Met ‘Dominant Duitsland. Economische reus, politieke dwerg’ schreef Dirk Rochtus een degelijk naslagwerk, dat je helpt de hedendaagse Duitse realiteit beter te begrijpen. Zijn historische aanpak is klassiek maar degelijk, nuttig en leerzaam. Naar het einde toe, wanneer het heden nadert, laat hij zich wel tot ideologische interpretatie verleiden.
De auteur
Dirk Rochtus (1961) is professor Duitse cultuurgeschiedenis, Duitse vertaling en internationale politiek aan de Lessius Hogeschool te Antwerpen. In 2011 schreef hij Turbulent Turkije. Europese of Aziatische Tijger?. Van 2005 tot 2007 was hij adjunct-kabinetschef van Vlaams minister van Buitenlands Beleid Geert Bourgeois.
Waar naartoe, Angela?
Op het ogenblik dat ik deze recensie schrijf (zaterdag 26 oktober) deelt Duits bondskanselier Angela Merkel (CDU/CSU) nog een Franse kolère met de Franse president François Hollande. Haar persoonlijke smartphone genoot blijkbaar jarenlang de eerbare belangstelling van de NSA.
Zij onderhandelt ondertussen met de sociaal-democraten van de SPD over een monstercoalitie van de twee grootste partijen. Haar liberale minipartner van de liberale FDP is ditmaal immers niet over de kiesdrempel van 5 % geraakt.
Gelukkig voor haar is het water tussen de SDP, de groenen en Die Linke (samen mathematisch ook goed voor een meerderheid) nog dieper dan tussen haar partij en de SDP. Per slot van rekening is het sociale afbraakbeleid van haar vorige regeringen met de FDP slechts een verderzetting – een verfijning? – van het beleid van haar voorganger, de SPD-er Gerhard Schröder. De meeste van haar asociale maatregelen, de minijobs, de nulurencontracten, werden immers door Schröder en zijn groene kompaan Joshka Fischer voor het eerst op papier gezet.
Er zal wel heel wat schaduwschermen voor de media aan te pas komen, maar een coalitie met de SDP zal al met al niet al te moeilijk samen te stellen zijn. Als verliezer zal de SPD ook nauwelijks ‘accenten’ weten te leggen, over de grond van de zaak zijn ze het verder toch eens.
Economische reus? Zeker!
De ondertitel van dit boek ‘Economische reus, politieke dwerg’ geeft zeer accuraat het imago weer dat Duitsland vandaag heeft. Dat eerste is zonder twijfel waar, dat tweede is echter relatief. De omschrijving ‘politiek bescheiden op de achtergrond blijvende en discreet dominante reus’ leunt al heel wat dichter bij de waarheid aan, wel een beetje lang voor de ondertitel van een boek. Waarom dat zo is, waarom Duitsland nog altijd een ‘bescheiden politieke reus’ is, kan je leren uit het historisch overzicht dat Dirk Rochtus in dit boek geeft.
Het boek is gedeeltelijke chronologisch, gedeeltelijk thematisch opgedeeld. Dat maakt dat bepaalde aspecten in een andere context regelmatig terug opduiken. Die herhaling stoort echter nooit, omdat je de dingen daarmee beter begrijpt. Voor wie redelijk snel een degelijke basiskennis wil verwerven van de recente geschiedenis tijdens de voorbije twee eeuwen van het huidige Duistland zijn de acht eerste hoofdstukken (van totaal twaalf) van ‘Dominant Duitsland’ het meest informatief.
Vanaf het negende hoofdstuk, wanneer de recente politieke geschiedenis van de jaren ’90 (van de vorige eeuw) aan bod komen, begint de historische academicus Rochtus te wijken voor de burger met een mening. Die evolutie is geleidelijk, maar onmiskenbaar. De twee laatste hoofdstukken zijn zondermeer ideologische analyses, geen historische.
Hét Duitse volk bestaat niet
Rochtus is een klassiek historicus, die de geschiedenis overschouwt vanuit het standpunt van leiders en elites. Volksbewegingen zijn alleen aanwezig als achtergrond om de motieven en beweegredenen van de leiders te verklaren. Daarmee deelt hij de breed gedragen visie van wat geschiedenis moet zijn als vak, als leerstof. Géén benadering à la Howard Zinn, bijvoorbeeld. Dit boek is dus geen geschiedenis van het Duitse volk.
Daar staat tegenover dat je eigenlijk niet kan spreken van het ‘Duitse volk’ zoals je dat kan van het Franse of zelfs het Amerikaanse. In feite zijn er Duitse ‘volkeren’. Om dat te begrijpen is dit boek een degelijke inleiding. Hier leer je de basics van het Duitse enigma. Rochtus heeft dit boek duidelijk geschreven met studenten in het achterhoofd. Het is dus zeker geen saai boek, alleen bedoeld voor collega’s.
Zeer leerzaam is ook de uitleg die Rochtus geeft over iets waar wij, ten westen van Duitsland, stelselmatig te weinig aandacht voor hebben, namelijk de verhouding van Duitsland met de landen en volkeren ’ten oosten’, met de Polen en de Russen. Allemaal zaken die ook vandaag doorspelen en waarvoor deze historische voorkennis nuttig is.
Hetzelfde kan je zeggen van de verhouding met Israël. Wordt de Holocaust vandaag op schaamteloze wijze misbruikt door de huidige machthebbers in Israël, voor Duitsland blijft dat verleden een last die het land nog lang zal meedragen. Dat Duitsland daarom een éénzijdige verhouding heeft met Israël, waarbinnen een evenwichtige benadering en begrip voor het Palestijnse standpunt nauwelijks een plaats krijgt, is met andere woorden inhoudelijk niet goed te praten, maar historisch wel verklaarbaar.
Het Duitse nationalisme is haast niet te vergelijken met andere nationalismen, in feite enig in zijn soort. Tot vandaag onderscheiden zich ook het partijensysteem, het verkiezingssysteem, de politieke cultuur, de vakbonden, het federalisme, zelfs extreem-rechts zich van de rest van Europa. Duitsland is historisch gezien ook uitzonderlijk omdat de industrialisering en de evolutie naar democratische structuren er niet hand in hand gingen.
Men kan zelfs zeggen dat ‘Duitsland’ slechts bestaat sinds 1834 (vier jaar na België) met de interne douaneunie die toen tussen de deelstaten werd opgericht, toen nog onder de dominantie van Pruisen. Kortom, een zeer goed geschreven reader voor studenten en geïnteresseerde leken. Met de namenindex achteraan wordt het een nuttig naslagwerk, waar nog zoveel meer in staat dat het in deze recensie niet aan bod komt.
Dichter bij huis wordt Rochtus’ aanpak ‘anders’
Vanaf het negende hoofdstuk verandert de toon enigszins. Je merkt het haast niet, maar langzamerhand neemt de burger met een eigen mening het van de academicus over. Dat is een euvel waar wel meer historici aan lijden. Je kan de vraag stellen waar ergens de grens ligt. Twintig jaar terug, dertig jaar, vijf regeringen terug, voor de Duits-Duitse vereniging?
De analyse die Rochtus vanaf dan maakt is waardevol en lezenswaardig. Het is echter geen historische analyse meer, maar politiek-ideologische. Het is dus goed het boek met die bijgedachte in het hoofd verder te lezen.
Zo ziet Rochtus het buitenlandse beleid van Duitsland sinds de roodgroene regering volledig door de bril van de NAVO. De nieuwe missie van deze organisatie en de plaats van Duitsland in het Europese beleid past daar volledig in. Dat bijvoorbeeld Kosovo werd ‘bevrijd’ van een genocide hoeft voor hem geen bewijs, dat is gewoon een gegeven. Nochtans moet ook Rochtus de rapporten van onder andere de Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa (OVSE) gelezen hebben, waarin staat dat de genocidaire aanvallen op de Kosovaarse Albanezen begonnen zijn na de NAVO-bombardementen, er een gevolg van waren, niet omgekeerd.
Rochtus wordt naar het einde van zijn boek een kind van zijn tijd, dat bijvoorbeeld zwaaar opgeklopte media-events een relevantie geeft die ze in feite niet hebben, zoals de fameuze ‘hoofdknik’ van Joschka Fischer bij het begin van de roodgroene coaltie. Maar goed, je moet het met zijn standpunten niet eens zijn om dit een zeer goed geschreven, lezenswaardig en nuttig boek te vinden waar je heel wat uit kan leren.
Eén zware schoonheidsfout echter. Rochtus heeft dit boek voor de geïnteresseerde leek geschreven (zeer goed zelfs). De academicus in hem kon het echter niet laten om zijn tekst te larderen met Duitse citaten, korte en lange. Een enkele keer staat er een vertaling in een voetnoot. Hij citeert dus niet erg consistent. Eén lang citaat van Hilter bijvoorbeeld verschijnt volledig vertaald in het Nederlands. In de laatste hoofdstukken staan enkele citaten met de Nederlandse vertaling er achter tussen haakjes. Helemaal naar het einde schakelt hij zelfs over naar direct vertaalde Nederlandstalige citaten.
Duits mag dan al een taal zijn die verwant is aan het Nederlands, het is géén evidentie voor de leek om die citaten te begrijpen. Dat stoort. Een consequente onmiddellijke vertaling was gewoon beter geweest. Een beetje jammer voor een boek dat voor het overige een aanrader is.