Owen Jones kwam op Manifiesta de Nederlandse vertaling van zijn nieuwste boek ‘Het Establishment’ voorstellen. DeWereldMorgen.be sprak er met hem over en weidde ook uit over de verkiezing van Jeremy Corbyn tot voorzitter van Labour.

In 2013 verscheen de Nederlandse vertaling van Chavs – De demonisering van de Britse arbeidersklasse van Owen Jones. Hij kwam het boek voorstellen op Manifiesta. DeWereldMorgen.be had toen een gesprek met hem. Op het einde van ons gesprek kondigde hij zijn volgende boek aan. Dat zou over de andere kant van de Britse maatschappij gaan. ‘Het Establishment’ is net vertaald en Owen Jones was er weer op Manifiesta op 19 september om het voor te stellen.Tijdens de presentatie van zijn boek voor het talrijk opgekomen publiek gaf Jones een uitgebreid relaas van de huidige Britse welvaartsstaat, of liever wat er na dertig jaar neoliberaal beleid van over blijft.

In zijn boek legt de auteur uit hoe de Britse democratie in de praktijk gekortwiekt wordt door een systeem, een ideologie die van zichzelf een evidentie heeft gemaakt. Informatie is kennis. Kennis is macht:

Owen Jones: “Rechtse denkers dachten in de jaren 1950 reeds na over wat later het ‘neoliberalisme zou worden genoemd – zij werden toen ‘extremisten’ genoemd. Bij de omslag van de economische crisis van de jaren 1970 zagen zij hun kans. Zakenwereld en politiek werden één organisch geheel. Privé-eigenaars van de media zetten de politieke agenda naar hun hand.”

“De politie wordt meer en mee ingezet als binnenlands repressie-apparaat tegen de eigen burgers. Grote bedrijven rijven enorme staatssubsidies binnen – directe en indirect – en tegelijk ontduiken ze massaal belastingen – mét samenwerking van de fiscale overheidsdiensten die worden verondersteld hen te controleren. Een steeds kleinere groep in de maatschappij gaat zich al de evidente meesters van het spel beschouwen. Ondertussen wordt de gewone burger de illusie van democratie opgelepeld.”

“Voor alle duidelijkheid: het establishment is geen goed geoliede machine of een of andere duistere samenzwering. De meesten mensen die ik voor dit boek sprak, vinden van zichzelf dat ze individualisten zijn. Het idee dat ze bij een of andere kaste zouden behoren vinden ze onaanvaardbaar. Sommigen cultiveren van zichzelf een beeld van outsider, van iemand die het systeem heeft overwonnen.”

DWM: Het boek geeft gelijkaardige dingen weer als hier, maar het is bij jullie toch veel erger dan in België.

“Ik ben mij er goed van bewust dat het ‘on the continent’ en zeker in landen als België nog niet zo erg is als hier (in Groot-Brittannië). Mijn land is historisch altijd al meer sociaal gesegregeerd geweest dat de rest van Europa. Het is de laatste dertig jaar nog erger geworden.”

Als de strijd tegen de neoliberale aanval op de sociale welvaartsstaat in Europa niet veel harder gevoerd wordt, dan is Het Establishment van Owen Jones een voorafspiegeling van wat Europa te wachten staat. Dit boek is ‘a weapon of mass social defence’.

DWM: Je bent precies wat vermoeid?

“Sorry about that. Het waren zeer drukke dagen, omdat ik me volop in de campagne van Jeremy Corbyn heb geëngageerd. Het is ongelooflijk wat een energie hij heeft losgemaakt. Weet je dat zelf mijn kansen om voorzitter te worden van Labour – ik was niet eens kandidaat of parlementslid of zo – aanvankelijk hoger werd ingeschat door de ‘bookies’ (de weddingschappen) dan die van Jeremy? Ik ken hem al tien jaar, maar voor de meeste Britten was hij tot voor twaalf weken een nobele onbekende.”

“Er broeit een groot ongenoegen over heel Europa. Dat vertaalt zich naar links én naar rechts. In Spanje is er Podemos, in Frankrijk vertaalt zich dat in het nieuwe succes van Front National. Bij ons zijn veel werkende mensen naar UKIP¹ verhuisd. In Griekenland stond Syriza alleen en zijn ze bezweken. Maar Spanje en zeker wij zijn laten ons daar niet door ontmoedigen. Het Griekse verhaal is trouwens nog niet ten einde.”

