Onmiddellijk na zijn eedaflegging als eerste minister van Griekenland, ging Alexis Tsipras bloemen neerleggen aan een monument voor de Griekse slachtoffers van de nazi’s. Met dit gebaar eert Tsipras het Griekse volk voor zijn historische strijd tegen onderdrukking en sociaal onrecht.

Nauwelijks één dag na de verkiezingen heeft Syriza een coalitiepartner gevonden om een regering te vormen. Tsipras verraste vriend en vijand door al na een half uur met zijn allereerste gesprekspartner, Panos Kammenos, voorzitter van de partij van de Onafhankelijke Grieken, naar buiten te komen. De partij van Kammenos heeft met 4,75 procent van de stemmen 13 volksvertegenwoordigers (en sinds vorig jaar één verkozen lid van het Europees Parlement) in de gelederen.

De rechtse partij ontstond amper twee jaar geleden na een afscheuring van de conservatieve Nieuwe Democratie, de partij die de uittredende regering leidde. Kammenos’ partij verzet zich tegen het economisch besparingsplan van de Europese trojka van de Europese Commissie, de Europese Centrale Bank en het Internationaal Muntfonds. Op economisch vlak kan de partij zich dus perfect vinden in het discours van Syriza.

De partij van Kammenos is echter voorstander van strenge beteugeling van immigratie en ijvert in haar programma onder meer voor de ontwikkeling van onderwijs op basis van de waarden van de Christelijke Orthodoxe Kerk. Eisen die regelrecht indruisen tegen de visie van Syriza inzake immigratie en religie.

Meer dan symbolische breuk met het verleden

Ook het symbolische eerbetoon van eerste minister Tsipras aan het Kessariani oorlogsmonument kan bij de Onafhankelijke Grieken op enig begrip rekenen, zij het niet om dezelfde redenen die Tsipras tot dit eerbetoon brachten. Voor Tsipras en Syriza gaat het om een eerherstel voor het Griekse verzet tegen de Duitse bezetting, dat voor het overgrote deel door linkse krachten werd gevoerd. Het monument van Kessariani herdenkt tweehonderd verzetsstrijders die door de nazi’s werden geëxecuteerd in mei 1944. Kammenos is een rechtse nationalist die herstelbetalingen eist van Duitsland voor de bezetting tijdens de Tweede Wereldoorlog.

Met zijn gebaar breekt Tsipras met de traditie om na de eedaflegging bloemen neer te leggen aan het graf van de onbekende soldaat op Syntagma Square. Vlak voordien had Tsipras ook gebroken met een andere traditie. Bij zijn eedaflegging was de top van de Grieks-Orthodoxe Kerk niet uitgenodigd.

Buitenlandse commentatoren zien het eerbetoon als een signaal van Tsipras aan Duits bondskanselier Angela Merkel. Het is eveneens een duidelijk signaal tegen de Griekse neo-nazi’s en bovendien een heldere boodschap aan de economische elite die Griekenland sinds 1945 heeft gedomineerd.

Door het harde Griekse verzet was de Duitse bezetter er niet in geslaagd het land volledig onder controle te krijgen. De geallieerde machthebbers vreesden dat het populaire linkse verzet na de oorlog door verkiezingen aan de macht zou komen.

Met het fiat van Stalin bevalen Brits eerste minister Winston Churchill en de Amerikaanse president Franklin Roosevelt aan de geallieerde troepen om met de rechtse krachten samen te werken. Dat die hadden gecollaboreerd met de Duitse bezetter was geen bezwaar. De linkse organisaties werden verpletterd door de overmacht. Zo kon de Griekse oligarchie ongeschonden zijn macht uitbouwen. Overlevende leden van de vernietigde linkse organisaties kregen een levenslang beroepsverbod.

Het kolonelsregime

Toen de vereende progressieve krachten in 1967 alsnog terug een parlementaire meerderheid dreigden te behalen, greep kolonel Georgios Papadopoulos de macht. In 1974 viel zijn bewind, dat gekenmerkt werd door buitensporige repressie. Vanaf 1974 vormden de conservatieve Nieuwe Democratie en de sociaaldemocratische partij PASOK beurtelings regeringen.

Het was in die periode dat het kiessysteem dat de grootste partij 50 zetels extra geeft werd vastgelegd. Dat systeem verzekerde beide partijen van quasi permanente machtsdeelname. Het is voor het eerst dat een andere partij met deze bonus aan de haal gaat.

