Deze week levert de VS de ultieme bewijzen dat de wereldwijde spionage van het National Security Agency (NSA) nodig en nuttig is voor de bestrijding van het terrorisme. Er werden immers voorbereidingen voor aanslagen gevonden dankzij het programma XKeyscore. Glenn Greenwald, de man die Snowden’s onthullingen publiceerde, gelooft niet in zoveel toeval.

Wat voorafging

De beslissing van Rusland om Edward Snowden asiel te verlenen voor één jaar viel niet bepaald in goede aarde bij de Amerikaanse overheid. President Obama komt misschien niet naar een top in Sint-Petersburg.

Ondertussen weten we ook dat het internet over de hele wereld wordt afgetapt met het programma XKeyscore van het NSA. De onthullingen van Edward Snowden hebben met andere woorden geleid tot één van de grootste politieke schandalen sinds de jaren ’70.

Glenn Greenwald kondigt bovendien nog nieuwe onthullingen aan. Hij heeft ongeveer 20.000 documenten van Snowden gekregen, daarvan is nog maar een beperkt deel openbaar gemaakt. Vergeleken hiermee worden zowat alle Amerikaanse politieke schandalen sinds de Tweede Wereldoorlog herleid tot peanuts:

• het COINTELPRO-programma van de FBI in de jaren ’60 en ’70 waarbij zowat alle dissidente bewegingen in de VS werden gecriminaliseerd door middel van provocateurs;
• de Pentagon Papers van 1971 die aantoonden dat de Amerikaanse regering valse voorwendsels uitvond om de oorlog tegen Viëtnam te beginnen;
• het Watergate-afluisterschandaal in dezelfde periode waarbij de Republikeinse president Nixon het hoofdkwartier van de Democratische partij liet afluisteren …

Waar die spionage-activiteiten toen door de Amerikaanse media nog unaniem werden afgekraakt en zelfs leidden tot het ontslag van president Nixon, een historisch precedent in de Amerikaanse geschiedenis, laten die media zich vandaag veelal opmerken door hun lauwe, passieve houding.

Het doel heiligt de middelen

Maar goed, de tijden zijn veranderd. Uiteindelijk dient de spionage van de NSA een nobel doel: de bestrijding van het terrorisme. Eén van de zoveelste vertakkingen van Al Qaeda plant een grote aanslag. Dat voornemen zal in de komende dagen al dan niet bekrachtigd worden, hopelijk met alleen materiële schade. De mogelijke doelwitten werden immers allen tijdig ontruimd. Een en ander gebeurt uiteraard alleen maar toevallig in de week na de onthulling van het meest omvattende spionageschandaal in de Amerikaanse geschiedenis.

Het internet is – hoeft het nog gezegd –  een Amerikaanse uitvinding, gecreëerd dankzij tientallen jaren overheidssubsidies voor het ministerie van defensie, die na de peperdure ontwikkelingsfase werd gecommercialiseerd. Die werkwijze is allesbehalve nieuw. Zo heeft de VS ook zijn vliegtuigindustrie uit de grond gestampt.

Internet verovert de wereld

Wat oorspronkelijk bedoeld was als een militair netwerk dat zou blijven functioneren als de klassieke communicatiesystemen waren uitgeschakeld (door bijvoorbeeld een kernoorlog), werd uiteindelijk een commercieel product dat zowat de hele wereld heeft veroverd.

Het is nog maar 15 jaar geleden, maar het lijkt wel of het altijd zo is geweest: e-mails, websites, chatrooms, gsm, gps, internetbanking, internetverkoop, nieuws online (DeWereldMorgen.be!). Er lijken geen grenzen te zijn aan de voordelen die het internet te bieden heeft. Eén klik en de wereld ligt aan eenieders voeten.

Na de roes volgt de kater

Na de onthullingen van Snowden begint echter langzaam de ontnuchtering door te sijpelen. Internet is sinds enkele weken niet meer hetzelfde. De eerste bedrijfjes die software aanbieden om je internetverkeer te beveiligen zijn al actief. Bewust of onbewust gaat de internetgebruiker zijn/haar surfgedrag aanpassen. Je weet maar nooit waar het bestellen van een rugzak, een chat met je Turkse vriend in Istanbul, het bestellen van een boek van Chomsky over Amerikaans terrorisme, het schrijven van kritische artikels over de VS toe kunnen leiden …

Het ultieme argument van de voorstanders van deze spionage is altijd hetzelfde: wie niets op zijn kerfstok heeft hoeft zich daar toch niet ongerust over te maken. Waar was al de heisa rond privacy in de voorbijgaande decennia dan voor nodig? Na harde politieke actie kwamen in de meeste landen ter wereld immers strenge wetten om de privacy te beschermen.

