De speech van Obama heeft een onverwacht vervolg. Russisch president Poetin schreef een opiniestuk dat de dag na zijn speech in de New York Times verscheen. Gaat diplomatie dan toch een kans krijgen in Syrië? Dat blijft zeer onzeker maar de kansen op een niet-militaire oplossing nemen toch toe.

That’s what makes us exceptional

De speech van Obama die hij op 11 september (Amerikaanse tijd) gaf, was een klassiek staaltje van Amerikaanse feel good retoriek, zoals hij die perfect beheerst. Zijn toespraak past perfect in de traditie van de Amerikaanse politieke cultuur. Ze bevatte alle vaste ingrediënten.

Het is de evidentie zelf dat de VS alleen maar goede intenties heeft in de wereld.  Dat maakt de VS ook zo ‘exceptioneel’. Toch hapert er ditmaal een en ander. De Amerikaanse bevolking weigert hem te volgen. 12 jaar oorlog, de langste onafgebroken periode in de Amerikaanse geschiedenis begint zijn tol te eisen.

Het zijn echter vooral de dingen die Obama impliciet zegt of helemaal niet die veelzeggend zijn over wat de werkelijke bedoelingen van de president zijn. Enkele citaten.

Obama: ‘In 1997 keurde de Amerikaanse Senaat met een overweldigende meerderheid een internationaal akkoord goed dat chemische wapens verbiedt. Ze wordt daarin nu gevolgd door 189 landen die 98 procent van de mensheid vertegenwoordigen.’

In werkelijkheid was het Amerikaanse parlement slechts het 75ste land om het verdrag tegen chemische wapens te ratificeren. De VS speelde geen leidende rol in de totstandkoming van dit verdrag.

Het internationaal recht versus Amerikaans unilateralisme

Obama: ‘We hebben de voorbije dagen een aantal bemoedigende tekens gezien, gedeeltelijk dankzij de geloofwaardige dreiging met een Amerikaanse militaire actie, en ook de constructieve gesprekken die ik had met president Poetin … De Russische regering heeft bereidwilligheid getoond om de internationale gemeenschap te vervoegen, door Assad te dwingen zijn chemische wapens op te geven.”

Het VN-Handvest, de basis van het naoorlogse internationaal recht, is ondubbelzinnig. Enkel het gevaar van een ‘duidelijke en imminente dreiging’ laat een land toe een ander land aan te vallen. Die dreiging is er voor de VS nooit geweest. Het gebruik van geweld en de dreiging om geweld te gebruiken worden in alle andere omstandigheden volledig verboden door het Charter.

Met andere woorden, een dreiging met geweld, geloofwaardig of niet, is een inbreuk op het internationaal recht. De president van de VS, zelf een gewezen docent internationaal recht, zegt dus openlijk dat hij zich het recht voorbehoudt het internationaal recht naast zich neer te leggen.

Rusland zou volgens Obama ‘een bereidwilligheid tonen om de internationale gemeenschap te vervoegen’. Dat is een loopje nemen met de waarheid. Enkel de Franse, Turkse, Saoedische en Qatarese regering volgen de VS. Een omschrijving die nauwer bij de feiten aanleunt zou dus kunnen zijn: ‘De VS legt zich neer bij de consensus van de internationale gemeenschap en sluit zich aan bij het voorstel van Rusland om de chemische wapens van Syrië onder internationale controle te plaatsen.

Internationale controle van wapenarsenalen

Rusland zal volgens de speech ‘Assad dwingen zijn chemische wapens op te geven’. Dat is maar gedeeltelijk correct. De bewoording ‘to give up his weapons’ kan immers op meerdere manieren worden geïnterpreteerd. Het Russische voorstel is veel specifieker. Rusland pleit er voor dat Syrië zijn chemische wapens ‘onder internationale controle’ zou plaatsen (voor meer details zie dit artikel).

Het lijdt dus geen twijfel dat in de komende weken deze verschillende bewoording zal gebruikt worden door de VS om Syrië en Rusland van kwade trouw te beschuldigen, wanneer de VS gaat eisen dat de wapens worden verwijderd uit Syrië, wat veel verder gaat dan ‘onder internationale controle plaatsen’.

