De Organisatie van Amerikaanse Staten (OAS) heeft, na jaren inzet van organisaties in de VS, ingestemd om de zaak van een gevangenene in Guantánamo te behandelen. Dit is een symbolisch zeer belangrijke vooruitgang. De VS heeft vergeefs gepoogd dit tegen te houden.

De IACHR, weinig bekend, onterecht

Het gaat meer bepaald om de Inter-Amerikaanse Commissie voor Mensenrechten (IACHR in de Engelse afkorting), een instelling binnen de OAS. Deze instelling heeft een zekere mate van autonomie binnen de OAS, waar de VS nog grotendeels de plak zwaait. Die macht is echter duidelijk aan het tanen, met onder andere dit tot gevolg.

Maar ook in het verleden heeft de IACHR al sterke standpunten ingenomen, o.a. over de doodstraf en de immigratiewetgeving. Nu gaat ze voor het eerst een oordeel vellen over een klacht die werd ingediend door een Guantánamo-gevangene.

‘Guantanamera, guajira guantanamera’

Met ‘Guantánamo’ wordt de Amerikaanse militaire basis bedoeld die de VS in Cuba bouwde op basis van een verdrag van 1903 met de Cubaanse dictatuur. Een dictatuur die daar bovendien vier jaar eerder door de Amerikanen zelf was geïnstalleerd. In 1898 had de VS immers Cuba ‘bevrijd’ van de Spaanse kolonisator.

Officieel is Guantánamo niks meer dan een bevoorradingsstation met brandstof voor de zeemacht. In de praktijk gaat het er echter anders aan toe. Al enkele jaren houdt de VS er namelijk een aantal gevangenen uit Afghanistan gevangen. Ze worden daar vastgehouden onder het voorwendsel dat ze niet onder de wetgeving van de VS vallen en dus ook geen aanspraak kunnen maken op de ‘rechten van de verdediging’ zoals dat gebruikelijk is voor processen in de VS.

Djamel Ameziane

Het gaat meer bepaald om een klacht van de Algerijnse staatsburger Djamel Ameziane. Zijn klacht gaat over ‘het recht op een eerlijk proces’ en ‘het verbod op foltering’ en dus ook over de aansprakelijkheid van de personen die verantwoordelijk zijn voor zijn behandeling.

De man werd als oorlogsbuit ‘verkocht’ aan de Amerikaanse strijdkrachten in Pakistan. Zoals de meeste gevangenen in Guantánamo werd hij niet door de Amerikanen, dus niet gevangen genomen tijdens één of ander gevecht. Na één maand opsluiting in Afghanistan, werd de man naar Guantánamo verscheept, waar hij in februari 2002 aankwam. De man zit ondertussen al tien jaar vast zonder enige aanklacht of proces.

Uitputting van rechtsmiddelen

Het is een algemeen aanvaard rechtsprincipe dat een persoon slechts naar een internationale rechtsmacht mag stappen, nadat hij/zij alle nationale rechtsmiddelen heeft uitgeput. Bij Djamel Ameziane is dat wel degelijk het geval. Samen met zijn advocaat heeft hij alle rechtsmiddelen in de VS uitgeput. Daarom dus dat er een klacht werd ingediend bij de IACHR van de OAS. Na vier jaar procederen is de klacht eindelijk aanvaard.

Hoogstwaarschijnlijk zal er voor de man in kwestie helaas niet veel veranderen. De VS heeft vorige vonnissen van de IACHR en van het Internationaal Strafhof namelijk altijd naast zich neergelegd. Dit gaat dus vooral om een symbolische strijd voor geloofwaardigheid.

Habeas corpus

De 171 nog overblijvende gevangenen in Guantánamo kennen de feitelijke aanklachten tegen henzelf niet (het juridische principe van ‘habeas corpus’ wordt met de voeten getreden) en hebben geen enkel idee van de bewijskracht die de VS in handen heeft.

Voor 89 van hen werd reeds beslist dat ze naar hun land van oorsprong teruggestuurd mogen worden, maar geen enkele gevangene weet van zichzelf of hij daar al dan niet bij is, ook Djamel Ameziane niet. Djamel Ameziane riskeert bovendien gevangenschap en foltering in Algerije, omdat hij in 2000 om politieke redenen het land ontvluchtte.

Symbolisch belangrijk precedent

De IACHR kan geen beslissingen opleggen. Een eventueel gunstig vonnis zal echter een belangrijk internationaal precedent creëren. Bovendien zou het een recent wetgevend initiatief van president Obama in diskrediet brengen. Obama wil immers, met een aantal bepalingen in het militair budget voor 2012, bereiken dat ‘personen gelinkt aan al-Qaeda of de Taiban’ voor ‘onbepaalde tijd’ kunnen worden vastgehouden. Advocaten zouden die bepaling voor het Amerikaanse gerecht kunnen aanvallen op basis van een arrest van de IACHR.

Een kleine stap in de goede richting

Ooit was er een tijd dat de VS de macht had om te verhinderen dat dergelijke zaken ook maar werden besproken. Nu kan het land dat niet meer en moet het zich beperken tot het negeren van een beslissing van een orgaan waar het zelf lid van is. Het is een zeer kleine stap in de goede richting, maar een symbolisch zeer belangrijke.