Politieke, sociale, culturele, economische dissidentie

Het grote gevaar schuilt in de mogelijkheden die spionage oplevert om politieke dissidentie in de kiem te smoren. Welke journalist durft nu nog garanderen dat een vertrouwelijk gesprek met een mogelijke kandidaat-klokkenluider vertrouwelijk zal blijven? Zal opzoekingswerk naar illegale praktijken van bedrijven of de voorbereiding van sociale acties tegen uitbuiting nog mogelijk zijn? Zal een vakbondsleider in de kledingsindustrie in Bangladesh nog ongehinderd kunnen e-mailen met zijn collega’s in het westen om hen te informeren over de misbruiken van westerse bedrijven …?

Politiek protest is de essentie van democratie. Totale overheidscontrole is daar de antithese van.

Het gebeurt wel vaker dat wat de ene dag nog taboe is de volgende dag de algemene regel kan zijn. Totale controle sluit de dynamiek van verandering echter uit en maakt het zoeken naar nieuwe dingen zelfs gevaarlijk. Doorgedreven spionage houdt met andere woorden een bedreiging voor de democratie in. Met totale afluistering verwordt een maatschappij tot een lege doos, die aan de buitenkant wel alle vormelijke kenmerken van een democratie heeft, zoals een verkozen parlement, of politieke partijen, maar die au fond zonder inhoud is, of enkel voor de eenheidsgedachte plaats heeft.

Geen unanieme politiek steun voor Obama

Gelukkig blijkt er tegen die eenheidsgedachte nog heel wat protest te zijn. Weliswaar nauwelijks in de media, maar toch bij heel wat organisaties, ook in de VS. Amerikaanse politici voelen de druk van kiezers die het met deze gang van zaken niet eens zijn. Dat etnische minderheden werden geviseerd, kon voor sommige blanke Amerikanen misschien nog net, maar dat zij zelf nu ook onderwerp worden van afluisterpraktijken, is voor velen een brug te ver.

De onthullingen van Snowden hebben president Obama dan ook heel wat politiek krediet doen verliezen bij zijn Democratische achterban. Voor het eerst in meerdere jaren ontstaat zelfs opnieuw samenwerking tussen Republikeinse en Democratische parlementsleden om paal en perk te stellen aan de macht van het NSA.

Zo hebben de Democraat John Conyers en de Republikein Thomas Massie, leden van het Congres, recent een amendement ingediend dat de NSA zou verplichten voor elke specifieke afluistering opnieuw een gemotiveerde aanvraag in te dienen zoals voorheen, zodat de NSA niet langer kan werken met alomvattende en onbegrensde afluistermandaten. Hun amendement haalde het niet, zij het zeer nipt met slechts zeven stemmen verschil (212-205).

“We waren zelf verrast door het grote aantal collega’s dat voor heeft gestemd. Hadden we geweten dat het slechts om zeven stemmen zou gaan, hadden we veel zwaarder gelobbied bij onze collega’s”, aldus John Conyers. Volgens hem zijn de onthullingen van Snowden essentieel geweest om deze verandering teweeg te brengen. Toch vindt hij dat de man moet vervolgd worden. “Die jongen had misschien geen criminele bedoelingen, hij wist niet dat hij daarmee zoveel zou onthullen, maar hij heeft meerdere wetten overtreden”.

Republikeinen voor Snowden

Zijn Republikeinse collega Thomas Massie ziet dat enigszins anders: “Snowden’s acties hebben de loop van de menselijke geschiedenis veranderd. Zijn onthullingen waren ten dienste van de natie … We moeten een andere manier vinden om beter met klokkenluiders om te gaan …”

Meer nog, volgens hem wil de Amerikaanse regering Snowden niet echt te pakken krijgen: “Er gaan dan immers nog dingen aan de oppervlakte komen”.  Hij gelooft evenmin in de these van een aantal van zijn collega’s dat Snowden als klokkenluider naar een lid van het Congres had kunnen stappen: “Er waren zo een 20-30 leden van het Congres die dat allemaal al wisten. Als hij één van hen had gecontacteerd, dan zou hij nu al in de gevangenis zitten.”

