Westerse media veroordelen de vooringenomenheid van pro-Russische media en omgekeerd. Het complete gebrek aan empathie (niet te verwarren met sympathie) in de media voor het standpunt van ‘de anderen’ maakt vreedzame oplossingen zoveel moeilijker.

Media geven hun gekleurde versie

Recent werd de Engelstalige Russische overheidszender Russia Today (en het Spaanstalige Rusia Hoy) in de westerse media bekritiseerd voor zijn eenzijdige en selectieve berichtgeving over het conflict in Oekraïne. Dat deze zender, die zichzelf het Russische antwoord op de Amerikaanse CNN en de Britse BBC noemt, een pro-Russische zender is blijkt duidelijk genoeg voor wie de uitzendingen een tijdje volgt.

Linkse stemmen uit de VS, Groot-Brittannië en elders die de westerse oorlogen in Irak, Afghanistan, Lybië en Syrië bekritiseren, de schendingen van de mensenrechten in Amerikaanse gevangenissen of de arbitraire toepassing van de doodstraf daar aanklagen, komen er ruim aan bod. Russia Today heeft van bij het begin van het conflict in Oekraïne veel aandacht gegeven aan het extreem-rechtse karakter van elementen binnen het Oekraïense verzet tegen de pro-Russische president Janoekovitsj.

Een (waarschijnlijk door de Russische geheime diensten) afgeluisterde telefoonconversatie tussen EU-vertegenwoordiger voor buitenlandse zaken Catherine Ashton en minister van buitenlandse zaken Urmas Paet van Estland werd door dezelfde zender prominent gebracht. Daarin bediscussiëerden zij de geruchten dat de sluipschutters op het Maidanplein door krachten van de oppositie zouden zijn ingezet. Westerse media namen dat bericht wel over maar plaatsten het in een minimaliserende kontekst. De BBC bijvoorbeeld plaatste het in een alinea in een artikel dat de verantwoordelijkheid volledig bij de afgezette regering legt. Nergens werd het bericht een hoofdpunt op het nieuws.

‘Betrouw nooit op slechts één bron van informatie’

Echte bewijzen voor wat er precies is gebeurd zijn er niet. De minimaliserende aanpak van de westerse media van dit telefoongesprek staat echter in schril contrast met de verontwaardiging enkele weken eerder, waarmee toen de moordaanslagen werden veroordeeld – ook al waren er op dat ogenblik evenmin enige bewijzen dat de politie dit zou hebben gedaan op bevel van president Janoekovitsj.

Russia Today reageerde op deze kritiek, ondermeer in dit filmpje. Daarin wijst de zender op de eenzijdige berichtgeving in de Britse en Amerikaanse media. Het eindigt met volgende woorden van de journaliste: “Zoals je kon zien, krijg je een volledig ander beeld van de dingen als je ze uit hun context trekt. Met andere woorden, betrouw nooit op slechts één bron van informatie.”

Alternatieve media

Eenzelfde fenomeen valt waar te nemen bij alternatieve media in de VS. Die laten eveneens heel andere stemmen aan bod komen dan de grote Amerikaanse media.The Real News liet meerdere pro-Russische personen aan het woord, zoals Aleksandr Buzgalin, professor politiek economie van de openbare universiteit van Moskou. Die maakte een vergelijking met België.

De beslissing van het Oekraïense parlement om het Russisch als officiële taal af te schaffen ziet hij als één van de voornaamste oorzaken van de snelle afscheiding van de Krim. “Wat zou er gebeuren als ze in België het Frans zouden verbieden en alle diploma’s, schoolboeken en programma’s op de openbare omroep alleen nog in het Nederlands zouden mogen? Hoe zouden de Franstaligen daar op reageren? Hoe zou Frankrijk daar op reageren? Hoe zou Europa daar op reageren?”

De beslissing werd onder Europese druk door de interimpresident ongedaan gemaakt, maar er kan aan getwijfeld worden of dat inderdaad de oorzaak was van de snelle reactie op de Krim. Buzgalin voegt echter een harder argument aan zijn pro-Russisch pleidooi toe: “Men kan inderdaad argumenteren dat respect voor wettelijk erkende grenzen een absoluut principe is om wereldwijde stabiliteit te garanderen. De leiders van de grootmachten geloven dat echter zelf niet. Die staan alleen achter dit principe als het hen goed uitkomt.”

Een zelfde beeld krijg je op Democracy Now!. Daar werd ondermeer de Amerikaanse freelance-journalist Nicholas Clayton geïnterviewd. Die woont al enige tijd in de havenstad Sebastopol op de Krim. Ook hij bevestigt dat de recente beslissing van het Oekraïense parlement, om de Russische taal af te schaffen als officiële landstaal, door de etnisch Russische Oekraïners werd aanzien als een regelrechte provocatie en een voorbode van wat nog komen gaat.

