Jan Buelens, advocaat sinds 2002 en gastprofessor aan de UA, is bij het collectief Progress Lawyers Network gespecialiseerd in Europees sociaal recht, collectief en individueel arbeidsrecht. Naar aanleiding van het recente colloquium ‘Stakingsrecht: een bedreigd democratisch recht?’ had DeWereldMorgen.be een gesprek met hem.

“Wij zien ons werk als advocaten als onderdeel van een globale strijd voor sociale rechtvaardigheid. De collectieve verdediging van arbeidsrechten door vakorganisaties pakken we zelf ook collectief aan. Met ons juridisch werk willen we ook thema’s op de maatschappelijke agenda zetten. Dat werk bestaat zowel uit de verdediging van individuele werknemers en van vakbonden in de rechtbanken als uit onderzoekswerk.”

“Het colloquium van 20 maart 2015 is één van onze vele initiatieven. We brachten daar sociale historici, concrete ervaringen met sociale acties, juristen en advocaten, vertegenwoordigers van de vakbonden en rechters samen om over één van de meest fundamentele actiemiddelen te spreken in de strijd voor een sociaal leefbare maatschappij.”

“Neem de zaak van het interimbedrijf Adecco. Dat werd op 24 februari 2015 ook in beroep veroordeeld voor racisme. Dat is meer dan alleen maar de zaak zelf van dat bedrijf. Met deze en andere rechtszaken willen wij mee helpen om het maatschappelijk debat over racisme in de maatschappij aanzwengelen.”

“Onze juridische aanpak geeft wel degelijk resultaten, of het nu gaat over sociaal recht, strafrecht of vreemdelingenrecht. Ook het colloquium van 20 maart 2015 (over het stakingsrecht) past in dit kader. Er is recent weer een vakbondsafgevaardigde ontslagen bij het tankopslagbedrijf VOPAK Terminal Eurotank in de Antwerpse haven. In tegenstelling tot wat de meeste mensen denken, kan een bedrijf wel degelijk vakbondsafgevaardigden aan de deur zetten gewoon door hem uit te betalen. Dat is dan een onwettig ontslag maar voor de rechtbank kan je geen wederopname eisen. Dit is een van de vele voorbeelden die duidelijk maakt dat de juridische strijd ook zijn beperkingen heeft.”

“DIt is een evolutie die we willen tegengaan. Door nog meer dergelijke zaken in het gerecht te bepleiten, willen we uiteindelijk parlementaire initiatieven uitlokken. Er is immers een stijgende tendens om sociale conflicten uit te vechten voor de rechtbank in plaats van in het sociaal overleg. Bedrijven willen de traditionele structuren voor overleg uitschakelen.”

“Door de procedure van het eenzijdig verzoekschrift worden meer en meer stakingen onmogelijk gemaakt. In theorie is een dergelijke procedure tijdelijk, zogezegd om onherroepelijke schade te voorkomen tijdens het conflict. Als de vakbond daartegen in beroep gaat, verloopt de procedure wel tegensprekelijk tussen de betrokken partijen. In de praktijk laat die tweede stap echter zo lang op zich wachten dat het sociaal conflict waar het om gaat al is doodgebloed. Met andere woorden, ook al weet een bedrijf dat het geen poot heeft om op te staan, kan het met een dergelijke juridische stap het sociaal overleg ondermijnen en toch zijn zin halen, ook al verliest het dan enkele tijd later de zaak ten gronde. De echte strijd is ondertussen toch al gewonnen.”

“Toen die procedure meer en meer werd toegepast sinds het einde van de jaren 1980 waren de vakbonden aanvankelijk terughoudend om daar op te reageren: het pleit was toch al beslecht. Sinds een zaak tegen Carrefour in 2008 doen ze dat echter wel. Ze gaan nu systematisch in beroep. Uit een dertigtal zaken blijkt dat de grond van de zaak in ongeveer de helft van de gevallen uitdraait ten voordele van de vakbonden.”

“Het fundamentele probleem dat diep in het rechtssysteem zit ingebakken is dat een werkgever onmiddellijk op zijn woord wordt geloofd, wanneer hij beweert dat zijn ‘eigendom’ gevaar loopt. Het eigendomsrecht primeert met andere woorden op het recht op sociale strijd. De vakbonden zijn echter geen vragende partij voor nieuwe wetgeving op het vlak van staking.”

In Groot-Brittannië is het recht op staken in de wet ingeschreven.

“Ja, maar uit de praktijk daar blijkt dat meer specifieke wetgeving over wat wel en niet mag bij stakingen effectief tot gevolg heeft dat er bijna niet meer kan gestaakt worden, omdat er altijd wel een of andere technische uitleg zal te vinden zijn waarom iets niet mag.”