Beide Congresleden sparen daarom hun kritiek op de NSA niet. “Directeur-generaal Keith Alexander heeft het publiek bewust misleid. Onderdirecteur James Clapper heeft echter ronduit gelogen op een hoorzitting in het Congres. Hij moet ontslagen worden.”Er is met andere woorden allesbehalve politieke eensgezindheid in de VS over de NSA-praktijken.

Voorstanders van spionage

Er is eveneens een aantal Congresleden dat de NSA keihard verdedigt. Eén van de meest hardnekkigen onder hen is senator Saxby Chambliss. Hij was de eerste om te stellen dat de het huidige terreuralarm aantoont dat de NSA nuttig werk verricht en dus zeker niet mag worden ingeperkt.

Glenn Greenwald, de journalist die de onthullingen van Snowden publiceerde, gelooft er alvast niets van. “Acht jaar lang (tijdens het presidentschap van George W. Bush, nvdr) hebben de Democraten gesteld dat de terreurdreigingen van de regering en de nationale veiligheid overdreven waren, dat het belang van Al Qaeda overdreven was en dat het allemaal gedaan werd om de aandacht af te leiden van de eigen misbruiken en om de eigen bevolking af te schrikken.”

“Nu heeft een Democratische regering, die de laatste twee jaar altijd maar heeft beweerd dat ze Al Qaeda hadden gedecimeerd, een enorme dreiging ontdekt. Kerels als Saxby Chambliss buiten dat dan uit om te verklaren dat de programma’s van het NSA noodzakelijk zijn.“

“Niemand heeft echter ooit in twijfel getrokken dat de Amerikaanse regering, net als alle andere regeringen in de wereld, het recht heeft om personen af te luisteren die een bedreiging vormen, omdat ze aanvallen plannen. Daar gaat het nu echter niet over. De controverse gaat over het feit dat ze miljarden e-mails en telefoongesprekken afluisteren van mensen in de VS en de rest van de wereld die absoluut niets te maken hebben met terrorisme.”

“Als je een agentschap hebt dat gewoon alles verzamelt, dan wordt het juist moeilijker om terroristische complotten te ontdekken. Als die programma’s echt die bedoeling hadden, zouden ze veel selectiever, veel gerichter werken”.

Glenn Greenwald wijst er verder nog op dat de Congresleden die het hardst de verdediging opnemen van het NSA net ook diegenen zijn die de meeste verkiezingsfondsen krijgen van de defensie- en/of veiligheidsindustrie, vooral de Congresleden uit de staat Virginia (waar het hoofdkwartier van het NSA is gevestigd).

Goede en slechte terroristen

President George W. Bush stelde meermaals dat wie terroristen ‘een veilige haven’ biedt, zelf een terrorist is. De afluisterprogramma’s van het NSA mogen dan wel gericht zijn op het opsporen van terroristen, maar niet op alle terroristen. De interesse van het NSA geldt blijkbaar alleen antiwesterse terroristen. De VS weigert ondertussen zelf een aantal terroristen uit te leveren. De volgende lijst omvat de meest bekenden onder hen (met vermelding van het land dat de uitlevering vraagt):

• Armando Fernandez Larios (Chili),
• Emmanuel Constant (Haïti),
• Mohammed Ali Samatar (Somalia),
• Robert Seldon Lady (Italië),
• Luis Posada Carriles (Cuba, Venezuela).

Daarnaast weigert de VS ook Roberto en William Isaias Dossum uit te leveren aan Ecuador, voor het verduisteren van miljoenen dollars spaargeld van Ecuadoraanse burgers. De VS weigert ook de uitlevering van voormalig president Gonzalo Sanchez de Losada aan Bolivia, die daar vervolgd wordt voor zijn verantwoordelijkheid voor een slachting van 59 personen in 2003.

De voorbije tien jaar heeft de VS ook twintig maal een verzoek voor uitlevering van Rusland geweigerd. Dit is niet bepaald de consequente houding van een natie die beweert het terrorisme te willen bestrijden.

Waarom zijn wij de terreurdoelwitten?

Ondertussen is er een pertinente vraag die haast nergens wordt gesteld. Waarom zijn de VS, Frankrijk, Groot-Brittannië en andere westerse landen doelwitten van terroristische aanslagen en niet landen als bijvoorbeeld Botswana of Cambodja? Waarom zijn Westerse legers militair aanwezig in zoveel landen in de wereld? Welk moreel recht heeft het westen om zijn wil op te dringen aan die landen? Welke economische motieven spelen bij die aanwezigheid?