De Griekse oligarchie

Beide traditionele partijen deden er alles aan om de economische oligarchie van lieden als Aristoteles Onassis ter wille te zijn. Het is ook met deze oligarchie dat het EU-lidmaatschap van Griekenland in 1981 en de toetreding tot de eurozone in 2001 werd onderhandeld.

Het was dezelfde elite die vanaf 2001 roekeloze leningen aanging, die Griekenland intussen niet meer kan afbetalen. De overige regeringen van de eurozone waren overigens toen al perfect op de hoogte van het risico dat ze namen. De economische elite van Griekenland heeft zich overigens altijd met hand en tand verzet tegen de uitbouw van een solide sociale welvaartsstaat.

In de internationale berichtgeving over Tsipras wordt uitsluitend aandacht besteed aan zijn uitspraken over het Europese besparingsprogramma. Nochtans was dat niet het voornaamste onderdeel van zijn overwinningstoespraak (en van zijn toespraken tijdens de voorbije verkiezingscampagne).

Tsipras wil komaf maken met een aantal structurele problemen van de Griekse maatschappij, waar de Europese trojka nooit een zaak van heeft gemaakt: de oligarchie die onder meer de scheepsrederijen en de media in handen heeft, het leger en de Grieks-Orthodoxe Kerk.

Syriza wil eerst en vooral dat deze machtsgroepen belastingen gaan betalen. Het gaat niet eens over het inperken van belastingontwijking. In Griekenland is er eerder sprake van complete belastingimmuniteit voor deze elite. De Europese trojka eist zware besparingen van de Griekse overheid, maar heeft er nooit op aangedrongen om deze wantoestanden aan te pakken.

De Griekse overheid werd door deze elite al die jaren gezien als een melkkoe. Openbare aanbestedingen voor infrastructuurwerken werden door de overheid aan veel te hoge prijzen afgesloten. Daarbij werden politici en ambtenaren op grote schaal omgekocht. Ook hier wil Syriza paal en perk aan stellen.

De Grieks-Orthodoxe Kerk en het leger

Een ander punt waar de Europese trojka nooit problemen in zag, is het fiscaal statuut van de Griekse orthodoxe kerk. Dit is niet zomaar een nationale religieuze instelling. De orthodoxe kerk is de grootste grondeigenaar van het land en bezit talloze historische gebouwen, die miljoenen opbrengen dankzij het toerisme. Bovendien heeft de kerk belangen in hotels, reisbureau’s, parken en attracties.

Daarnaast is er de rol van het leger. Griekenland heeft het grootste leger van de EU, in verhouding tot het totale overheidsbudget en in verhouding tot het bevolkingscijfer. Maar liefst 2,5 procent van het overheidsbudget gaat naar het leger (in België is dat 1 procent). Als onderdeel van de leningsvoorwaarden die door de trojka werden opgelegd, hebben Frankrijk en Duitsland het land bovendien verplicht om zeer dure aankopen van onder meer duikboten aan te gaan. Ook inzake defensie heeft de EU-trojka dus geen besparingen geëist.

Het Griekse leger is de enige overheidsdienst die sinds de crisis van 2008 nooit heeft ingeleverd.

De Griekse media

Daarnaast wil de partij de media grondig hervormen. De berichtgeving in Griekenland werd tot vandaag volledig bepaald door dezelfde economische krachten die ook de industrie beheersen. De overwinning van Syriza is niet alleen een overwinning op de neoliberale politieke krachten in het land, maar eveneens op deze media.

Die hebben de voorbije tien jaar een bitse campagne gevoerd tegen Syriza. Dat de bevolking hen daar niet in is gevolgd, illustreert hun gebrek aan geloofwaardigheid. De internationale media zijn weliswaar niet afhankelijk van de Griekse oligarchie, maar baseren zich voor hun berichtgeving toch grotendeels op de informatie die ze van hun Griekse collega’s krijgen.

‘Europa’ is bang

De overwinning van Syriza is de eerste betekenisvolle overwinning van een progressieve partij in de EU in dertig jaar. Syriza bepleit een openlijk anti-neoliberaal programma. In zowat alle Europese media wordt de partij omschreven als ‘extreem-links’, ‘uiterst links’ en ‘anti-Europees’, ‘Tsipras, de man voor wie Europa bang is’.

Dertig jaar neoliberaal beleid hebben het referentiekader en de perceptie zo naar rechts doen opschuiven dat het politieke programma van een gematigd sociaal-democratische en centrumlinkse partij als Syriza ‘extreem’ wordt genoemd.

