De juiste datum voor de Griekse verkiezingen is nog niet bekend, maar de Eurogroep is er gerust in. Democratische verkiezingen veranderen niets. Syriza, de partij van eerste minister Alexis Tsipras, ondergaat zijn eerste afscheuring maar Tsipras gokt op zijn persoonlijke populariteit. Dat zal niet voldoende zijn. Dit redt de Griekse bevolking nooit alleen.

Regeringsleiders van de Eurogroep zijn verbolgen over de beslissing van Alexis Tsipras om ontslag te nemen. Volgens hen moest hij gewoon de goedgekeurde akkoorden verder uitvoeren. Die werden weliswaar goedgekeurd met een ruime meerderheid in het Griekse parlement, maar dat kon alleen omdat de oppositiepartijen, op het extreem-rechtse Gouden Dageraad na, het akkoord mee goedkeurden.

Tsipras had geen meerderheid van stemmen meer in eigen rangen, een situatie die in ieder ander land tot ontslag van de regering leidt. Dat een aantal landen daar nu moeilijk over doet is hypocriet. Zij zouden immers net hetzelfde doen.

De beste stuurlui staan aan wal

Over de keuzes die Tsipras en zijn regering maakten de voorbije weken, vooral sinds het referendum van 5 juli, werden talloze artikels, analyses, opinies en commentaren geschreven. Die gaan van volledig begrip en instemming met de keuzes die Tsipras sindsdien heeft gemaakt – gezien de onmogelijke situatie waarin Griekenland zich bevond – tot totaal onbegrip over wat ‘verraad’ aan het Griekse volk wordt genoemd, na het resultaat van het referendum (en allerlei stellingnames tussen deze twee extremen in).

Heel wat analyses aan beide kanten van dit spectrum gaan uit van een ernstige bezorgdheid om het Griekse volk en om de gevolgen die dit voor de rest van de EU heeft. Een aantal andere analyses vertrekt van kwade trouw, van het eeuwige gelijk en de dogmatische evidentie van de beste stuurlui die eeuwig aan wal staan.

Onbekend terrein

Elke eerlijke commentator moet toegeven dat wat in Griekenland gebeurt onbekend terrein is en dat eender welk advies vrijblijvend is, omdat het gewoon niet te vatten valt wat er dan wel gedaan zou moeten worden. Het Griekse drama is dat niemand de aanpak van Tsipras van harte kan goedkeuren, maar evenmin kan zeggen wat hij dan wel had moeten doen. Deze man wordt immers niet gedreven door machtswellust of machtsbehoud, maar door een eerlijke wens om het beste te willen doen, in de gegeven omstandigheden.

Welk alternatief biedt hij het Griekse volk mocht hij nu de strijd opgeven en alle verantwoordelijkheid van zich af zou schuiven? De verstarde dogmatici van de communistische KKE, de fascisten van Gouden Dageraad of de oude krokodillen van het Griekse systeem, Nieuwe Democratie en PASOK? Deze twee partijen hebben hun land onafgebroken geregeerd sinds 1974, na de val van de militaire dictatuur, tot 25 januari 2015.

Zeven maanden nog maar

Inderdaad, het is nog maar zeven maanden geleden dat deze twee partijen de lakens uitdeelden in Griekenland. Zij zijn het die van hun land een door oligarchen leeggevreten karkas maakten. Zij zijn het ook die sinds 2010 de voorwaarden van het eerste en het tweede memorandum van de Eurogroep zonder de minste poging tot inspraak hebben aanvaard en uitgevoerd. Dat deden zij zoals ze steeds aan politiek deden: met veel retorisch doen alsof, zonder structurele aanpak, terwijl de oligarchen en hun media ongemoeid werden gelaten. Daar werden ze door de Eurogroep nooit hard over aangepakt.

Het is pas toen het linkse Syriza met een openlijk anti-austeriteitsprogramma de verkiezingen won dat de Eurogroep zijn baarlijke duivels losliet. Nu moest het plots gedaan zijn met de halfslachtige maatregelen. Dat die harde aanpak samenvalt met de verkiezingsoverwinning van Syriza, is geen toeval.