Hij wees er echter ook op dat de Russische meerderheid in de Krim niet zomaar eenzijdig achter een vereniging met Rusland staat. “Er zijn ook heel wat etnische Russen die liever in Oekraïne blijven, in Rusland zouden ze een nog kleiner deel zijn van een veel groter geheel.”

Objectief en neutraal

Bieden deze media een objectief-neutrale weergave van wat in Oekraïne gebeurt? Natuurlijk niet. Als de westerse media Russia Today bekritiseren hebben ze gelijk. Deze zender geeft een selectieve interpretatie geeft van wat in Oekraïne gebeurt. Alleen is die kritiek onvolledig. Wat er aan ontbreekt is de erkenning dat de media hier identiek hetzelfde doen, weliswaar in een andere richting.

De media gaan voor het ogenblik door een diepe crisis. In zowat alle opiniepeilingen scoren media en journalisten nog lager qua geloofwaardigheid dan politici (en die scoren zelf al zeer laag). Vanuit diezelfde media komen voorstellen om die crisis aan te pakken. De analyse die de media zelf maken van deze crisis gaat echter uit van een aantal premisses die niet kloppen met de realiteit. Alles zou gaan over de vorm, de invloed van het internet, artikels moeten ‘gevarieerder’, ‘de gewone mens moet er zich in kunnen herkennen’ …

Er staat echter een olifant in de kamer waarvan wordt gedaan of hij er niet is. Die olifant heet ideologie. De mythe van objectiviteit en neutraliteit heeft hele generaties journalisten gesocialiseerd in de mythe dat de media ideologievrij zouden zijn. Objectiviteit en neutraliteit zijn echter mythes. Of journalisten zich daar van bewust zijn of niet maakt daarbij geen verschil.

Dat uit zich zowel in de binnen- als de buitenlandse berichtgeving. Machthebbers weten dat. Dit maakt dat bijvoorbeeld de Amerikaanse minister van buitenlandse zaken John Kerry er gerust in is dat hij geen enkele kritische repliek zal krijgen wanneer hij verklaart: “Je kan niet zomaar in de 21ste eeuw een land binnenvallen zoals in de 19de eeuw, op basis van een of ander vals voorwendsel.”

Zo kan het bijvoorbeeld ook dat maandenlange zware rellen met bloedige repressie en tientallen doden in Colombia in 2012 hier nauwelijks opgemerkt werden en al helemaal niet geleid hebben tot kritiek op het ‘regime’ in Bogota, maar dat er veel verontwaardigde aandacht gaat naar gelijkaardige rellen, één jaar later in buurland Venezuela.

Zo kan het bijvoorbeeld ook dat een tv-debat over het conflict in Oekraïne wordt gehouden met een Belgisch politicus, twee pro-Europese Oekraïners en een ‘expert’, waarin de andere zijde van het conflict niet aan bod komt. Een ‘debat’ verwordt dan tot een echokamer van onbewezen platitudes die als evidenties worden voorgesteld.

In hetzelfde bedje ziek?

Is het verwonderlijk dat de westerse media een gekleurde versie geven van wat in de wereld gebeurt? Eigenlijk niet, zo werken media nu eenmaal. Dat zou zelfs aanvaardbaar zijn als dat voor de lezer, kijker en luisteraar duidelijk zou zijn. Daar wringt net het schoentje. Het publiek voorhouden dat de versie die de media geven geen ‘versie’ is, maar de ‘objectief-neutrale waarheid’, dàt is het probleem. Dat is tevens de voornaamste oorzaak voor de geringe geloofwaardigheid van de media. Net daarom ontstaan nieuwe media zoals DeWereldMorgen.be die pleiten voor het openlijk tonen van een eigen profiel.

In feite zijn de westerse media niet zozeer boos op media zoals Russia Today omdat deze zender een pro-Russische interpretatie geeft van wat in Oekraïne gebeurt. Ze zijn eerder boos dat deze zender aantoont dat er niet één heiligmakende interpretatie bestaat en dat kijkers zich dan vragen gaan stellen over de zogenaamde ‘objectiviteit’ van de media hier. De media zijn met andere woorden boos dat een zender zoals Russia Today met zijn inderdaad selectieve berichtgeving aantoont dat de media hier net hetzelfde doen.

Ondertussen nemen de protesten tegen de nieuwe regering toe in steden in het zuiden en het oosten van Oekraïne. Betogers verhinderen toespraken van partijleiders van de nieuwe regering. Overheidsgebouwen worden bezet en de eenzijdige berichtgeving daarover gaat door, zij het dat de rollen nu omgekeerd zijn. De regering zijn nu de goeden, de betogers de slechten.

Het totale gebrek aan empathie – wat je niet mag verwarren met sympathie – voor het andere standpunt in de media maakt dat de publieke opinie zich geen beeld kan vormen over de beweegredenen van de betrokken partijen. Dit bevordert het vinden van een politiek onderhandelde en vreedzame oplossing niet.

Artikel oorspronkelijk verschenen in DeWereldMorgen.be.