Vermits Syrië haar arsenaal chemische wapens lang voor het huidige conflict heeft aangelegd als afschrikkingswapen tegen het kernwapenarsenaal van buurstaat Israël – dat nog steeds een deel van Syrië bezet houdt – is het allesbehalve evident dat Syrië deze wapens zomaar zal laten vertrekken.

Het is zeer aannemelijk dat Syrië in de komende weken zal eisen dat dat kernwapenarsenaal van Israël aan dezelfde criteria wordt onderworpen (erkenning dat het bestaat én onder internationale controle plaatsen).  Israël ontkent echter net als Syrië dat het chemische (en nucleaire) massavernietigingswapens bezit en weigert eveneens zowel het Non-Proliferatieverdrag tegen de kenwapens als de Conventie tegen Chemische Wapens te ondertekenen.

Schokkende beelden genoeg

Obama bevestigt zijn stelling dat hij zeker is dat het regime achter de chemische aanvallen van 21 augustus zit. Hij doet dat op een manier die de indruk geeft dat hij feiten opsomt. Er zijn ondertussen echter nog altijd geen sluitende bewijzen dat dat inderdaad zo zou zijn (zie meerdere artikels in ons Syrië-dossier).

Hij roept de Amerikaanse bevolking ook op zijn verantwoordelijkheid te nemen. ‘Ik vraag mijn vrienden van de linkerzijde dat ze hun geloof in vrijheid en waardigheid voor alle volkeren verzoenen met de beelden van kinderen die kermen van pijn en het leven laten op een koude hospitaalvloer.’

Noam Chomsky had daar op de Amerikaanse alternatieve zender Democracy Now! het volgende over te zeggen:

“We zouden ook kunnen kijken naar de misvormde foetussen in de hospitalen van (de Vietnamese stad) Saigon, die nog steeds opduiken tientallen jaren nadat John F. Kennedy (president 1961-1963) een massale chemische aanval lanceerde tegen Zuid-Vietnam in 1961. Hij besproeide het platteland met het vol dioxine zittende giftige Agent Orange. Dioxine is één van de krachtigste kankerverwekkende middelen. Die aanval was gericht op de voedselgewassen en op het bladerdek van de bomen, een complete aanval op het platteland, met een groot aantal gruwelijkheden tot gevolg, miljoenen dodelijke slachtoffers. De gevolgen van die chemische oorlog laten zich vandaag ook nog voelen bij Amerikaanse soldaten.’

‘We zouden ook kunnen kijken naar de misvormde foetussen die regelmatig opduiken in (de Iraakse stad) Fallujah, dat door Amerikaanse mariniers werd aangevallen in november 2004. Daarbij vielen duizenden slachtoffers, de stad werd grotendeels vernietigd. Daar werden onbekende wapens ingezet die stralingsniveaus achterlieten die volgens epidemiologen vergelijkbaar zijn met Hiroshima. De gevolgen die dat heeft, het hoge aantal kankergevallen, de kinderen getroffen door gruwelijke misvormingen, laat ons daar dan ook naar kijken.’

Geloofwaardigheid

Obama: ‘Ons falen om op te staan tegen dit gebruik van chemische wapens zou ook andere verboden van andere massavernietigingswapens verzwakken en Iran, de bondgenoot van Assad, nog meer overtuigen om het internationaal recht te ontkennen, nu het moet beslissen een kernwapen te bouwen of een meer vreedzame weg te kiezen.’

Dat de VS zelf een massaal gebruiker van chemische wapens is, wordt al hierboven vermeld. De VS (en zijn westerse bondgenoten) heeft bovendien al meerdere malen de andere kant opgekeken als bevriende dictators precies dat deden. De inzet van gifgas door Saddam Hoessein in de jaren ’80, toen hij nog een ‘betrouwbaar’ westers bondgenoot was, is het meest bekende voorbeeld maar niet het enige. Het meest recente voorbeeld is het gebruik van fosforbommen door Israël tijdens het beleg van Gaza in 2008-2009.

Ondertussen blijven interne rapporten van de eigen Amerikaanse veiligheidsdiensten stellen dat Iran sinds 2003 alle pogingen heeft opgegeven om nog een kernwapen te bouwen. Israël wordt echter niet op het matje geroepen voor het effectieve bezit van een kernwapenarsenaal, voor de weigering om toe te treden tot het Non-Proliferatieverdrag (en de Conventie tegen Chemische Wapens) of voor de weigering om internationale controle van dat arsenaal toe te laten.

Een anker van wereldwijde veiligheid

Obama: ‘Mijn Amerikaanse landgenoten, zeven decennia al is de VS een anker van wereldwijde veiligheid. Dat hield meer in dan alleen maar internationale akkoorden afdwingen – het betekende ook ze opleggen.’

Nogmaals Noam Chomsky: ‘Het idee dat VS principes van het internationaal recht heeft opgelegd en afgedwongen, dat is niet eens grappig. De VS is zo ver gegaan om zijn veto uit te spreken over resoluties van de VN-Veiligheidsraad, die alle staten opriepen om het internationaal recht te respecteren. Dat was in de jaren ’80 onder Reagan (president (1981-1989). Er werd geen staat in vernoemd maar het was voor iedereen duidelijk dat het een verzoek was aan de VS om het internationaal recht te respecteren”.

“Dat gebeurde nadat de VS een vonnis van het Internationaal Strafhof naast zich had neergelegd, waarin de VS werd veroordeeld voor het onwettelijk gebruik van geweld – dat is dus internationaal terrorisme – tegen Nicaragua^[1]. In feite is de VS de schurkenstaat bij uitstek, die radicaal het internationaal recht schendt, die weigert internationale conventies te aanvaarden … Die enkele die het wel heeft aanvaard heeft het slechts aanvaard onder voorwaarde dat ze niet toepasselijk zijn op de VS zelf.”

“Dat is zelfs zo voor de Conventie tegen Genocide … In de zaak van Joegoslavië tegen de NAVO was genocide één van de aanklachten. De VS diende beroep in bij het Hof en stelde dat de VS wettelijk immuun is voor de aanklacht van genocide. Het Hof aanvaardde dat en de zaak ging verder tegen de andere NAVO-grootmachten, maar niet tegen de VS … Immers, toen  de VS het verdrag voor het Internationaal Strafhof ondertekende – de VS hielp het zelfs oprichten – diende ze daar een reserve^[2] bij in. Die reserve is dat internationale akkoorden niet van toepassing zijn op de VS zelf.”^[3]

“Het is zondermeer verbazend dat dit kan gezegd worden door een grondwetspecialist, een student van de universiteit van Harvard, terwijl hij perfect weet dat het omgekeerde waar is. Er zijn miljoenen en miljoenen slachtoffers die dat kunnen getuigen.  … Dit beeld dat de president tekende, dat is niet eens de naam van ‘sprookje’ waardig.”

De Russische president richt zich tot de Amerikanen

Ongetwijfeld heeft Russisch president Poetin eigen strategische redenen om het regime in Syrië te steunen en in te gaan tegen de initiatieven van de VS in de regio. Die redenen hebben net als voor Obama bitter weinig te maken met een of andere morele verontwaardiging over wat daar gaande is.  Dat verandert niets aan het feit dat hij een aantal zeer sluitende argumenten heeft om tegenwerk te bieden aan de plannen van de VS.

Zijn initiatief om een en ander te bepleiten via een opinie-artikel in de grootse Amerikaanse krant The New York Times is om meerdere redenen een historisch precedent. Eerst en vooral omdat Rusland altijd de voorkeur geeft aan stille diplomatie in afgesloten achterkamers. Ten tweede omdat hij dit doet via de Amerikaanse media en ten derde omdat die media aanvaard hebben die opinie te plaatsen de dag na de toespraak van hun eigen president (wat er nogmaals op wijst dat er binnen de politiek-economische elite in de VS grote onenigheid is over de te volgen strategische koers).

Poetin: ‘De wereld reageert met volgende vragen: Als je niet kan tellen op het internationaal recht, dan moet je andere manieren zoeken om je veiligheid te garanderen. Dus zoeken een groeiend aantal landen naar een manier om massavernietigingswapens te hebben. Dat is logisch want als je de bom hebt, durft niemand je te raken. Wij blijven hier maar praten over de noodzaak van non-proliferatie, terwijl die in werkelijkheid verder uitgehold wordt.”

“Niemand twijfelt er over dat er gas werd gebruikt in Syrië. Er zijn echter redenen om te geloven dat dit niet door het Syrisch leger werd gedaan maar door oppositiekrachten, om zo een interventie uit te lokken van hun machtige buitenlandse beschermheren. Die zouden dan aan de zijde staan van fundamentalisten. De rapporten dat die militanten klaar staan voor nog een aanval – dit keer tegen Israël – kunnen niet genegeerd worden”

De essentiële waarheid

Poetin gaat tenslotte in de slotzinnen van zijn opiniestuk openlijk in tegen de stelling van Obama in de laatste alinea van zijn speech.

Obama: ‘Wanneer wij met een beperkte inspanning en risico kunnen verhinderen dat kinderen vergast worden, en zo ook onze eigen kinderen op lange termijn beveilligen, dan denk ik dat we moeten handelen. Dat is wat Amerika anders maakt. Dat is het wat ons uitzonderlijk maakt. Laat ons in alle eenvoud maar vastberaden vasthouden aan die essentiële waarheid. Dank U. God zegen U. En God zegene ook de Verenigde Staten van Amerika’

Poetin: ‘Ik ben het eerder oneens met de stelling die hij (Obama) maakte over het Amerikaanse exceptionalisme … Het is uiterst gevaarlijk om mensen aan te moedigen om zichzelf als uitzonderlijk te zien, wat ook de motivatie is. Er zijn grote en kleine landen, arme en rijke, landen met een lange democratische traditie en landen die hun weg naar de democratie nog aan het vinden zijn. Hun beleidskeuzes zijn dan ook anders. Wij zijn allen verschillend. Wanneer we de zegen van God vragen, moeten we vooral niet uit het oog verliezen dat God ons allen gelijk heeft geschapen.’

Zowat iedereen ging er amper drie weken geleden nog van uit dat de VS ging overgaan tot een gewapende strijd tegen Syrië, tot de weigering van het Britse parlement, de beslissing van Obama om langs het Congres te passeren en het Russische voorstel (in feite dus een Amerikaans idee) voor internationale controle over de Syrische chemische wapens … en nu deze opinie van de Russische president Poetin in de grootse Amerikaanse krant de dag na de toespraak van Obama tot de Amerikaanse bevolking …

Een eenzijdige Amerikaanse aanval tegen Syrië is nog steeds een reële mogelijkheid maar de kansen op een onderhandelde oplossing worden groter met de dag.

Voetnoten

• [1]De VS had de havens van Nicaragua geblokkeerd met mijnen, waarover Nicaragua een klacht indiende bij het Internationaal Strafhof. Daarmee zijn de VS en Iran de twee enige landen ter wereld die al door het Strafhof werden veroordeeld voor oorlogsmisdaden. Iran werd veroordeeld voor de gijzeling van diplomatiek personeel van de Amerikaanse ambassade in Teheran.
• [2]Het verdragsrecht laat toe dat een land bij de toetreding reserves maakt, die worden opgenomen in het protocol van de ondertekening. Zo kan een land stellen dat het verdrag pas in werking treedt na een bepaalde periode, of dat bepaalde artikels niet van toepassing zijn. In feite komt het voor de VS op dit neer. Bij de ondertekening heft de VS verklaard dat het land het recht heft andere landen voor het Hof te dagen, maar dat de VS zelf weigert een klacht tegen haarzelf te aanvaarden.
• [3]De Amerikaanse Senaat heeft dit verdrag nog steeds niet geratificeerd, om dezelfde redenen. Amerikaanse politici vinden het onaanvaardbaar dat niet-Amerikanen Amerikaanse soldaten zouden berechten.