Waarom die tactische verharding? Het was de Eurogroep nooit echt te doen om het redden van een EU-lidstaat in de problemen. Dat deze blinde razernij om de Griekse staat te ontmantelen niet zal leiden tot een economisch herstel stelt immers zelfs het IMF vast in zijn eigen analyse van de Griekse schuld. Wie gaat graven naar de werkelijke motieven ziet dus geen tactische ommezwaai, maar enkel een versnelling.

Een succes voor wie?

Gemeten aan de resultaten is het besparingsbeleid – een omfloerste term, in feite is dit een exclusief sociaal inleveringsbeleid – voor de gewone bevolking een complete ramp. Voor de spreekwoordelijke ‘één procent’ is het ondertussen fantastisch.

Wat ‘strenge en noodzakelijke besparing’ (‘austeriteit’) wordt genoemd door de voorstanders is in feite een gigantische herverdelingsoperatie van de staat naar de privé-sector, meer bepaald naar de grote bedrijven.

Kleine zelfstandigen en kleine ondernemers zijn hier evenveel het slachtoffer van als gewone werknemers en loontrekkers. Dertig jaar lang werd hen het mantra ingepompt dat hun belangen gelijklopen met die grote bedrijven, maar de feiten vertellen een ander verhaal.

Austeriteit wordt met andere woorden niet gedreven door een of andere oprecht aangevoelde noodzaak om zuinig te zijn op de middelen van de staat en op het geld van de belastingbetaler, maar door een ideologische visie op de maatschappij. De staat moet als emanciperende kracht afgebouwd worden.

Een ideologie die niet als ideologie wil worden gezien

Ideologie, inderdaad, daar gaat dit over. Tijdens de debatten in het Nederlandse parlement over het derde schuldakkoord voor Griekenland bekloeg minister van financiën Jeroen Dijsselbloem (PvdA) er zich over dat Grieks (voormalig) minister van financiën Yanis Varoufakis urenlang zat te verspelen met ideologische gekraam tijdens de onderhandelingen, terwijl hij zelf alleen maar ’terzake’ wou blijven, het noodzakelijke doen, tot actie overgaan etc.

Het neoliberalisme waar Dijsselbloem symbool voor staat is de eerste ideologie die zijn eigen bestaan ontkent. Dat doet deze ideologie omdat zij de eerste in de geschiedenis is die weet dat zij nooit populair zal en kan zijn – dat niet eens probeert – en zichzelf alleen kan opleggen als zij haar ware motieven verbergt.

Daarom moet Griekenland na de overwinning van Syriza op 25 januari zo hard aangepakt worden. Een discours dat radicaal ingaat tegen de evidenties van het neoliberale ‘besparingsbeleid’ mag geen enkele legitimiteit krijgen, laat staan democratische navolging in andere landen.

Pan-Europese solidariteit

Meer dan ooit heeft de EU daarmee zijn ware aard getoond. Dit is een reactionair economisch project dat de maatschappelijke consensus van de naoorlogse welvaartsstaat wil beëindigen en vervangen door een moderne versie van de feodale organische klassenmaatschappij. In deze omstandigheden en met deze krachtverhoudingen is het onmogelijk voor één land – laat staan het zwakste land van de EU – om daar enig verweer tegen te bieden. Daarom zijn de keuzes die Tsipras tot nog toe gemaakt heeft de enige mogelijke.

De Griekse regering onder leiding van Tsipras heeft een aantal grote verdiensten die op een heel ander vlak liggen. De voorbije zes maanden heeft zij de bewustwording over de ware aard van het Europese project, evenals de bereidheid om tot actie over te gaan, een enorme boost gegeven. Door zes maand lang weerstand te bieden aan de oekazes van de Eurogroep heeft het kleine Griekenland getoond dat verzet wel kan en legitiem is. Deze periode zal zich omzetten in concreet politiek verzet, dat zal tijd vragen, maar dat dit er aan komt is zeker.

