Recente bilaterale vrijhandelsakkoorden tussen Colombia, de VS en de EU laten hun effecten voelen. Massale vakbondsprotesten eisen van de president deze akkoorden op te zeggen. De Europese publieke opinie heeft het recht te weten dat dit hen ook te wachten staat als het vrijhandelsakkoord tussen de VS en de EU er door komt.

De echte ‘vrije’ markt aan het werk

Recente bilaterale vrijhandelsakkoorden tussen Colombia, de VS en de EU laten hun gevolgen voelen. Het akkoord met de VS (en Canada) trad in voege in juli 2012, dat met de EU zonet op 1 augustus 2013. In 2011 voerde Colombia 5.000 ton rijst in uit de VS, één jaar later is dat al gestegen tot 98.000 ton. Massale vakbondsprotesten eisen van de president deze akkoorden op te zeggen.

Sinds 19 augustus kreunen de grote Colombiaanse steden onder stakingen en manifestaties van de vakbonden van mijnwerkers, vrachtwagenchauffeurs, koffieplanters, melkveetelers, landbouwers van gewassen tegen de gevolgen die de nieuwe vrijhandelsakkoorden hebben op de lokale economie. De reële vrije markt laat zich in Colombia voelen.

Om 100 kilo aardappelen te kweken moet een boer ongeveer 70.000 Colombiaanse pesos (ongeveer 27 euro) investeren (plantgoed, machines, werkuren, meststoffen, pesticiden …). Om te kunnen concurreren met de invoer van in de VS en de EU zwaar gesubsidieerde landbouw moet hij die verkopen aan 25.000 pesos (9,6 euro). 100 kilo ajuinen telen kost ongeveer 65.000 pesos (25 euro), verkopen moet aan 10.000 (3,85 euro). Ironisch genoeg zijn door de blokkades de voorraden in de winkels in de steden bijna uitgeput en worden diezelfde producten daar nu aan woekerprijzen verkocht (waar de boeren zelf geen peso van zien).

Niet alleen de boeren betogen

Naast de boerenacties hebben ook 300.000 werknemers in de hierboven genoemde sectoren het werk neergelegd. Ze eisen niet minder dan de afschaffing van de vrijhandelsakkoorden. De sociale actie heeft reeds gevolgen voor de economische activiteit in de helft van de 32 deelstaten, 37 grote verbindingswegen tussen de steden zijn geblokkeerd. De acties zijn zeer intensief. Elke blokkade die door de politie naar Colombiaanse traditie bijzonder hardhandig wordt opgeheven, wordt bijna onmiddellijk vervangen door een andere, enkele kilometers verder.

De eerste reactie van president Santos was de routineuze, klassieke van de Colombiaanse elite op elke vorm van sociaal protest: “Die zogezegd nationale staking van de boeren bestaat gewoon niet”.  Niets bijzonders dus, dergelijke reactie zijn de Colombianen al tientallen jaren gewoon. Dit keer liep het echter anders. De stakingsgolven, de geblokkeerde verbindingswegen, de manifestaties zijn zo omvangrijk geworden dat de repressie van de politie de zaak niet meer aankan.

President Santos zag zich verplicht onderhandelaars te sturen naar de stakende sectoren. “We erkennen dat de protesten van de boeren een gevolg zijn van echte noden en problemen. We luisteren naar hen en bieden oplossingen aan”, was de nieuwe toon van de president op de avond van 28 augustus. Ondertussen gaat de keiharde politierepressie echter onverminderd door. Santos praat ook alleen met de afzonderlijke lokale leiders van de sectoren. Hij weigert de nationale coördinatoren van de vakbonden te spreken.

In Colombia is sociaal protest altijd subversief

Een steeds weerkerende commentaar die bij elke specifieke klacht opduikt zijn de vrijhandelsakkoorden met de VS en de EU. De boeren zijn nu de eersten om daar de gevolgen van te ondervinden, maar andere sectoren volgen. Tussendoor beschuldigt de overheid de stakers er van onder één hoedje te spelen met de guerrilla van de FARC (Fuerzas Armadas Revolucionarias de Colombia). Elke vorm van sociaal protest criminaliseren door ze te verbinden met het gewapend verzet, ook dat is al vijftig jaar vaste prik in Colombia.

Dit keer valt dat heel wat moeilijker. President Santos was zelf, als minister van Defensie onder voorganger president Uribe, verantwoordelijk voor de bikkelharde aanpak van de FARC en de andere guerrilla-organisatie ELN (Ejercito de Liberación Nacional, nationaal bevrijdingsleger). Hij was degene die de presidentiële verkiezingen won met de slogan dat hij de FARC had verslagen.

Dat is voor een groot deel trouwens de waarheid, de FARC is inderdaad zeer verzwakt, de veilgheid is verbeterd. De FARC onderhandelen nu met de Colombiaanse regering in Cuba over het neerleggen van de wapens. Santos spreekt dus zijn retoriek van de voorbije jaren tegen. Hij beroept er zich op dat de FARC geen rol van betekenis meer steken, om ze dan nu weer op te rakelen als de echte kracht achter de protesten …

De stakers ontkennen ook nu weer met klem elke mogelijke betrokkenheid van de FARC bij de protesten. Ironisch genoeg onderhandelen de FARC ondertussen over gelijkaardige eisen als de stakers. Ook zij hebben een diepgaande landhervorming op hun programma staan. Dat is niet meer dan logisch, de sociale problemen zijn er immers.