“UKIP bij ons, dat zijn proteststemmen van gewone werkende mensen die geen enkele illusie meer hebben over het huidige systeem. We moeten echter stoppen met die mensen te culpabiliseren. Uit onderzoek tijdens de campagne van Corbyn blijkt dat UKIP-stemmers zelfs meer linkse opvattingen hebben over sociale zekerheid, de spoorwegen, de oorlog in Irak en zo dan de gemiddelde Labour-kiezer. Die mensen hebben nauwelijks een idee waar UKIP echt voor staat. Ze zijn woest, voelen zich verlaten en geloven niet meer in de traditionele politici.”

DWM: Dat klinkt bekend. Mij vielen tegelijk twee zaken op aan je boek. Groot-Brittannië verschilt inderdaad veel met hoe het er hier aan toe gaat, maar er zijn toch ook heel wat merkwaardige gelijkenissen. Zo schrijf je bijvoorbeeld dat de Britse wapenindustrie meer subsidies ontvangt dan ze opbrengt, en die wapens dan verkoopt aan gruwelijke dictaturen zoals Saoedi-Arabië. België fabriceert wel geen tanks, vliegtuigen of schepen, maar is wel een wereldleider op gebied van een aantal kleine militaire toepassingen, zoals kleine handwapens, verrekijkers, computerschermen. Allemaal zwaar gesubsidieerd. Saoedi-Arabië is ook hier een van de grootste klanten van die industrie. In je boek leg je onder meer uit hoe de Britse bedrijfswereld massaal overheidssubsidies binnenrijft. Dat is niet het idee dat bedrijven en CEO’s aan de buitenwereld verkopen. Daar hebben ze het eerder over de staat die hen in de weg zit.

“Het omgekeerde is waar. Socialisme heeft nooit zo gebloeid als nu, tenminste socialisme voor de bedrijven en de rijken. Voor de gewone Britten is het puur onverdund kapitalisme. De financiële wereld, de banken, werden hier in 2008 gered met fortuinen aan overheidsgeld, belastingsgeld. Daar werden geen voorwaarden aan verbonden. Vergelijk dat met de strakke voorwaarden die aan sociale uitkeringen worden verbonden.”

“Tijdens mijn voorbereiding van het boek stootte ik op het voorbeeld van een werkloze zestiger, die werd opgeroepen door het privébedrijf dat in opdracht van de overheid de sociale uitkeringen controleert. Daar werd hem medegedeeld dat hij zijn uitkering kwijt was, omdat hij niet voldoende moeite had gedaan om werk te zoeken. Wat was er gebeurd?”

“Socialisme heeft nooit zo gebloeid als nu, tenminste socialisme voor de bedrijven en de rijken. Voor de gewone Britten is het puur onverdund kapitalisme.”

“Hij zocht al jaren naar werk. Wanneer hij niet ergens naartoe ging om te solliciteren, deed hij vrijwilligerswerk bij een organisatie die inzamelingen doet voor gepensioneerde en zieke militairen, die niet rondkomen. Puur solidariteitswerk. Een controleur had gezien hoe hij op straat meewerkte aan die campagnes. Dat was de reden. Hij zat niet te solliciteren. Wat hij deed was andere sukkelaars helpen die door dezelfde staat aan hun lot worden overgelaten.”

“De banken bestaan alleen dankzij de bescherming van de staat. Toch zijn zij het die de staat controleren. Zowat alle energiemaatschappijen krijgen enorme subsidies. Ondertussen wordt de staat opgezadeld met de kosten van de lucht- en bodemvervuiling. De wapenindustrie die je juist vermeldde, same story. “

DWM: Het gaat niet alleen om echte subsidies, geld dat op hun rekeningen wordt gestort?

“Het gaat om veel meer. Neem de kernindustrie. Zowat alle onderzoek en ontwikkeling werd georganiseerd en gefinancierd door de staat. Het kernafval, de oude kerncentrales, de verzekering tegen rampen worden allemaal door de staat gedragen. De geprivatiseerde spoorwegen kosten nu vier maal meer dan toen ze nog door de overheid werden georganiseerd.”

DWM: De Belgische regering doet er alles aan om de spoorwegen te privatiseren. De media werken daar volop aan mee, door de problemen die ontstaan door onderfinanciering te wijten aan de houding van het personeel. Zo bereiden ze de publieke opinie voor.

“Zo hebben Thatcher en de Britse media het identiek hetzelfde gedaan. De private sector ging dat zogenaamd allemaal veel beter doen. Het resultaat is een ramp. De prive-bedrijven werken niet samen. Maar hoe kan dat ook anders? Hoe kan je concurreren op dezelfde lijn?

Ze noemen het een vrije markt waar de klant steeds de beste en meest rationele keuze zal maken. Maar dat klopt natuurlijk niet. Als ik de 7.12 naar Newcastle moet hebben om op tijd op mijn werk te zijn, wat ben ik dan met een ‘betere’ verbinding om 8.20 uur? Het is gewoon een zoveelste manier om een compleet door de belastingbetaler betaald systeem goedkoop over te hevelen naar de private sector.”

” Het gaat trouwens over veel meer. Kijk hier mijn i-phone, deze touchscreen, GPS, internet, telecommunicatie, al deze technologische innovaties werden jarenlang door de overheid in Groot-Brittannië en de VS gefinancierd, tot ze commercialiseerbaar waren. Kijk naar ons wegennet, de spoorwegen, de communicatienetwerken, riolering, water, allemaal door de overheid betaald, het onderwijs van hun werknemers, allemaal dingen waar de bedrijven zo goed als niets voor betalen.”

“De bedrijven verwachten dat de overheid hen goed opgeleide werknemers levert, maar wil daar niet voor betalen. In Groot-Brittannië zijn er niet alleen ‘werkloze armen’, er zijn ook ‘arme werkenden’. Die krijgen fiscale kortingen, voedselzegels, kortingen op elektriciteit omdat ze te lage lonen krijgen van hun werknemers. Dat zijn in feite dus subsidies aan de bedrijven die rechtstreeks in winst kunnen worden omgezet.”

DWM: Ik lees dat de gemiddelde jonge Britse universitair nu aan zijn loopbaan begint met een schuld van 53.000 pond, dat is 74.000 euro. Dat is fenomenaal.

“Dat is gewoon een schandaal. Het is opnieuw een voorbeeld van directe en indirecte subsidiëring die de privé-sector in feite krijgt en waarvoor die steeds maar minder en minder teruggeeft. De kern van de zaak is dat we nu een overheid hebben die paraat staat voor zij die aan de top staan ‘no strings attached’ (zonder voorwaarden) en tegelijk de rest van de bevolking aan zijn lot overlaat en zeer streng gaat beoordelen én veroordelen.

Vrije media?

DWM: Dit gaat niet over enkele slechte mensen aan de top, die je moet vervangen om alles beter te maken. Dat is een systeem. Het Establishment weet uiteraard perfect hoe dat werkt. De vraag is, hoe goed weet de gewone Brit dat?

“Het probleem is dat wij geen vrije media hebben. Onze media worden niet door de staat gecontroleerd. Dit is Noord-Korea niet. We hebben echter het tegenovergestelde. Onze media worden volledig gecontroleerd door moguls (‘oligarchen’). Ik geloof niet dat de mensen passieve schapen zijn die je eender wat kan oplepelen. Het probleem is dat ze de nodige informatie niet krijgen.”

“Kijk naar ons wegennet, de spoorwegen, de communicatienetwerken, riolering, water, allemaal door de overheid betaald, het onderwijs van hun werknemers, allemaal dingen waar de bedrijven zo goed als niets voor betalen.”

“De media bepalen het kader waarbinnen wordt gediscussieerd over wat aanvaardbaar is volgens hen. Alles wat daar buiten valt is extreem, naïef, gevaarlijk, idioot, belachelijk en wordt lieft doodgezwegen of geridiculiseerd. Zij concentreren zich op uitvergrote randfenomenen die het status quo bevestigen en vooroordelen vergroten.”

“Zo komt het dat in Groot-Brittannië de mensen geloven dat 27 procent van de sociale uitkeringen onterecht worden toegekend. Het echte cijfer is 0,7 procent. Ze schatten immigratie veel hoger in, ze denken dat er veel meer jonge meisjes zwanger zijn dan in werkelijkheid. De Britse media halen constant extreme en compleet niet representatieve voorbeelden aan.”

DWM: Ook de Belgen denken dat meer dan 25 procent van de bevolking moslim is. Uit onderzoek blijkt dat het echte cijfer zes procent is.

“Exactly. Onze media hebben het voortdurend over hoe slecht de mensen onderaan zich gedragen. Op Channel 4 is er een serie die ‘Benefit Street’ heet². Er is geen serie ‘Bankiersstraat’ of ‘Belastingsontwijkersstraat’. De Britten noemen dat ‘poverty porn’, het is een reality show waar nietsvermoedende en slechts ingelichte mensen wijs wordt gemaakt dat ze even sterren zijn op tv, terwijl ze gewoon te kijk worden gezet. Zo krijgen de kijkers bepaalde beelden in hun hoofd van hoe de wereld er uit ziet.”

DWM: Jij werkt zelf voor een van die grote media, The Guardian. Hoe zie jij je rol daar?

“Mijn politieke ideeën zijn niet die van de Guardian.”

DWM: Dat heb ik gemerkt!

“Ik ben een socialist. Zij betalen mij om voor hen te schrijven. Zolang ik niet wordt gecensureerd, zolang ik geen ‘opdrachten’ krijg om over te schrijven gebruik ik die krant als een platform waarmee ik een groot publiek kan bereiken. Ik krijg kritiek dat ik in feite gecoöpteerd ben door het establishment, dat ik er zelf een deel van ben, dat mijn werk in de mainstream hen helpt om de illusie van diversiteit te verspreiden. Ik vind niet dat die enkele journalisten – ik ben zeker de enige niet – die nu nog steeds in de massamedia aan bod komen dat platform moeten laten vallen. Ik zou willen dat er zo meer zijn.”

Enorme uitdagingen

DWM: Een heel ander probleem dat je aanhaalt in je boek is dat de Britse overheid privé-bedrijven inschakelt om na te gaan of mensen die van sociale uitkeringen leven nog wel arbeidsongeschikt zijn. Daar is een heel schandaal rond geweest, van mensen die verplicht werden terug te gaan werken en gestorven zijn op hun werk.

“Het is gewoon beschamend. Dat bedrijf is na dit schandaal geschorst, maar de praktijk gaan in feite gewoon door, iets minder hard, maar toch. De betrokken minister had het eerst nog erger gemaakt door te ontkennen en een aantal van die mensen persoonlijk aan te vallen, waarna hij moest toegeven dat dit onaanvaardbaar was.”

DWM: Dat kwam dus toch ook in de media!

“Ja, zeker en vast. Het blijven echter de uitzonderingen op de regel. Het probleem heeft trouwens eerst jaren aangesleept zonder dat de kranten er over schreven. Als de wijze waarop een maatschappij haar zieken en zwakken behandelt een criterium is, dan faalt de Britse maatschappij. Het Independent Living Fund werd zojuist afgeschaft. Dat is een fonds dat mensen met een fysieke beperking helpt om in hun lokale gemeenschap te blijven wonen, in plaats van naar een instelling te moeten.”

DWM: Je besluit met een hoofdstuk ‘Democratische revolutie’. Terwijl ik dat las was Jeremy Corbyn voortdurend in het nieuws. Dit is grotendeels waar deze man voor staat.

“Ik ken hem al tien jaar. Wat hij presteerde is zonder precedent in de 115 jaar dat Labour bestaat. Hij staat voor enorme uitdagingen. Hij heeft gewonnen dankzij een enorme spontane volksbeweging, maar die heeft geen enkel structuur. Hij staat zo goed als alleen tegen een machtig, zeer goed uitgerust establishment van de economische en politieke elite en de media. Het is zijn verantwoordelijkheid om die beweging die hem verkozen heeft nu vorm te geven.”

“Bovendien moet hij nu meer doen dan een politieke achterban aanspreken. Hij moet zich nu op de gehele bevolking richten. Hij moet ook een mediastrategie uitdokteren. Nu hij leider is kan hij zich geen misstappen veroorloven.”

