kansen is niet altijd eerlijk.
21. Een grote overheidssector maakt mensen meer open voor verandering.
22. De financiële markten moeten niet meer maar minder efficiënt worden.
23. Voor een goed economisch beleid heb je geen goede economen nodig

Een aantal van die ’23 dingen’ zal de lezer evident vinden, andere zullen veeleer de wenkbrauwen doen fronsen. Ik ga ze hier zeker niet allemaal toelichten, wie dat wil kan het boek lezen.

Allerlei manieren om het boek te lezen

Leuk meegenomen is het voorstel van de auteur aan de lezer om het boek op allerlei manieren te lezen. Wie niet helemaal zeker is van wat kapitalisme nu eigenlijk is, raadt hij aan om dingen 1, 2, 5, 8, 13, 16, 19, 20 en 22 te lezen.

Voor wie vindt dat zijn/haar leven er niet op vooruitgaat ondanks stijgend inkomen en steeds meer geavanceerde technologie geeft hij een andere lijst. De andere suggesties vind je vooraan in het boek.

Naar goede Angelsaksische traditie zijn alle hoofdstukken ongeveer even lang en hebben ze allen een gelijke structuur. Elk hoofdstuk begint met ‘Wat ze je zeggen’, gevolgd door ‘Wat ze je niet zeggen’, daarna volgen een aantal ondertitels over het ‘Ding’.

Een goed voorbeeld is het onderdeel ‘Het domste idee ter wereld’ in Ding 2. (Bedrijven zouden niet mogen beheerd worden in het belang van hun eigenaars).

In dit hoofdstuk legt hij eerst uit waar de ‘Ltd.’ die je achter veel bedrijfsnamen ziet staan, vandaan komt en waarom ‘beperkte aansprakelijkheid’ een zeer slecht wettelijk concept is, enkel bedoeld om kapitaalkrachtige eigenaars te beschermen tegen hun eigen fouten ten koste van … (u had het al geraden) de werknemers en de maatschappij.

Zeer leerrijk is ook Ding 11 waarin hij uitlegt dat de onderontwikkeling van Afrika een logisch gevolg is van het huidige economische systeem en totaal niet te wijten is aan een of andere inherente karaktertrek van de Afrikaan.

Ook zeer goed is Ding 15 waarin hij toelicht dat de bevolking van de Derde Wereld veel meer zin heeft voor ondernemerschap dan de bevolking van het rijke, zogenaamd bedrijvige, Westen.

Grappig is Ding 4 waarin hij de impact van het internet op de maatschappij relativeert en in zijn juiste historische context plaatst.

Ik ben het niet altijd met hem eens, maar hij brengt goede ideeën aan. Het boek is eigenlijk ook een goed hulpmiddel om jezelf voor te bereiden op het debat met de economen-ideologen die onze massamedia overheersen.

Zijn besluit ‘Hoe de wereldeconomie heropbouwen’ is nogal beperkt en gaat te veel uit van een wereld waarin iedereen alleen maar fouten maakt met de beste bedoelingen in het achterhoofd.

Hij houdt er geen rekening mee dat de onderontwikkeling van de Derde Wereld niet zomaar een effect is van het huidig economisch systeem, maar een gewilde en bewust nagestreefde politieke doelstelling van zij die daar wel bij varen, zowel hier als in de Derde Wereld zelf. Een aantal van zijn aanbevelingen zijn echter zeker het overdenken waard.

Aanbevelingen het overdenken waard

Zo bijvoorbeeld zijn aanbevelingen dat ‘De overheidssector moet groter en actiever worden’ en ‘De wereldeconomie moet oneerlijk worden ten voordele van de ontwikkelingslanden’, zijn pleidooi voor meer protectionisme, meer regulering van de financiële markten en de intellectuele eigendomsrechten.

Dit zijn immers de beleidsmethodes die de rijke landen hebben toegepast toen ze zelf nog ontwikkelingslanden waren. De wereld moet zonder meer ‘unfairly favourable’ worden voor de Derde Wereld.

Dit boek is een solide afrekening met de overheersende economische dogma’s van de laatste veertig jaar.

PS. Wie de auteur zelf aan het woord wil horen kan bij The Real News terecht. Ha-Joon Chang spreekt niet zo goed Engels als hij schrijft, maar deze serie van interviews van telkens één kwartier (het handelsmerk van deze alternatieve en zeer aanbevolen zender) wordt telkens vergezeld van een volledig transcript van de gesprekken.

Lode Vanoost

Ha-Joon Chang, 23 dingen die ze je niet vertellen over het kapitalisme Kritische analyse van het vrijemarktdenken, uitgeverij Nieuw Amsterdam, november 2010, 304 p., ISBN 9789046809310. (Nederlandse vertaling van 23 Things They Don’t Tell You About Capitalism, Penguin Books Ltd, 2010)

Deze recensie is gebaseerd op de Engelstalige versie van het boek, gepubliceerd bij Bloomsbury Press.