Dat het Griekse verhaal nu op een ondergang is uitgelopen is niet de schuld van de Griekse regering of de bevolking. Het is niet de schuld van bange winkeliers dat ze beschermingsgeld betalen aan de lokale maffia, de schuldige is de maffia. Wat men Tsipras en Varoufakis ook mag verwijten, ze hebben inderdaad fouten gemaakt, niets daarvan is van die aard om wat nu met Griekenland gebeurt in hun schoenen te schuiven.

Net als de uitslag van de verkiezingen van 25 januari en het referendum van 5 juli, zijn de komende verkiezingen onvoorspelbaar. Hoe zal de nieuwe partij van de afgescheurde Syriza-parlementairen het doen? Syriza zelf? De fascisten van Gouden Dageraad? Alleen over PASOK kan met redelijk grote zekerheid worden verwacht dat ze zal verdwijnen. De andere traditionele partij Nieuwe Democratie zal wel overleven, maar in geen geval een sterke partij worden.

Tsipras haalt zijn overtuigingskracht niet uit wat hij verwezenlijkt heeft, maar uit de manier waarop hij is ten onder gegaan. Voor de gewone Griek is hij de man die zich niet zomaar gewonnen heeft gegeven, die echt onderhandelde – niet zoals PASOK en Nieuwe Democratie, die naar Brussel kwamen om klaargestoomde teksten te ondertekenen, die de Europese ambtenaren reeds hadden opgesteld.

Hij zal met Syriza goed scoren. Syriza zal ook de parlementaire bonus van 50 zetels voor de grootste partij binnenhalen, maar of ze daarmee een parlementaire meerderheid van zetels behaalt en of Tsipras dan wel een stabiele regering kan vormen blijft echter een open vraag. Na nieuwe Griekse verkiezingen blijft het zeer waarschijnlijk dat Griekenland binnen één jaar staat waar het een maand geleden al stond, misschien zelfs nog vroeger.

Een Europese beweging

Valt er dan echt niets te doen? Een  nieuw idee dat nog weinig aandacht kreeg biedt een mogelijkheid. Yanis Varoufakis heeft al aangekondigd dat hij noch met de scheurlijst, noch met Syriza aan de verkiezingen zal deelnemen. Of hij zal deelnemen en zo ja, hoe, ligt ook nog niet vast.

Hij wil echter een Europese beweging lanceren, die over de landsgrenzen heen aan politiek gaat doen, die mensen wil motiveren in meerdere landen tegelijk. Griekenland heeft de voorbije maanden heel wat in beweging gebracht. Een pan-Europese progressieve beweging die een duidelijke alternatief biedt voor de austeriteit van de neoliberale EU kan wel degelijk het verschil maken.

Het is geen toevel dat Syriza en Podemos in Spanje recent zijn ontstaan. Het is evenmin een toeval dat Jeremy Corbyn, een onbekende backbencher, die 32 jaar lang eenzaam oppositie heeft gevoerd tegen het neoliberale beleid van zijn eigen partij, nu plots kans maakt op het voorzitterschap van Labour.

Wat in Griekenland gebeurt is een zware nederlaag voor de Griekse bevolking. Of dit een tijdelijke stap terug wordt, zal afhangen van pan-Europese solidariteit¹. Gebeurt dat niet, dan is Griekenland de voorbode van wat in alle landen van de EU gaat gebeuren.

Het kan weldegelijk. Alles hangt af van de bereidheid van de progressieve krachten in Europa om de handen in elkaar te slaan en een gemeenschappelijke platform te smeden voor een ander, een beter, een sociaal Europa. Het eindresultaat is onbekend. Het alternatief, namelijk passief toekijken, is daarentegen wel bekend.

1 Het Griekse woord ‘pan’ staat voor ‘alles, iedereen’. ‘Europa’ is een Griekse godin, haar naam betekent ‘open gelaat’.

Artikel oorspronkelijk verschenen in DeWereldMorgen.be.