Peter Mertens, voorzitter van de PVDA, schreef samen met 15 partijgenoten ‘De miljonairstaks en zeven andere briljante ideeën om de samenleving te veranderen’. Dit is een vlot geschreven boekje dat in mensentaal acht ideeën op tafel legt, die het overwegen meer dan waard zijn.

Politieke boeken zijn saai, slecht geschreven, doorspekt met ondoorgrondelijk jargon en dogmatische stellingen die als evidenties worden voorgesteld maar dat niet zijn. Ze dienen vooral ter persoonlijke eer en glorie van deze of gene politicus, iets om gul uit te delen, goed voor op het cv, maar niet bedoeld om echt gelezen te worden, laat staan om ernstig genomen te worden.

Tot daar in een notendop het cliché over politieke boeken. Er zit in elk cliché een grond van waarheid en de ervaring met de ellenlange lijsten van politieke boeken – of liever boeken van ‘politici’ – is niet van aard dat cliché tegen te spreken.

Er zijn uitzonderingen op die regel. Dit boek van Peter Mertens en kompanen is daar een voorbeeld van. Na Op mensenmaat in 2009 en het zeer succesrijke Hoe durven ze? In 2011 doet Mertens het weer, een zeer degelijk, lezenswaardig boek schrijven dat nieuwe impulsen geeft aan het maatschappelijk debat.

Zelfs de meest rabiate tegenstander van de PVDA, zijn geschiedenis, zijn visie, zijn ideologie kan na het lezen van dit boekje – zonder voetnoten en voorwoord amper 142 pagina’s – niet anders dan toegeven dat dit een degelijk onderbouwd en redelijk pleidooi is voor acht voorstellen voor een andere maatschappij, die elk meer dan waard zijn om in het debat over onze toekomst opgenomen te worden.

Acht maal weten telkens twee auteurs samen een idee voor te stellen in eenvoudige taal, zonder ooit neerbuigend of simplistisch over te komen. Wie zei daar weer dat politiek saai is? Wie zei daar weer dat politieke ideeën zelden realistisch zijn? Niets van dit alles in dit boek.

Wie de acht ideeën van Mertens & co wil leren kennen kan ze in een kleine twee uren lectuur lezen. Een aantal citaten uit één van deze acht om te illustreren waarom dit een zeer lezenswaardig boek is.

De meest leefbare stad ter wereld

Wie de Oostenrijkse stad Wenen al eens bezocht heeft, weet het al: dit is een van de meest leefbare steden ter wereld. “Ze bestaat voor de helft uit groen… stadstuinieren is er een rage… ze is de stad met de minste sociale polarisering… ze groeit omdat er veel mensen willen wonen.”

Een eeuw geleden was dit een stad met 2 miljoen inwoners, waar slechtst één vijfde van de bevolking in degelijke behuizing woonde. 95 procent van alle woningen had geen eigen toilet, het water droop van de muren, hopen afval lagen te stinken. Mensen ‘verhuurden’ overdag hun bed aan 300.000 dakloze ‘Bettgeher‘ (letterlijk ‘bedgangers’). Met zijn sociaal huisvestingsbeleid sinds 1918 tot vandaag is Wenen een prachtstad om te wonen… ook voor de allerrijksten, jawel.

Wenen, een ramp voor privéprojectontwikkelaars? Geen privé-investeringen want niet interessant? Wel, dat zou je aanvankelijk denken, want grondspeculatie is in Wenen door het strakke grondbeleid van de overheid niet mogelijk. Het blijkt mee te vallen: “Projectontwikkelaars kunnen de grond niet kopen en moeten overleggen met de stad. Op basis van de bedoelingen van de stad Wenen kunnen zij dan voorstellen inleveren. Heeft de stad een wooncomplex in gedachten, dan wordt de grond geen winkelcentrum, parkeergarage of kantoorgebouw omdat dat toevallig financieel meer opbrengt. Toch blijven de projectontwikkelaars aanwezig. Blijkbaar valt de samenwerking met de stad Wenen best mee.”

Door sociale huisvesting te richten op zowel de armere bevolking als op de middenklasse, slaagt Wenen er in een gezonde sociale mix te behouden. “Zo worden getto-wijken vermeden”. Extreem zijn deze ideeën helemaal niet. Nadine Peeters en Mathilde El Bakri besluiten terecht: Wenen is een “stad op mensenmaat. Een stad om morgen in te wonen.”

