De eerste minister van Oekraïne heeft zijn ontslag aangeboden aan het parlement. Dat betekent het ontslag van de volledige regering. De recente wet tegen het straatprotest wordt ingetrokken. Daarmee is de crisis verre van opgelost.
Diepe politieke kloof verdeelt het land
Met het ontslag van eerste minister Mykola Azarov wordt een complete crisis en een economische stilstand van het land even uitgesteld. De fundamentele tegenstellingen worden hiermee echter niet opgelost. Nadat het parlement dat ontslag heeft aanvaard moet ook president Janoekovitsj dat doen. Daarna hebben de politieke fracties in het parlement 60 dagen de tijd om een nieuwe regeringsploeg aan de president voor te stellen. De politieke, culturele kloof die het land verdeelt blijft echter even diep.
De betwiste wet die het parlement amper twee weken eerder had goedgekeurd, voorzag zware straffen voor het dragen van elk voorwerp dat het aangezicht onherkenbaar maakt, dus zowat alles van doeken tot helmen. Het bezetten van overheidsgebouwen werd er mee gecriminaliseerd. Verder werd het plaatsen van tenten en het beledigen van overheidsambtenaren in de wet opgenomen.
De wet was dus bedoeld om het straatprotest aan te pakken. Ze had echter een onmiddellijk averechts effect. Zelfs in het oosten van het land slaagden manifestanten van de oppositie er in meerdere ministeries te bezetten. Het aantal eventuele vervolgingen werd hiermee zo in de hoogte gedreven, dat massale arrestaties logistiek niet uitvoerbaar bleken. Korter gezegd, het politie-apparaat kon die overmacht niet aan.
Eerder dan dat openlijk toe te geven of de noodtoestand af te kondigen koos de zetelende regering voor de aftocht. Hoe oprecht die strategische zet is zal in de komende uren en dagen nog moeten blijken. Over de diepere oorzaken van dit conflict staat meer informatie in dit artikel van 22 januari 2014.
Corruptie troef
Dat president Janoekovitsj er sinds zijn aantreden op 25 februari 2010 een knoeiboel van gemaakt heeft, lijdt geen twijfel. Hij heeft zijn ‘Russische’ achterban in het oosten en het zuiden van het land bijna volledig verkwanseld. Dat deed hij ondermeer door zichzelf, zijn familie en zijn cronies (boezemvrienden) openlijk te verrijken met corrupte deals. Daarbij ging hij zover dat hij zelfs een groot deel van de economische elite die oorspronkelijk achter hem stond van zich vervreemdde. Dat betekent echter geenszins dat zijn voormalige kiezers nu aan de kant van de oppositie en de protesten zouden staan.
Die oppositie verwijt de huidige president dat hij dictatoriale neigingen heeft en een autoritair bewind wil installeren. Er zijn heel wat argumenten om een dergelijke stellingname te onderbouwen. Diezelfde oppositie vergeet daarbij dat toen zij zelf aan de macht was tussen 2005 en 2010 onder zijn voorganger, president Yushchenko, ook niet bepaald vies waren van gelijkaardige beslissingen. De betwiste wet die Janoekovitsj begin januari had laten stemmen ging verder door op de reeds zeer repressieve wetten die ook Yushchenko ruim gebruikte tijdens zijn mandaat.
Yushchenko had in 2005 huidige president Janoekovitsj verslagen, tijdens de zogenaamde Oranjerevolutie. Die had de volle steun van de EU en de VS. Vijf jaar later was hij echter zo onpopulair dat hij nog nauwelijks 5,45 procent haalde, een ongezien lage score voor een zetelend president in eender welk land. Bij de parlementsverkiezingen van 2012 behaalde zijn partij zelfs geen enkele zetel meer.
De pot en de ketel
De leiders van de huidige protesten hebben zelf niet bepaald solide democratische geloofsbrieven. Gevreesd mag worden dat zij buiten de voor henzelf economisch voordelige toenadering tot de EU hetzelfde regime in stand zullen houden als de huidige president. De openlijke keuze van de Europese Commissie voor de oppositie is bovendien niet bepaald consequent te noemen.
De verkiezing van Janoekovitsj tot president in 2010 werd door alle buitenlandse monitoren, waaronder de EU en delegaties van het Europees Parlement, als fair en transparant bestempeld. Drie jaar lang heeft de EU met de regering van deze man onderhandeld over economische toenadering. Dat samenwerkingsakkoord was bijna rond en moest enkel nog formeel worden bekrachtigd toen Janoekovitsj weigerde te tekenen, wat tot de huidige crisis leidde.
Het leidt ondertussen geen twijfel dat de sociale protesten van de bevolking een uiting zijn van diepe onvrede met de politieke en economische elite van het land. Bestaande politieke partijen en hun leiders van de parlementaire oppositie spannen deze protesten nu voor hun kar. Zij bieden de Oekraïeners echter meer van hetzelfde. Zij zullen wel een ander deel van de bevolking achter zich scharen maar staan voor het overige voor hetzelfde regime als de huidige regering.
De cholera en de pest
Dat de Russische veiligheidsdiensten zeer actief in Oekraïne aanwezig zijn, mag als een zekerheid worden gezien. Daar staat tegenover dat zowel de VS als meerdere EU-lidstaten miljoenen euro’s pompen in organisaties van de oppositie. Dat was al het geval voor en tijdens de Oranje Revolutie van 2005. Wat we vandaag zien is daar in feite een herhaling van.
Het drama van de Oekraïense bevolking is dat zij voor het ogenblik een keuze heeft tussen de cholera en de pest. De Oekraïense economie heeft de impuls van de EU broodnodig. Het land heeft er tegelijk alle belang bij goede economische banden te behouden met Rusland.
In dit land, waar het concept van politiek compromis, van geven en nemen en van machtsdeling onbestaand is, lijkt dat een onverzoenbare spreidstand. Neem daar de buitenlandse inmenging bij die geen belang heeft bij een vreedzame compromis. Niet eenvoudig en onvoorspelbaar. De komende uren zullen bepalend zijn voor de verdere afloop van de crisis. Ten gronde moet het werk dan nog beginnen.
Artikel oorspronkelijk verschenen in DeWereldMorgen.be.