Turks president Erdogan heeft beslist het vredesbestand met de Koerdische PKK eenzijdig op te zeggen. Zowat alle commentatoren zijn het er over eens dat dit alles te maken heeft met zijn plan om bij nieuwe verkiezingen alsnog de parlementaire meerderheid te behalen die hij op 7 juni 2015 misliep.

President Erdogan heeft er tijdens zijn politieke loopbaan als eerste minister en voorheen als politiek opposant nooit een geheim van gemaakt dat hij grootse plannen heeft met Turkije en niet van plan is daar van af te wijken. Als hij al compromissen sloot of pragmatische beslissingen nam, dan was dat steeds met zijn uiteindelijke doelstelling in het achterhoofd. In feite is de man sinds hij op het politieke toneel verscheen nooit van zijn leidende basisprincipes afgeweken.

Rechtlijnig machtspoliticus

Zijn recente beslissing om basissen van het Koerdisch verzet in buurlanden Syrië en Irak te bombarderen, past volledig in die lijn. Ze heeft alles te maken met het resultaat van de parlementaire verkiezingen van 7 juli 2015. Toen verloor zijn partij AKP onverwacht 10 procent van haar stemmen en veroverde de pro-Koerdische partij HDP in een klap 80 zetels met 13,12 procent van de stemmen – ruim boven de vereiste kiesdrempel van 10 procent.

Daarmee lag zijn plan in duigen om met een AKP-meerderheid een grondwetswijziging door te voeren die van Turkije een executief presidentieel systeem zou maken, met hemzelf aan het roer. Dit was zijn politieke project om zijn persoonlijke machtspositie aan de top van het land te consolideren. Eenmaal dat systeem ingevoerd, zou hij er wel voor zorgen dat nieuwe ‘verkiezingen’ voortaan het gewenste resultaat zouden opleveren.

Het reactionaire nationalistische maatschappelijk project dat president Erdogan en zijn AKP voor ogen hebben is bekend. Voor Koerdische rechten en voor andere democratische verzuchtingen is geen plaats in dat project. Erdogan staat voor een aartsconservatieve nationalistische staat onder zijn leiding.

Meer dan één reden

Zoals altijd het geval in dergelijke geopolitieke evenementen is wat Erdogan nu doet niet zomaar te herleiden tot één verklaring. De wens om nieuwe verkiezingen alsnog te winnen, door het land in een mogelijke oorlog te trekken, staat zeker bovenaan Erdogans lijstje van motieven.

Erdogan kan dit echter alleen omdat er ook een aantal andere fenomenen meespelen die het hem mogelijk maken hier mee weg te geraken. De olie in de door de Koerden gecontroleerde gebieden is zeker een factor die meespeelt. Het besmettingsgevaar van autonome gebieden onder Koerdisch bestuur aan Turkijes grenzen speelt eveneens mee. Dat brengt de Koerdische bevolking in Turkije zelf te veel op verkeerde gedachten.

Door plots de luchtmachtbasis van Incirlik aan de grens met Syrië terug ter beschikking te stellen van de Amerikanen – nadat hij dat jarenlang pertinent had geweigerd – heeft Erdogan meer dan waarschijnlijk de VS gedwongen zijn kant te kiezen – althans op korte termijn.

Het zoveelste verraad

Waar zijn de Koerden zelf in dit alles? Meerdere commentatoren hebben het over het zoveelste verraad, nadat het Koerdisch verzet tegen IS in en rond de stad Kobani de kastanjes uit het vuur heeft gehaald, ten bate van andermans belangen. Erdogan wordt verweten tegenover de Koerdische kwestie een schijnheilige, tweeslachtige koers te varen.

Eerder dan wisselvallig is Erdogan tegenover de Koerdische kwestie zeer rechtlijnig, alles hangt er van af hoe je de leidende principes en motieven achter zijn beleid definieert. Erdogan is/was voor onderhandelingen zolang dat in zijn kraam paste. De voorbije jaren van economische hoogconjunctuur kwamen vredesgesprekken met de Koerden hem goed uit.

De economische vooruitzichten zijn echter minder goed. Niets zo nuttig als een nieuwe oorlog die iedereen achter de grote leider en beschermer van de natie plaatst om de mensen – al was het maar even, de tijd om nieuwe verkiezingen te organiseren – achter de ‘goede’ zaak te scharen.

De westerse aanpak

Erdogan’s houding tegenover de Koerdische kwestie is natuurlijk hypocriet, maar het westen is niet bepaald goed geplaatst om hem dat te verwijten. De wisselvalligheid waarmee Europese en Amerikaanse media nu eens Turkije de hemel in prijzen, dan weer de schendingen van de mensenrechten aanklagen is recht evenredig met de geopolitieke belangen van het ogenblik.

Dat Erdogan met zijn recent initiatief een groot risico neemt op een uitbreiding van het conflict in zijn buurlanden naar zijn eigen land is voor hem op het ogenblik geen probleem. Na eventuele nieuwe verkiezingen beziet hij dat wel opnieuw. Langetermijngevolgen zijn voor politici als hem geen overweging bij het nemen van dergelijke beslissingen. Waar het hem om gaat is het creëren van nieuwe ‘realiteiten’ om van daaruit verder te gaan.

Menselijk te begrijpen, maar naïef

De teleurstelling die veel pro-Koerdische activisten ondertussen voelen is menselijk gezien zeer goed te begrijpen. Hun ’teleurstelling’ getuigt echter van een groot gebrek aan historisch inzicht. Zelfs tijdens de periode dat het Koerdisch verzet in Kobani logistieke steun kreeg van het westen, leed het geen enkele twijfel dat dat niets had te maken met een erkenning van de Koerdische strijd zelf.

Verraad is zowat de enige constante die het Koerdisch volk heeft gekend sinds het ontstaan van de Turkse staat na het uiteenvallen van het Ottomaanse imperium. De huidige staatsgrenzen in het Midden-Oosten zijn nog steeds dezelfde die door de Brits/Franse kolonisatoren werden getrokken, zonder enige rekening te houden met wat de betrokken volkeren daar zelf van dachten. Dat is ook vandaag niet anders.

Wie de recente geopolitieke gebeurtenissen in Turkije analyseert vanuit morele principes is gedoemd teleurgesteld te worden. Staten hebben nooit een moraal gehad, alle retoriek over mensenrechten en democratie ten spijt.

Hoe erg dat ook is voor de volkeren die daar de gevolgen van ondergaan, het is nog altijd zo dat de echte beslissingen hier worden genomen en niet ginder. Uiteindelijk zal er dus pas iets ten gronde veranderen in het Midden-Oosten, wanneer de publieke opinie hier in de westerse landen niet langer aanvaardt wat in hun naam wordt gedaan. Pas dan kan een situatie ontstaan waarbij de bevolking van het Midden-Oosten zelf kan beschikken over zijn lot.

Om een dergelijke ommekeer in de machtsverhoudingen te verkrijgen, moet dus in de eerste plaats de bevolking hier over de werkelijke gang van zaken degelijk geïnformeerd geraken. Dat vergt op zijn beurt media die context en achtergrond geven bij dit nieuws. Dat is voorlopig niet het geval.

Dit laatste doet ondertussen niets af aan de waarde en het belang van de politieke strijd van de Koerden voor vrijheid en zelfbeschikking.

Artikel oorspronkelijk verschenen in DeWereldMorgen.be.