Auteur Owen Jones vat het als volgt samen in The Guardian: “Het is fascinerend om te zien wat de westerse media als ‘gematigd’ beschouwen: de helft van alle jongeren in de werkloosheid werpen, kinderarmoede bijna verdubbelen, alle elementaire sociale bescherming afbouwen. De politiek van de wanhoop die de elites verdedigen houden in dat jij wordt verondersteld deze onrechtvaardigheden te beschouwen als onvermijdelijk, onweerlegbaar, onmogelijk om je er tegen te verzetten.”

“De herrijzenis van links als een politieke kracht – tenminste een kracht die de mogelijkheid biedt op een ander soort maatschappij – is een echte mokerslag in het gezicht van een economische orde die een generatie heeft overheerst.”

Bovendien is de vereenzelviging van het Europese project met één enkele ideologische opvatting zo diep geworteld, dat democratische alternatieve visies op Europa routineus als ‘anti-Europees’ worden omschreven, alsof Europa een entiteit is met één verankerde en vanzelfsprekende mening.

Amerikaans econoom Paul Krugman staat niet bepaald bekend als een rode rakker. Toch toont ook hij zich vernietigend voor het economische beleid van de EU. Hij spreekt bovendien tegen dat Griekenland zijn beloftes niet zou zijn nagekomen:

“Niets staat verder van de waarheid. In werkelijkheid werden aan Griekenland wrede besparingen in de openbare diensten opgelegd, in de lonen van ambtenaren en in de sociale programma’s. Door opeenvolgende golven van strenge besparingen, gingen de openbare uitgaven veel meer achteruit dan was gepland en zijn de overheidsuitgaven nu 20 procent lager dan in 2010. De Griekse problemen zijn zelfs nog erger dan toen dit besparingsprogramma begon. Een van de redenen is dat de economische duik naar beneden de inkomsten van de overheid nog verder heeft doen inkrimpen. De Griekse overheid haalt procentueel meer belastingen op van het BNP dan ooit tevoren, maar dat BNP is zo hard gekrompen dat desondanks de schuldverhouding tot dat BNP is blijven stijgen.”

Hij raadt de trojka aan om te stoppen met Tsipras de les te spellen over ‘verantwoordelijk gedrag’ en veeleer zijn voorstellen te volgen. “Het feit is dat ze geen enkele geloofwaardigheid hebben. Het programma dat ze Griekenland opleggen, heeft geen enkele zin. Het kan nooit werken… Het probleem met de plannen van Tsipras is eerder dat ze niet radicaal genoeg zijn… Met zijn oproep tot een grote koerswijziging is Tsipras veel realistischer dan de Europese ambtenaren…”

De beurt aan Spanje

De leider van de Spaanse partij Podemos, Pablo Iglesias, kondigde al aan dat hij zich aan het succes van Syriza optrekt om bij de komende Spaanse regionale verkiezingen in mei 2015 een gelijkaardige stunt te verwezenlijken. Op dit ogenblik staat Podemos in de peilingen als tweede partij voor de PSOE, de oude socialistische partij.

Syriza zal nu vooral de verkiezingsbeloften waar moeten maken. De eerste reacties van Europese regeringsleiders op de EU-top van 26 januari in Brussel zijn voorspelbaar. Dat zij democratische verkiezingen irrelevant vinden voor het bepalen van het economisch beleid van de EU, is al langer bekend. De Duitse minister van Financiën klonk zelfzeker in zijn verklaring dat ‘niemand de Grieken tot iets verplicht, maar dat verplichtingen moeten nagekomen worden’.

Toch kan die ogenschijnlijke zelfzekerheid niet verbergen dat de neoliberale krachten in de EU er niet gerust op zijn. Of Alexis Tsipras de man is die de geschiedenis van de EU zal herschrijven, zal nog moeten blijken. In ieder geval is de kans dat hij daar in slaagt groter dan ooit.

Bronnen:

• Second symbolic gesture and first official visit for Tsipras
• New Greek PM Lays Flowers to Kessariani Memorial Instead of Unknown Soldier Tomb
• Historic Victory for SYRIZA Greece
• ‘We are going to destroy the Greek oligarchy system’ (econoom Yanis Varoufakis, waarschijnlijk nieuwe minister van Financiën)
• Syriza’s victory: this is what the politics of hope looks like (Owen Jones in The Guardian)
• Ending Greece’s Nightmare (Paul Krugman in The New York Times)
• Greece’s Fight Against European Austerity (Tariq Ali in Counterpunch)

Artikel oorspronkelijk verschenen in DeWereldMorgen.be.