Gezond verstand

In alle voorstellen van dit boek is in feite gewoon gezond verstand aan het werk, waar niet alleen de armere bevolking maar ook de middenklasse en zelfs rijke mensen beter van worden. In 2009 schreven de Britse sociologen Richard Wilkinson en Kate Pickett ‘The Spirit Level: why more equal societies almost always do better’. Daarin leggen zij onder meer uit waarom sociaal rechtvaardige maatschappijen ook voor de rijken beter zijn, omdat bijvoorbeeld betere algemene gezondheidszorg ook voor hen gunstige gevolgen heeft. Dit recente boekje onder redactie van Peter Mertens is in feite een concrete uitwerking van deze these.

Dit is een pleidooi voor een andere, warme maatschappij waar iedereen beter af is. In elk van deze voorstellen komt dat aspect aan bod: ze zijn gericht op een herverdeling van de welvaart naar de gewone mens, waar iedereen wint, zelfs de één procent.

De miljonairstaks, de 30-urenweek, een sociaal woningbeleid, sociale geneeskunde, onderwijs voor handen-hoofd-hart, de klimaatneutrale stad, de praktijktest tegen discriminatie en het referendum (want beslissen kan je zelf): wie zich principieel tegen deze acht ideeën verzet, zegt in feite dat hij/zij een onrechtvaardige, oneerlijke en koude maatschappij verkiest, ‘nog meer voor mezelf ten koste van de anderen, ook al voel ik me daar niet beter bij’.

Van referenda en andere volksraadplegingen

Over het laatste hoofdstukje ‘Het bindend referendum: beslissen kan je zelf’. Er is in de loop der jaren een semantische verwarring ontstaan die maakt dat de termen referendum en volksraadpleging met elkaar worden verward. Ik citeer auteurs Jos D’Haese en Line De Witte: “De afgelopen jaren hebben een paar actiegroepen uit onze contreien een beroep gedaan op de enige vorm van inspraak (naast verkiezingen) die in strikte wetten is gegoten: de volksraadpleging. Telkens stootten ze op het gegeven dat referenda bij ons niet bindend zijn.”

Een ‘niet-bindende volksraadpleging’ is echter net als een ‘bindend referendum’ een pleonasme. Ik begrijp de stellingen van auteurs Jos D’Haese en Line De Witte en volg hun redenering. Er klopt echter iets niet met hun gebruik van beide termen. In België hebben ‘referenda’ nooit bestaan en ze worden ook niet toegelaten door de wet, zoals ze zelf vermelden in bovenstaand citaat. Wat hier wel mag zijn ‘volksraadplegingen’. Tot nu heeft de Belgische wetgever geweigerd dat andere instrument toe te laten.Referenda (letterlijk: zaken die men ‘refereert’ – verwijst – naar een ander niveau om daar de knoop door te hakken) zijn per definitie een bindende beslissingsvorm. Volksraadplegingen zijn dat per definitie niet.

Conclusie: dat citaat hierboven hoort eigenlijk te lezen: “Telkens stootten ze op het gegeven dat volksraadplegingen niet bindend zijn. Alleen referenda zijn bindend, maar die laat de Belgische wetgever niet toe.”

Daarnaast een inhoudelijke bemerking. Referenda (‘bindend’ hoeft er dus niet bij te staan, je zegt ook niet ‘bindende wet’) zijn inderdaad een democratisch instrument dat meer kansen moet krijgen. Het systeem heeft echter ook zijn beperkingen.

In de Belgische context bijvoorbeeld ga je toch nooit een nationaal referendum willen dat op voorstel van pakweg 100.000 handtekeningen voorstelt om Nederlands als enige landstaal in te voeren. Je wil ook geen voorstel over de doodstraf of de vijfdagenweek. Niet alle referenda in Zwitserland waren lovenswaardig – over immigratie bijvoorbeeld. Wat doe je met de rechten van minderheden? Met andere woorden, referenda, zeker, maar toch best goed nadenken waarover wel en waarover niet.

Wie dit boekje leest, heeft stof tot nadenken. Dit zijn ideeën voor iets goeds, iets beter, niet tegen dit of tegen dat. Dat is wat een echt politiek boek hoort te doen, stellen wat het alternatief is. There is no alternative? Wel, dit zijn acht voorbeelden van het tegendeel. Daar slagen de zestien auteurs van dit boek zeer goed in.

Artikel oorspronkelijk verschenen in DeWereldMorgen.be.