Docville 2013 was andermaal een uitstekende gelegenheid om goede documentaires te zien in echte filmzalen, waar ze tot hun volste recht komen. DeWereldMorgen.be ging naar een eigen selectie kijken en zag dat het goed was. Te onthouden voor volgend jaar.

Meer dan 80 documentaires aanbieden op 9 dagen, dat is zelfs voor de meest fanatieke liefhebber van geëngageerde documentaires van het goede te veel. Dat is wat DOCVILLE deed, veel aanbieden van ‘het goede’. Ik volg het festival al enkele jaren en het wordt er alleen maar beter op.

Het publiek kreeg dit jaar van 3 tot 11 mei een nieuwe selectie aangeboden, die andermaal aantoont dat documentaires hun plaats naast de fictiefilms verdienen daar waar ze het best tot hun recht komen: in de filmzaal.

Wat niet betekent dat je de hier aangeboden films niet moet gaan bekijken als ze op het kleine scherm worden gedraaid. De catalogus van DOCVILLE is overigens een uitstekend referentiewerk om naar terug te grijpen wanneer een documentaire later ergens wordt geprogrammeerd.

De selectie van DOCVILLE wordt dit jaar aangeboden onder 10 subcategorieën: Internationale selectie, Nationale selectie, Weten&Geweten, Festival Favourites, Outside the Dox, Films in het museum, Shift-Ctrl, Muziekdocumentaires, Nationale Korte Documentaires en Internationale Korte Documentaires. Die laatste twee categorieën worden aangeboden als voorfilms bij de andere films.

Voor een deel is die indeling wat kunstmatig, omdat meerdere documentaires wel passen in verschillende categorieën, maar dat stoort eigenlijk niet. Het helpt je vooruit om je keuze te maken. Zelf heb ik een selectie gemaakt op basis van voorkeur en van concrete agendamogelijkheden. Dat gaf al heel wat.

Een week later heb ik 9 films gezien. Over de film ‘The Gatekeepers’ met de bazen van Shin Bet, de Israëlische veiligheidsdienst, schreef ik reeds een afzonderlijke recensie die je hier kan lezen. De overige 8 vind je hier.

Canning Paradise

Deze documentaire, door twee Franse filmstudenten in Australië gedraaid in Papoea-Nieuw-Guinea (PNG), onderzoekt de concrete gevolgen van de recente handelsovereenkomst van dit arme land in de Stille Oceaan met de Europese Unie. De film begint met een toespraak van EU-commissaris voor handel Karel De Gucht die er ter plaatse de grote voordelen opsomt die PNG zal verkrijgen door deze overeenkomst.

PNG krijgt sinds enkele jaren voordelige exporttarieven voor de uitvoer van tonijn naar de EU. PNG-bedrijven krijgen steun van de EU, lokale tewerkstelling zal er wel bij varen. Tot daar het Sinterklaas-verhaaltje.

De werkelijkheid blijkt iets anders te zijn. Chinese, Filipijnse en andere bedrijven krijgen zonder enige moeite het statuut van PNG-bedrijf en genieten zo mee van de pot. Ondertussen betalen zij PNG-burgers hongerlonen op hun boten en in hun conservenbedrijven (het ‘canning paradise’, letterlijk het ‘inblikparadijs’) en worden ze, als ze al te hoge eisen stellen en de vakbonden inschakelen, zonder meer vervangen door Filipijnse en andere gastarbeiders.

Deze bedrijven zorgen zo voor de leegroof van de laatste tonijnrijke zee ter wereld, nadat de Europese, Chinese en Filipijnse zeeën zijn leeggeroofd. Dit allemaal om de Europese honger naar tonijn te verzadigen.

In een gesprek achteraf met de regisseur verneemt het publiek dat Karel De Gucht de overeenkomst met PNG als voorbeeld gebruikt om ook elders in Azië en in Afrika soortgelijke overeenkomsten af te spreken.

In PNG is de regering er echter niet helemaal gerust in. De staat heeft al een vorig ervaring met buitenlandse bedrijven. Ooit bakte de mijnbedrijf Rio Tinto het zo bruin op het PNG-eiland Bougainville dat er een bloedige guerrilla ontstond als verzet tegen de vreselijke uitbuiting. Dat scenario dreigt nu weer. De protestbewegingen nemen immers toe. Daarbij wordt veel verwezen naar dat vorige conflict. Je kan de trailer hier bekijken.

Village at the End of the World

Zonder meer de mooiste documentaire die ik heb gezien deze week. Een klein dorpje aan de westkust van Groenland worstelt met de klimaatverandering en met de globalisering van de economie. Het lokale bedrijf voor visverwerking gaat dicht omdat het niet meer rendabel is voor het geprivatiseerde overheidsbedrijf Royal Greenland.