De echte sociale problemen blijven dezelfde

Dat was te verwachten. Het einde van 50 jaar gewapend verzet betekent niet het einde van de sociale grieven die ooit aan de oorsprong lagen van de overgang van een deel van het sociaal verzet naar de gewapende strijd. Buiten de grote steden blijft Colombia een achterlijk, Spaans feodaal land waar grootgrondbezitters paramilitairen betalen om de bevolking onder de knoet te houden, waar doosdeskaders sociale leiders, journalisten, lokale politici afmaken, waar verkiezingsresultaten worden afgekocht en/of afgedwongen …

Colombia is niet alleen één van de gevaarlijkste landen ter wereld voor journalisten en vakbondsleiders, het is ook het land met de meeste interne vluchtelingen ter wereld. Juiste cijfers ontbreken maar conservatieve schattingen houden het op vijf miljoen.

Colombia is ook een land met een nauwelijks functionerend gerechtelijk systeem, in de kleine provinciesteden en het platteland is straffeloosheid nog steeds de norm. Rechters en politieagenten zijn hier ofwel corrupt ofwel geterroriseerd (of corrupt geworden als alternatief voor het leven met permanente doodsbedreigingen).

De Colombiaanse paradox

Ongeveer de helft van de bevolking leeft in een land zonder rechtstaat, de andere helft woont in een land met een economische groei van 6 procent, waar multinationals investeren, met geschoolde arbeiders in fabrieken, functionerende instellingen in de steden en een bloeiende exportsector. Met dit andere halve land hebben de VS en de EU elk vrijhandelsakkoorden gesloten zonder eisen te stellen over respect voor de mensenrechten, voor de rechtstaat, voor sociale bescherming.

De sociale protesten van de voorbije weken zijn niet uniek in de Colombiaanse geschiedenis. De huidige politieke context maakt het de regering in Bogotá echter moeilijker dan ooit tevoren om dit zomaar te onderdrukken zoals voorheen. De Colombianen hebben  – onder de hierboven geschetste omstandigheden – altijd de moed gehad om door te gaan met hun sociale strijd. Succes is ook nu niet gegarandeerd. De kansen op succes zijn ditmaal echter groter dan ooit.

Het protestplatform omvat zes eisen:

1. economische maatregelen om de crisis in de landbouwproductie op te heffen = in feite de opheffing van de vrijhandelsakkoorden;
2. eigendomscertificaten voor de boeren die door de grootgrondbezitters ongebruikte landen bewerken;
3. zones waar de lokale landbouw wordt afgeschermd, voor de productie van voedsel voor binnenlands gebruik;
4. inspraak van lokale gemeenschappen en kleinschalige mijnbouwers in de beslissingen over de exploitaite van de grondstoffen;
5. garantie voor politieke participatie van boeren;
6. overheidsinvesteringen in gezondheidszorg, onderwijs en sociale woningbouw in rurale en stedelijke gebieden.

President Santos probeert de acties te verdelen tussen ‘gematigde’ en ‘extremistische’ elementen (Santos’ terminologie) en heeft reeds een voorstel gedaan om de aankoopprijs van meststoffen te reguleren en om goedkoper landbouwkrediet mogelijk te maken. Dit zijn maatregelen die de problemen van de boeren inderdaad kunnen verlichten (als ze tenminste effectief worden ingevoerd, wat in Colombia allesbehalve gegarandeerd is), maar de kern van het probleem totaal niet aanpakken.

Van Caïro naar Bogotá …

De vergelijking met Egypte is niet zo ver gezocht als men wel zou denken. Zoals hierboven al gezegd, zelfs met alle verschillen tussen dit Latijns-Amerikaans land en het Afrikaanse Egypte, Colombia is na Egypte het land dat het hoogste bedrag aan militaire steun krijgt van de VS.

In de eerste zes jaar van het Plan Colombia, dat begon in 2000, ontving het land 5 miljard dollar (3,8 miljard euro) financiële steun van de VS, waarvan de bulk naar politie en leger ging, officieel voor het bestrijden van de drugshandel, in werkelijkheid voor het bestrijden van de guerrilla en de sociale onrust. Die steun loopt nog steeds.

De huidige protesten in Colombia gaan net als in Egypte over sociale eisen voor meer rechtvaardigheid en gaan ook hier in tegen de neoliberale economische agenda. Net als in Egypte profiteert een kleine elite volop van deze neoliberale vrijhandel, alleen ‘vrij’ voor hen en hun buitenlandse vennoten, niet voor de gewone Colombianen. Die elite is dus niet geneigd aan deze eisen toe te geven. Het zou hun levenslijn naar immense fortuinen immers afsnijden.

… en van Bogotá naar Brussel

Ondertussen onderhandelt de Europese Commissie met de VS over een verregaand vrijhandelsakkoord. Dit akkoord zal de goedkoopste producent (meestal ook de zwaarst gesubsidieerde) vrije toegang geven om de lokale economie uit de markt te prijzen. Zo zal er ook een arbitragesysteem komen dat bedrijven zal toelaten nationale sociale wetgeving naast zich neer te leggen (omdat dat ‘concurrentievervalsing’ zou zijn).

Het is dan ook zeer betreurenswaardig dat de westerse media nauwelijks aandacht besteden aan dit protest, geen hoofdartikels, geen nieuwsbulletins, geen reporters ter plaatse, geen oproepen tot solidariteit, geen schokkende beelden van massamoorden door doodseskaders … Colombia is een trouwe Westerse bondgenoot (die er onder andere aan denkt lid te worden van de NAVO).

De Colombiaanse bevolking zou de steun van de publieke opinie in het buitenland goed kunnen gebruiken en de Europese bevolking heeft het recht te weten wat haar te wachten staat als het vrijhandelsakkoord met de VS er door komt.

Beeldverslag protesten in de hoofdstad Bogotá, 29 augustus 2013: