Met ‘Het blauw tussen hemel en zee’ bevestigt Susan Abulhawa als uniek verteller van het verhaal van het volk van Palestina. Na het enorme succes van haar debuut ‘Ochtend in Jenin’ was het uitkijken naar het moeilijke tweede. Eendagsvlieg of een nieuw literair talent? De vraag wordt nu beantwoord: Susan Abulhawa is een groot schrijver.

Met Ochtend in Jenin scoorde de Palestijnse Susan Abulhawa in 2010 een internationaal succes. Aan de hand van het leven van vier generaties vrouwen schetste zij een tragisch én hartverwarmend verhaal van Palestina.

Dat succes kwam er niet zomaar. Haar boek werd aanvankelijk compleet genegeerd door alle grote uitgevers, die de politieke boodschap van haar verhaal verwierpen. Een menselijk verhaal over Palestijnen en over de rechtmatigheid van hun verzet tegen de bezetting van hun land, hoe mooi geschreven ook, dat kon blijkbaar niet.

Een piepkleine uitgever waagde zich er toch aan maar ging even later failliet. Een Franse, eveneens kleine uitgever, vertaalde het boek echter, waarop het in Frankrijk begon te verkopen. Dat succes vertaalde zich terug naar de Engelstalige markt, die alsnog het boek overnam. Met het bekende resultaat.

Wereldwijde lancering

De lancering van haar tweede boek Het blauw tussen hemel en zee gebeurt wereldwijd op 5 juni 2015 onder een heel ander gesternte. De verwachtingen zijn hoog gespannen. Het boek verschijnt onmiddellijk in negen vertalingen, waaronder de Nederlandstalige.

Elk auteur die met een allereerste boek een dergelijk groot succes scoort, staat voor een zware uitdaging. Niet langer wordt haar of hem de kans gegund om te groeien of te evolueren. De boekenmarkt is meedogenloos. Een tweede boek moet minstens even goed zijn of het oordeel is geveld. Wordt zij een eendagsvlieg? Was haar eerste boek een toevalstreffer?

Die vragen kunnen zonder aarzeling weerlegd worden. Susan Abulhawa is een literair talent van wereldformaat. Het blauw tussen hemel en aarde bevestigt over de hele lijn. Opnieuw weet zij een literair hoogstaand werk te schrijven over Palestina, dat boeit van begin tot einde.

Een verhaal van Gaza

Waar Ochtend in Jenin zich grotendeels afspeelde op de bezette Westelijke Jordaanoever, verplaatst het verhaal zich nu naar Gaza, dat andere onderdrukte deel van Palestina. Ook dit is een familie-epos dat meerdere generaties omvat.

Oem Mamdoeh (‘moeder van Mamdoeh’) is de spil van een familie die in 1948 verdreven wordt uit hun dorp en naar de Gazastrook moet vluchten. Tijdelijk? De hoop om enkele weken later terug te kunnen keren wordt nooit verwezenlijkt. Wat de meisjes van de familie overkomt tijdens de militaire repressie door de gewapende bendes die even later het leger van de staat Israël worden, is gruwelijk.

Susan Abulhawa vertelt het zonder sensatie, zij laat de misdaden voor zichzelf spreken. De Palestijnse slachtoffers weten boven alles hun waardigheid te bewaren.

Doorheen het verhaal laveert een mythisch personage dat kracht geeft aan de slachtoffers. Vooral kleinzoon Khaled komt reeds voor zijn geboorte in contact met deze geesten. Mythes en legendes spelen verder regelmatig een rol in het verhaal. Er is ondanks alle leed ook veel vreugde. Er wordt gefeest, lekker gegeten en heerlijk geroddeld.

Enkele leden van de familie weten naar de VS te ontkomen. Daar wacht hun een moeizaam bestaan als gediscrimineerde migranten, die tegen alles in toch het beste van hun leven maken. Een van hen blijft echter als wees achter, wordt door een pleegvader misbruikt, in instellingen geplaatst en verliest het contact met de familie.

Net als in Abulhawa’s eerste boek zijn de vrouwen de centrale personages. Mannen zijn eerder afwezig of aanwezig op de achtergrond, al zijn ze wel regelmatig onderwerp van gesprekstof onder de vrouwen. Het leven van de mannen wordt grotendeels bepaald door de bezetting.