De film beschrijft het dagelijkse leven van het dorpje, waar de jongeren wegtrekken bij gebrek aan perspectief. Ondertussen pogen de dorpelingen een coöperatieve op te richten om het bedrijf over te nemen, iets wat ook in andere dorpen al werd gedaan. Er wordt heel wat vergaderd om de vele hinderpalen te bespreken en aan te pakken. Wie wil weten of het lukt, moet de film bekijken.

Tussendoor wijst de film ons ook terecht over onze selectieve verontwaardiging. In het publiek was meermaals afkeurend gemompel te horen wanneer zeerobben werden geslacht, vooral wanneer één van de jagers na jaren er terug in slaagt om een ijsbeer te vellen, kan dit bij een deel van het publiek in de zaal op weinig sympathie rekenen.

Het is onze westerse levenswijze die er verantwoordelijk voor is dat de fauna in de poolgebieden massaal uitsterft, niet de lokale gemeenschappen, die moeten overleven in een omgeving waar veeteelt en landbouw uitgesloten zijn.

Grappige anecdote, de oude dame die bij een foto van Brigitte Bardot – grote verdediger van pelsdieren – zegt dat deze dame niet echt populair is in Groenland. Ook ongewild ironisch is de Deense toerist die in de camera uitlegt hoe puur deze mensen nog leven zo dicht bij de natuur, terwijl op de achtergrond een meisje in traditionele klederdracht – om de toeristen te behagen – zit te e-mailen op haar laptop …

Deze film is een warm pleidooi voor een andere economie op mensenmaat. Je kan de trailer hier bekijken.

Poor Us

Deze mengeling van filmmateriaal met animatie geeft een overzicht van armoede in de geschiedenis, kijkt naar de maatschappijen die een periode van geringe armoede kenden en naar de nieuwe armoede vandaag. Hoe kan het dat alle gemiddelde cijfers wereldwijd op vooruitgang wijzen en dat er toch waarneembaar meer schrijnende armoede is dan ooit tevoren?

Deze documentaire brengt een visueel zeer sterk panorama. De animatie gebruikt wel nogal wat stereotypes zoals de arme passieve zwarte man die de dynamische blanke zakenman nauwelijks weerwerk kan bieden. Alles is echter ironisch genoeg gebracht om dat te relativeren.

Als één ding nog maar eens bevestigd wordt met deze documentaire, dan is het dat armoede geen spijtig neveneffect is, geen verwaarlozing van een deel van de bevolking, zelfs geen perversie maar gewoon de essentie van het systeem. De echte naam van ‘armoede’ is immers ‘uitbuiting van de één door de ander’. Je kan de trailer hier bekijken.

Propaganda

Het ontstaan van deze documentaire is nogal origineel. Deze productie ontstond nadat een Koreaans-Australiër bij een familiebezoek in Zuid-Korea een dvd in handen kreeg met filmmateriaal uit Noord-Korea. Daarin geeft het regime een zeer negatief beeld van de lege, oppervlakkige en excessieve consumptiemaatschappij in het westen, maar toch zeer herkenbaar.

Zowat alles passeert de revue: de bedrijven, de reclame, de media, de koopobsessies … Het wordt allemaal nogal pamflettair gebracht, je ziet de conclusies van de ‘commentator’ (een Noord-Koreaanse psychiater) zo al komen. Erg voorspelbaar dus. Vooral de scènes waarin het Noord-Koreaanse regime zichzelf ophemelt zijn nogal ongemakkelijk om naar te kijken. Als dat het alternatief moet zijn voor onze decadente westerse levensstijl …

De titel van de film is niet zomaar gekozen. Propaganda dient om mensen te misleiden, op het verkeerde been te zetten. Dat doet ook deze documentaire, maar op een manier die je niet verwacht. Hoewel, je vermoedt wel dat er een en ander niet helemaal klopt, maar wat juist?

Dat wordt duidelijker als de regisseur zelf in een videoboodschap na de generiek vanuit Australië commentaar geeft bij zijn film. Hoewel, bedoelt hij echt letterlijk wat hij dan zegt? Of is ook dat weer een truuk om ons nogmaals te bedotten? Propaganda … Je kan de trailer hier bekijken.

A River Changes Course

Deze documentaire komt zeker tweede op mijn lijst van geziene films, na Village at the end of the world. Hier gaat het niet om één dorp maar om meerdere gezinnen in dorpen over Cambodja verspreid. Zij hebben het zeer moeilijk om te overleven in een economie waar de zelfvoorzienende, minimale en nauwelijks op geld gebaseerde economie van het platteland ten onder dreigt te gaan.

Het alternatief is naar de steden verhuizen waar slechtbetaalde jobs in sweatshops wachten. In hun dorpen worden immers de bossen gekapt, ook al waren die eeuwenlang gemeenschappelijk eigendom van het dorp. De formele staat erkent die eigendomsrechten echter niet.

De grote bedrijven die het allemaal veroorzaken komen nauwelijks in beeld. Deze film moet het niet hebben van de confrontatie. Zachte stillevens van het gezinsleven op het platteland, met af en toe een commentaar van een dorpeling waarom het allemaal zo slecht gaat, volgens hen.

De kijker kan zelf zijn besluiten trekken. Het plattelandsleven is niet zo idyllisch als het wordt voorgesteld, maar is de verstedelijkte dwangarbeid dan zoveel beter?

Het wordt nergens vermeld, maar wat mij opviel is hoe vreedzaam en tolerant deze mensen zijn, ook al houden ze zich zelf strikt aan religieuze en sociale regels. Ze dringen zich echter niet op. Dit land heeft nog maar één generatie terug één van de erbarmelijkste burgeroorlogen ter wereld meegemaakt. Er wordt ook nergens gealludeerd op de slachtoffers die nog steeds vallen door achtergebleven mijnen.

Een deel van het verhaal speelt zich op en rond een grote rivier af. De lokale vissers kunnen er nog nauwelijks vis vangen en voor wat ze al vangen krijgen ze steeds minder en minder betaald. De rivier van het leven van deze mensen verandert inderdaad van richting. Voorlopig niet in een betere richting. Je kan de trailer hier bekijken.

 More Than Honey

Het droeve lot van de bijenpopulatie in de wereld is de laatste tijd wel meer in het nieuws geweest. Het Europees Parlement heeft recent nog richtlijnen goedgekeurd om bepaalde pesticiden te verbieden. Het gaat inderdaad niet goed met de bijen. Meer en meer bijenzwermen sterven uit zonder aanwijsbare redenen.

Deze film vertrekt bij een Zwitsers bijenhouder die zich zorgen maakt over de besmetting van zijn zwart bijenras met darren (mannelijke bijen) uit een nabijgelegen dal. Dat blijken uiteindelijk nog de minste van zijn zorgen te zijn. De documentaire neemt ons op reis naar Noord- en Zuid-Amerika. De paniekzaaierij over de zogenaamde killer-bees, die in de jaren ’70 – ’80 zwaar in de media kwam, blijkt nogal overroepen te zijn.

Een Amerikaanse imker – die ook een en  ander zegt over de relativiteit van migratie van mensen – zegt heel wat wijze woorden. Er komen inderdaad nieuwe bijen die niet zomaar hun honing – het werk van een heel seizoen – willen afstaan voor flauw suikerwater aan ons, de mensen. Dat tonen zij door hun agressief gedrag. In feite zijn zij zoals bijen natuurlijk zouden moeten zijn.

Lucht-, water- en grondvervuiling, het vraagt niet veel denkwerk om de oorzaken van de bijensterfte te zien. Einstein zei ooit dat als de bijen sterven, de mensen vier jaar later volgen. In China is het bijna zover, daar worden duizenden seizoenarbeiders ingezet om fruitbomen te bestuiven, bloem per bloem, in streken waar de bijen volledig uitgestorven zijn. De mens blijkt niet in staat om het even goed te doen. Je kan de trailer hier bekijken.

A Fierce Green Fire

Ooit begon de milieubeweging in de VS als een strijd van gegoede burgers die natuurreservaten wilden beschermen tegen de grootschalige plannen voor dammenbouw in de grote valleien van het westen. Zelfs de Grand Canyon heeft ooit op het punt gestaan een gigantisch meer te worden.

De film geeft een overzicht van de evolutie van de groene beweging tot vandaag, vanuit een Amerikaans standpunt. Europa komt er nauwelijks in aan bod. Veel aandacht gaat naar het ontstaan van de Sierra Club en Greenpeace. Sierra Club is inderdaad één van de oudste en ooit meest vooruitstrevende milieubewegingen geweest. Vandaag is de organisatie verworden tot een lobby-organisatie die grote bedrijven een groen imago bezorgt.

Daarnaast wordt het leven en de strijd van Braziliaans milieu-activist Chico Mendes uit de doeken gedaan. Een pakkend ogenblik in de film, wanneer een priester een toespraak houdt over de zin van de strijd, over de hardheid van de bedrijven en over de vrees dat sommigen deze strijd met het leven zullen bekopen, terwijl Mendes naast hem staat te luisteren … Zijn zaak heeft de wereld duidelijk gemaakt dat sociale en milieurechten onafscheidbaar deel zijn van één en dezelfde strijd.