“In dit alles spelen de media een zeer nefaste rol. Diepgaande analyse, context van een sociaal conflict, opvolging van wat voorafging en erop volgt: het ontbreekt vaak volledig. Ze gaan niet in op de oorzaken van sociale conflicten maar gaan naar de onmiddellijke gevolgen kijken voor de ‘burger’, niet naar de globale context.”

“Er is ook een onrustwekkende evolutie bezig om zowat alle vormen van sociale actie te gaan criminaliseren. De laatste jaren werd een heel arsenaal aan wetten ingezet om het recht op betogen – een essentiële vorm van vrije meningsuiting – vervolgbaar te maken. De GAS-boetes worden voor zowat alles gebruikt dat de democratische rechten inperkt. Als je alleen nog manifestaties kan houden die minstens 6 weken op voorhand zijn aangekondigd, kunnen snelle reacties op acute mistoestanden niet meer.”

“Het systeem van de GAS-boetes legt de last voor juridisch verweer volledig bij de vervolgde persoon. Men kan veroordeeld worden voor het uiten van een mening ‘waaruit afgeleid kan worden dat men voorstander zou kunnen zijn van gewelddadige acties….’ Een dergelijk systeem in handen van een overheid met een politieke agenda leidt naar volledige criminalisering van sociale actie. Kijk hoe men de aardappelactivisten heeft aangepakt, op basis van ‘bendevorming’.”

In Antwerpen werd en betoging tegen de burgemeester verboden. Kan dat wel, een burgemeester die beslist of een betoging tegen hemzelf mag doorgaan?

“Wanneer men wil betogen tegen het beleid van een burgemeester, zit je met een vermenging van belangen. Een burgemeester die om toestemming wordt gevraagd voor een betoging tegen zijn eigen persoon, is rechter en partij. “

“De Belgische uitvoerende macht blijft in toenemende mate in gebreke wat betreft de controle op de eigen handelingen. Het Comité P is verworden tot een brievenbus die zowat alles uitlegt ten voordele van de politie. De politie werkt tegenwoordig bijna onaantastbaar en boven elke mogelijke verdenking. Kijk hoeveel moeite die vader van Jonathan Jacob heeft moeten doen om tegen het rapport van het Comité P in te gaan in de zaak van die Antwerpse jongeman die werd doodgeslagen in een politiecel. Meer dan waarschijnlijk gaat de verdediging van de politie nu gaan voor de these van ‘enkele rotte appels’ of voor een ‘banaal ongeval’ om het systeem zelf te vrijwaren.”

“Het is helemaal niet zo dat de politie zomaar alle bevelen van een burgemeester moet opvolgen. Een politiecommissaris heeft wel degelijk de bevoegdheid om in te gaan tegen orders die de democratische vrijheden op het spel zetten.”

“Na de rellen bij de betoging in Brussel in november 2014 nemen de pogingen toe van de minister van Binnenlandse Zaken om die bevoegdheid volledig naar zich toe te trekken. Alsof dat nog niet erg genoeg is, wil deze regering een aantal politietaken privatiseren. Zo wil ze privébewakingsbedrijven inschakelen bij stakingen in de gevangenissen.”

En het leger…

“Inderdaad, het houdt daar niet mee op. Het leger moet ook een taak krijgen voor de ‘binnenlandse veiligheid’. Zelfs de eigen politie- en militaire vakbonden zijn daar tegen. De politici die dit willen doordrukken zijn echter niet dom. Hen confronteren met de zeer twijfelachtige efficiëntie van de inzet van het leger in de straten deert hun niet, omdat het hun om iets heel anders te doen is.”

“Dit gaat om sfeerschepping in de maatschappij. Zij willen de inzet van het leger een permanent fenomeen maken om dezelfde reden. Een angstige bevolking slikt makkelijker repressieve anti-sociale maatregelen. De sociale strijd tegen die maatregelen wordt ondertussen onmogelijk, of toch zeer moeilijk, gemaakt.”

“Het is net nu dat kritische media broodnodig zijn, om de mensen andere informatie te geven dan wat de regeringsmeerderheid dagelijks wil propageren. Zij zouden er kunnen op wijzen dat de aanslagen tegen Charlie Hebdo zijn gebeurd in een land waar het leger al jaren wordt ingezet, dat Charlie Hebdo al zwaar bewaakt werd. Zij zouden er kunnen op wijzen dat het leger inzetten fundamenteel ingaat tegen de essentie van de democratie.”

“Dat moet samengaan met een echte controle op de politiediensten en dan bedoel ik iets heel anders dan wat daar nu voor doorgaat met het Comité P. In de huidige omstandigheden evolueren we naar een politie volledig ten dienste van de machthebbers, van de economische elite, boven alle wetten verheven, onschendbaar…”

“Dat is niet het soort maatschappij waar Progress Lawyers Network voor ijvert. Het is nog niet te laat, maar er moet wel dringend een breed gedragen tegenactie komen.”

Artikel oorspronkelijk verschenen in DeWereldMorgen.be.