In een traditionele maatschappij waar de beschermende rol van de man zo centraal staat, voelen zij zich machteloos tegenover het brutale geweld van de bezetting. Vluchten, passief blijven of lid worden van het verzet? Kleinzoon Mazen wordt lid van het gewapend verzet, deels uit oprechte woede over zoveel onrecht, maar ook een beetje uit onmacht over een geheim dat zijn moeder nooit verduidelijkt, al vermoedt hij wel hoe zijn moeder zwanger is geworden als jong ongehuwd meisje… Hij verdwijnt jarenlang achter Israëlische tralies wegens ’terrorisme’.

Wanneer Noer, een verloren gewaand familielid terugkeert uit Gaza – die familieband ontdekt de familie pas na enige tijd – komen de herinneringen aan dat verleden terug. Aanvankelijk keert Noer slechts terug om een patiënt met de naam Khaled te behandelen die lijdt aan het locked-in-syndrome. Ze weet aanvankelijk niet dat deze Khaled haar neef is. Ondertussen woeden de moordende aanvallen op Gaza.

Het verhaal eindigt kort voor de allerlaatste aanval van Israël op de bevolking van Gaza, operatie Protective Edge van augustus 2014, meer bepaald in de periode dat Israël besluit meer dan duizend gevangen Palestijnen vrij te laten in ruil voor één door de Palestijnen aangehouden Israëlische soldaat. Het boek eindigt terwijl de familie uitkijkt naar de terugkeer van Mazen, maar moet ondertussen een andere tragedie verwerken.

Het waardig verzet van een volk

Susan Abulhawa laat in haar verhaal ook Hamas, de leidende organisatie in Gaza, de revue passeren. Zij is enerzijds zeer kritisch voor de aartsconservatieve agenda die Hamas aan de bevolking wil opleggen maar geeft anderzijds de organisatie het krediet van de legitieme overwinning van de verkiezingen van 2006.

In Het blauw tussen hemel en aarde eert Abulhawa andermaal de Palestijnse bevolking voor de koppige en fiere onwrikbaarheid van hun verzet tegen de bezetting en de repressie. Zij eindigt haar boek met een korte persoonlijke commentaar, waaruit volgend citaat:

“Ondanks alle verschrikkingen en de angst steunden de Palestijnen in Gaza het verzet, want, zoals een man het verwoordde: ‘We gaan liever strijdend ten onder dan door te leven op onze knieën, als niet meer dan waardeloze schepsels die Israël kan gebruiken om haar wapens op te testen’.”

Met Het blauw tussen hemel en aarde bewijst Susan Abulhawa dat het wel degelijk kan: een passionele politieke boodschap overbrengen met een literair hoogstaand werk. Deze dame heeft het potentieel voor Palestina te worden wat Eduardo Galeano was voor Latijns-Amerika.

Abulhawa wordt de stem die het Palestijnse volk zijn eigen geschiedenis geeft, zijn eigen verhaal, zijn eigen versie van de feiten en vooral, zijn waardigheid.

Susan Abulhawa is kind van Palestijnse vluchtelingen van de oorlog van 1967. Haar familie had tot dan eeuwenlang in Jeruzalem gewoond. Zij woont nu met haar dochter in de Amerikaanse staat Pennsylvania, waar ze actief is als mensenrechtenactiviste. Ze schrijft ook politieke commentaren, o.a. op Electronic Intifada. Eén van haar initiatieven is de NGO Playgrounds for Palestine (speelpleinen voor Palestina), een organisatie die zich inzet om Palestijnse kinderen, die onder de Israëlische militaire bezetting in Palestina leven of in één van de vluchtelingenkampen daarbuiten, wat ruimte te bieden om onder elkaar te kunnen zijn.

Susan Abulhawa. Het blauw tussen hemel en zee. De Geus, Breda, 2015. De Nederlandse vertaling door Marianne Gaasbeek van The Blue between Sky and Waterverschijnt op dezelfde dag als het Engelse origineel.

Artikel oorspronkelijk verschenen in DeWereldMorgen.be.