Een man van het systeem

Petro Poroshenko is één van de honderd rijkste oligarchen van Oekraïne. Hij behoort tot de groep van oligarchen die hun zakenimperia hebben uitgebouwd tijdens de wanordelijke overgang naar de onafhankelijkheid in 1990 en de jaren erna, met steun van de politieke elite. Hij heeft reeds verklaard zijn bedrijven verder blijven te besturen terwijl hij president is.

Alle presidenten van Oekraïne sinds de onafhankelijkheid in 1990 hadden de steun van (en gaven steun aan) deze nieuwe klasse van supperrijken. Het enige nieuwe aan deze president is dat hij zelf een oligarch is. De symbiose van oligarchie en politieke elite zal onder Poroshenko dus onverminderd verder worden gezet.

Hij is een goed voorbeeld van de organische versmelting van politieke en economische elite in Oekraïne. Tot kort voor de Maidan-opstand en de omverwerping van president Janoekovitsj kenmerkte deze oligarchie zich ook door een voortdurend wisselende aanhorigheid bij de EU of Rusland, naargelang de specifieke behoeften van het ogenblik.

Machtspolitiek

Poroshenko was in 1997 mede-oprichter van de Partij van de Regio’s, de partij van afgezet president Janoekovitsj. In 2002 stapte hij over naar de partij Oekraïens Blok van Joeshchenko, die na de Oranje Revolutie president werd van 2005 tot 2010. Poroshenko werd minister van Buitenlandse Zaken onder deze president van begin 2009 tot eind 2010.

Hij geraakte echter in politieke onmin met zijn president en werd vervolgens ontslagen op beschuldiging van ‘corruptie’, samen met eerste minister Joelia Tymoshenko – de klassieke manier in Oekraïne om politieke afrekeningen te regelen. Daarop ging hij als parlementair een ‘onafhankelijke’ koers varen.

Bij de volgende presidentsverkiezingen koos hij terug de kant van zijn oude bondgenoot Janoekovitsj. Na diens verkiezing tot president werd Poroshenko in 2012 minister van Handel en Ontwikkeling in diens regering. Net als Janoekovitsj zelf stond hij toen op zeer goede voet met de EU. President Janoekovitsj liet hem tevens op post als voorzitter van de raad van bestuur van de Nationale Bank, al was hij daar nog benoemd door voorganger en aartsrivaal president Joeshchenko.

Oligarchie

Net als al zijn voorgangers is Poroshenko met de steun van de oligarchie (of minstens grote delen ervan) verkozen. Zijn voorganger Janoekovitsj werd afgezet omdat hij te veel voor zichzelf, zijn families en cronies achterover sloeg, wat de oligarchie – die hem aan de macht had gebracht – niet in dank afnam.

Poroshenko is dus een verwittigd man. Hij heeft in ieder geval de openlijke steun van Dmitry Firtash, één van de rijkste Oekraïense oligarchen. Die hoopt zo een uitwijzing naar de VS te voorkomen, op beschuldiging van corruptie.

IMF

De nieuwe president zal een hard neoliberaal beleid voeren op maat van de vereisten van het IMF. Wat deze instelling wil, is al duidelijk sinds 2010. Toen besprak het IMF met de regering onder meer de verhoging van de pensioenleeftijd, verlaging van de pensioenen, afschaffing van de brugpensioenen (veel gebruikt voor mijnwerkers en andere zware beroepen), verhoging van de gasprijs met 50 procent, elektriciteit met 40 procent, verhoging van de prijs van het openbaar vervoer, afschaffing van de voedselsubsidies in afgelegen gebieden, verkoop van alle openbare landbouwgronden in het westen en verdere privatisering van de koolmijnen.

Poroshenko heeft geen campagne gevoerd over deze punten, maar alles gezet op zijn imago van cleane zakenman, die de corruptie zal aanpakken. Corruptie is inderdaad een enorm probleem in dit land, waar zowat alles van een rijbewijs over een bouwvergunning tot medische verzorging niet te verkrijgen zijn zonder dat er geld onder tafel passeert. De grootschalige economische corruptie van de oligarchie blijft ook bij deze man buiten schot.

Heterogeen verzet

Poroshenko staat internationaal volledig aan de westerse kant. Hij heeft reeds verklaard keihard komaf te willen maken met het verzet in het oosten. Daarmee maakt hij het risico op een burgeroorlog groter. Ook al is de aanhang van de pro-Russische Oekraïense nationalistische milities in het oosten gering, zij hebben wel de leiding van het gewapend verzet.

Dat verzet in het oosten is volgens socioloog Volodymyr Ishchenko van het Centre for Society Research in Kiev veel heterogener dan in de westerse media wordt voorgesteld. Naast de pro-Russische nationalisten zijn er heel wat milities die ijveren voor meer autonomie binnen Oekraïne. Er zitten ook strekkingen bij die zich vooral tegen de besparingen en de privatiseringen verzetten. Deze twee laatste strekkingen zijn veel representatiever voor de bevolking in het oosten. Nog meer repressie en bloedbaden, zoals in Odessa, zal de bevolking in het oosten aanzetten tot het innemen van een meer pro-Russische positie.

Poroshenko heeft verklaard dat alle Oekraïners hun ‘eigen’ taal zouden mogen gebruiken in hun relaties met de overheid. Dat is echter nog niet hetzelfde als het Russisch terug erkennen als officiële taal. Hij wil ook de relaties met Rusland verbeteren. Russisch president Poetin heeft reeds voor de verkiezingen van 25 mei verklaard het resultaat te zullen erkennen.

Sociale protesten

Er dreigt volgens socioloog Volodymyr Ishchenko nog een ander gevaar. Zijn harde sociale besparingen zouden wel eens tot nieuwe sociale protesten kunnen leiden in het westen.

De extreem rechtse groeperingen in het westen hebben met de pro-Russische separatisten gemeen dat ze slechts een klein deel van de bevolking vertegenwoordigen – opiniepeilingen geven hun tussen 3 à 8 procent electorale achterban (naargelang de regio). Ze zijn echter zeer goed en strak georganiseerd, wat onder meer bleek uit de manier waarop ze de Maidan-protesten in het westen wisten naar hun hand te zetten. Ze zullen niet aarzelen om eventuele nieuwe sociale opstanden te manipuleren. Er wacht president Poroshenko een onzekere toekomst.

Artikel oorspronkelijk verschenen in DeWereldMorgen.be.