Vorig jaar gaf een Brits officier volgende toelichting bij zijn ‘werk’ in Afghanistan. Hij moest daar met zijn troepen de veiligheid van een weg tussen twee steden verzekeren. “In feite zijn die wegen alleen maar onveilig omdat wij hier zijn. Wij zijn het doelwit”. Een onderzoek van twee Amerikaanse universiteiten heeft uitgewezen dat de dronebombardementen van de VS in Pakistan in Jemen één van de voornaamste redenen zijn voor Afghaanse en Jemenitische jongeren om de stap te zetten naar radicale organisaties. De huidige ’terreurdreiging’ gaat waarschijnlijk uit van Jemenitische leden van al Qaeda.

De aanval is de beste verdediging

Een verklaring voor antiwesters terrorisme zoeken is niet hetzelfde als het goedpraten ervan. Toch is het precies dat argument dat altijd maar weer gebruikt wordt om commentaren als deze te veroordelen. Het gaat echter niet zomaar over de strijd tegen de terreur.

De deze week door de VS afgekondigde recente terreurdreiging heeft als voornaamste doel het counteren van de kritiek op het NSA. Dat blijkt al te werken. Hier en daar zie je weggemoffeld in een artikel de suggestie dat het de VS toch goed uitkomt. De hoofdteneur blijft echter dezelfde. Het argument dat het allemaal een hoger doel dient, de bestrijding van het terrorisme, staat boven alle twijfel verheven. Dit terreuralarm werkt met andere woorden als censuur/zelfcensuur.

Zo zou er ‘chatter’ (letterlijk ‘gebabbel’) opgevangen geweest zijn dat er een ‘grote aanslag’ gepland wordt. Volgens de hier boven al vermelde senator Chambliss zou het chatter zijn die veel gelijkenissen vertoont met de chatter kort voor de aanslag op de Amerikaanse ambassade in Benghazi, Lybië, vorig jaar waarbij o.a. de Amerikaanse ambassadeur om het leven kwam.

De man kan gelukkig rekenen op de discipline van de Amerikaanse en buitenlandse media om geen ongepaste vragen te stellen. Vorig jaar werkte het programma XKeyscore immers reeds enkele jaren. Blijkbaar is men er toen met hetzelfde programma niet in geslaagd om de aanslag te voorkomen?

Alleen maar terrorisme?

Ondertussen is genoegzaam bekend dat het NSA de overheden van landen in zowat heel de wereld bespioneert, waaronder bijvoorbeeld Brazilië en de Europese Unie. Het terrorisme bestrijden door de Braziliaanse president af te luisteren of de vergaderingen van de Europese Commissie? Dit zou wel eens alles met economische spionage te maken kunnen hebben.

De VS mag dan al militair onovertroffen zijn en beschikken over een leger dat vijf maal groter is dan de vijftien volgende legers van de wereld samen (die op twee na allemaal bondgenoten zijn van de VS), het gaat economisch niet goed met de VS. Meer en meer landen gaan een eigen koers varen. De VS verliezen de greep op Latijns-Amerika. China wordt steeds machtiger in Afrika en in het Verre Oosten.

Hier staat niet alleen de toekomst van kritische journalistiek op het spel. Dit is een bedreiging voor de vrijheid van meningsuiting en voor de democratie.

Dat het net in Latijns-Amerika is – in de traditionele achtertuin van de VS – dat meerdere landen asiel aanbieden aan Edward Snowden is een teken aan de wand. De VS slaagt er maar niet in om Latijns-Amerika met een vrijhandelsverdrag ondergeschikt te maken aan de Amerikaanse bedrijven. Ook een vrijhandelsverdrag met de landen rond de Stille Oceaan wil maar niet lukken.

Daarom ook dat een vrijhandelsverdrag met de EU zo belangrijk wordt. Tegen 2025 wordt verwacht dat de BRICS-landen (Brazilië, Rusland, India, China en Zuid-Afrika) een groter BNP hebben dan de EU en de VS samen. Samengaan met de EU is de enige overblijvende uitweg. Spionage over de interne keuken van de 27 EU-lidstaten is dus cruciaal.

Hier staat niet alleen de toekomst van kritische journalistiek op het spel. Dit is een bedreiging voor de vrijheid van meningsuiting en voor de democratie.