Met ‘Het dagboek van Aram’ schreef de Catalaanse schrijfster Maria Ángels Anglada (1930-1999) een prachtige ode aan de liefde. Een kleinood om te koesteren, over gewone mensen die alleen elkaar hebben om de gruwel van haat en oorlog te overleven.

Maria Ángels Anglada (1930-1999)

Deze Catalaanse schrijfster was zonder meer een groot talent. Haar allereerste roman ‘Les Closes’ werd onmiddellijk bekroond met een belangrijke Catalaanse literaire prijs. Ze schreef  twee dichtbundels, één kortverhalenbundel en zes romans. Haar meest bekende werd in 2010 vertaald als ‘De vioolbouwer van Auschwitz’. Daarnaast schreef ze ook kinderboeken en talloze essays over literatuur.

Haar laatste boek ‘Quadern d’Aram’ verscheen in 1995, twee jaar voor haar dood. Het werd zopas uit het Catalaans vertaald door Adri Boon en uitgebracht door De Geus onder de naam ‘Het Dagboek van Aram’

Een prachtig kleinood om te koesteren

Slechts 123 bladzijden heeft de auteur nodig om de lezer geboeid mee te laten varen met de jonge Aram, die op de vlucht voor de Turkse afslachting van de Armeense bevolking via Griekenland in het Franse Marseille belandt, waar hij later ternauwernood een arbeidsongeval overleeft. Dat is zowat het hele verhaal in een notedop.

Het boekje vertelt zijn verhaal vanuit drie standpunten, dat van een derde persoon (de auteur), dat van de moeder van Aram die zijn dagboekje vindt en Aram zelf. Hun verhalen lopen in korte episodes door elkaar heen. Dat vraagt wel even oplettendheid van de lezer, want Maria Ángels Anglada maakt niet onmiddellijk duidelijk wie aan het woord is.

Dat stoort echter geenszins. Alles valt na enkele zinnen op zijn plaats. Dit is zo mooi geschreven dat je vanzelf meevaart met Aram over de Middellandse Zee, je proeft bijna de zeelucht.

Gebaseerd op ware feiten

Tussen Turkije en Armenië zijn tot vandaag geen normale diplomatieke relaties mogelijk omwille van wat toen in 1915 is gebeurd. Hoewel Turkije ondertussen wel al zover is om de feiten en de cijfers zelf te erkennen, weigeren ze pertinent aan de toenmalige afslachting de naam ‘genocide’ toe te kennen.

Daarvoor baseren zij zich naast juridisch-historische argumenten (de term ‘genocide’ werd pas voor het eerst geformuleerd tijdens de processen na de Tweede Wereldoorlog) ook op inhoudelijke. Wat gebeurd is, was het gevolg van gevechten tussen oorlogspartijen, geïsoleerde incidenten, individuele wraakoefeningen in beide richtingen, zonder dat er ooit een intentie tot genocide zou zijn geweest, laat staan dat er een groot plan was.

Hoewel dit boekje er geen twijfel laat over bestaan dat er inderdaad een genocide plaatsgreep in 1915 wordt er over de slachtingen van toen nauwelijks gepraat. Alles gaat over hoe Aram zijn toekomst ziet en hoe hij met zijn herinneringen over de vlucht en het verlies van zijn vader omgaat, hoe hij uitkijkt naar zijn nog onzekere toekomst.

De afwezige vaderfiguur in dit verhaal is ‘een Armeens dichter’ maar de omstandigheden van zijn dood tonen opvallende gelijkenissen met de moord op een echte Armeense dichter.

Literatuur die beter wordt met de jaren

Zelfs als de Armeense tragedie als dusdanig je maar matig interesseert, kan je niet anders dan je laten meeslepen met het verdriet, het geluk en de liefde die de hoofdrolspelers in dit verhaal voor elkaar voelen. Ik heb het op één zondagnamiddag uitgelezen. Hier kan geen enkel tv-programma, hoe goed ook, tegen op. Literatuur van tijdloze wereldklasse.

Na Hans Keilson is Maria Ángels Anglada nogmaals een auteur die na haar/zijn overlijden welverdiende bekendheid blijft verdienen.