De huidige klimaatcrisis – de opwarming van de aarde – is een te groot onderwerp om als hapklare brok in te zetten voor milieu-activisme. Daar passen de actieplannen van de milieu-organisaties niet meer in.

Na de film volgt nog een gesprek met Greenpeace-vertegenwoordiger Joeri Thys, die enige uitleg geeft bij de toekomstplannen van de organisatie. Er wordt meer en meer gedacht aan samenwerking met andere organisaties.

Deze film werd in de grote zaal van Kinepolis gedraaid op supergroot scherm, wat de documentaire nog meer impact geeft. Je kan de trailer hier bekijken.

When Bubbles Burst

Zaterdag 11 mei om 20 uur sloot deze film het festival af. Er werden voor het vertonen van de slotfilm drie prijzen uitgereikt (zie de website voor de resultaten) door een internationale jury. Eén van die prijzen, de Con-Science prijs, werd gewonnen door de hierboven besproken documentaire A River Changes Course.

De Noorse film When Bubbles Burst vertrekt vanuit een klein Noors dorpje dat enkele jaren terug zijn electrische energieproductie meende te kunnen inzetten om zware leningen te bekomen voor de bouw van een tunnel naar een ander dorp. Die leningen bleken op lucht gebaseerd te zijn.

Twee politici van het dorp gaan de wereld rond, van Washington tot Athene, om te begrijpen hoe ze zich zo hebben laten bedotten.  Zeepbellen zoals die van de immobiliën in de VS blijken alles behalve nieuw te zijn sinds de industriële geschiedenis.

Beide Noren nemen ons mee op een ontnuchterende tocht door het desolate Detroit, ooit ‘motor city’ van zowat alle Amerikaanse automerken. Nauwelijks één derde van de bevolking blijft nog over, voornamelijk steuntrekkers, werklozen, armen … De economische crisis slaat hard toe in een land waar de overheid geen sociale taak op zich neemt.

Heel wat economen passeren de revue. De meest bijblijvende commentaar is echter allesbehalve economisch. Alleen democratie geeft een garantie op welvaart voor iedereen. Misschien moeten we een deel van onze consumptie-excessen opgeven, maar in ieder geval moet de democratie het ultieme doel blijven.

Wat dat laatste betreft ziet het er voor de EU voor het ogenblik niet goed uit. Regeringen worden geleid door onverkozen technocraten, of houden zich halsstarrig aan overheidsbezuinigingen, terwijl het net de overheid is die nu tewerkstelling kan en moet creëren. Bovendien, de financiële sector moet terug volledig gereguleerd worden.

Een econoom vat het goed samen: “Thatcher en Reagan zeiden dat regulering niet nodig was want er waren toch geen crisissen meer. Dat er net door de na-oorlogse regulering dertig jaar lang geen crisissen waren geweest, werd daarbij even vergeten.”

Geen optimistische boodschap, dat geeft ook de Noorse regisseur na de vertoning van de film toe, maar wel realistisch.  Hij bevestigt waar het om gaat: het herstel van de primauteit van de democratie boven de economie. Je kan de trailer hier bekijken

Reclame als bron van financiering

Het blijft een tweesnijdend zwaard. Docville groeit en wordt bekender. Meer grote sponsors raken geïnteresseerd. Afgaand op de evoluties in de massamedia wordt dat een zaak waar zeer ernstig zal moeten over worden nagedacht, wil DOCVILLE zijn eigenheid bewaren.

Het is een teken aan de wand, wanneer een festival er geen graten in ziet om films als‘Village at the End of the World’ of ‘A River Changes Course’ te laten voorafgaan door reclame van Euromillions (slogan ‘Wordt schandalig rijk’). In die clip gaat de gelukkige winnaar er prat op dat hij nog altijd spaarzaam leeft, door bijvoorbeeld met zijn sportieve bolide onder de slagboom te rijden en geen tol te betalen (of hoe antisociaal gedrag als aanvaardbaar wordt voorgesteld).

De programmatie van dit jaar was uitstekend. Hopelijk blijft dat zo. Oppassen met die sponsoring dus.

Docville naar de bioscopen

Heel wat van deze documentaires zullen nog te zien zijn in het komende jaar op Canvas en Nederland 2. Een aantal films zullen ook worden verdeeld in bioscopen. Dat kan je volgen op de website.

Artikel oorspronkelijk verschenen in DeWereldMorgen.be.