DWM: Ik ben het met je eens dat hij een mediastrategie moet ontwikkelen, maar of hij die nu heeft of niet, de media gaan hem toch besmeuren. De Britse pers is daar goed in.

“Natuurlijk, daar bestaat geen enkele twijfel over, dat hij in de komende maanden een waterval van al dan niet terechte aanvallen gaat krijgen, die vooral zijn geloofwaardigheid als persoon, als mens gaan ondermijnen. Ook tijdens zijn campagne deden de media er alles aan om het maar niet over zijn politieke voorstellen te hebben. Niet zingen tijdens het volkslied bijvoorbeeld was een strategische blunder. Natuurlijk vergroten de media dat totaal buiten proporties uit, maar dat is een strijd die hij gewoon moet vermijden. Hij heeft andere oorlogen te voeren, voor de gezondheidszorg, de werkloosheid, de kernwapens…”

DWM: Hij staat voor nog meer problemen. Een groot deel van de volksvertegenwoordigers van zijn eigen partij willen hem weg.

“Voorlopig houden die zich in. Ze kunnen niet anders. Hij heeft een enorm democratisch mandaat van de kiezers. De kandidaat van Blair (Liz Kendall) kreeg 4,5 procent van de stemmen, terwijl zij toch het best de ideeën van de meerderheid van de parlementsleden van Labour vertegenwoordigde. Zijn eerste optreden in het parlement was trouwens zeer goed, vooral het idee van vragen die hij van kiezers had gekregen.”

DWM: Mag ik zeggen dat ik het wekelijkse vragenuurtje in de plenaire zitting van de House of Commons zonder meer beschamend slecht vind. Ik kijk daar soms naar, het is niet bepaald flatterend om zien.

“Absoluut, geen enkel probleem, volledig mee eens. Hoe de rest van de parlementsleden daar staan te roepen ‘hear hear’ en zo, het is gewoon ‘embarassing’. Ik vind dat. Ook de Britten vinden dat. Ze veranderen massaal van zender als dat op tv komt. Zo gedragen normale respectvolle mensen zich niet. Omdat Corbyn niet in de klassieke val trapte om hard te gaan replikeren op de antwoorden van de eerste minister wist Cameron geen blijf met zichzelf, omdat hij werd verplicht ook beleefd te blijven. Daar had hij zich duidelijk niet op voorbereid.”

“Jeremy Corbyn staat zo goed als alleen tegen een machtig, zeer goed uitgerust establishment van de economische en politieke elite en de media, die zijn vel willen. Het is zijn verantwoordelijkheid om daartegen die beweging die hem verkozen heeft vorm te geven.”

“Cameron kwam ook weer eens met dat idee dat ‘gezinnen die er voor kiezen niet te werken’ geen steun verdienen en verwachtte een snedige repliek. In de plaats daarvan liet Corbyn de mensen thuis zelf oordelen over dat antwoord. De Conservatieven noemen werklozen nooit slachtoffers maar luierikken, nietsnutten, ‘skivers’³.”

“Corbyn moet echter investeren in een klassieke mediastrategie. Hij moet op tv komen, zodat het brede publiek hem leert kennen. Anders gaan de media dat voor hem doen. Ik onderschat het belang van sociale media niet, maar dat is toch eerder een instrument om de overtuigde medestanders te bereiken. Er zijn 1 miljoen twitteraars in Groot-Brittannië. Die gebruiken dat grotendeels voor gossip en privé-dingen. Er zijn daarnaast 64 miljoen Britten die twitter niet eens kennen.”

“Bovendien zijn die sociale media zoals Facebook enorme echokamers van gelijkgestemde zielen en creëren ze een gevoel van samenhorigheid en succes dat niet reëel is en niet representatief.”

DWM: Ik ben het daar volledig mee eens. Het probleem is dat je dat van de mainstream ook kunt zeggen. De Belgische kranten zijn verworden tot kopies van elkaar, met een linkse retoriek bij de ene, een rechtse bij de andere maar in essentie zeggen ze hetzelfde.

“Same here. De Britse media staan zeer vijandig tegenover eender welke stem die van hun kader afwijkt, zoals nu met Corbyn. Het punt is dat als je hen volledig afwijst, dan bereik je zo goed als niemand meer. Ze gaan hem sowieso demoniseren. Hij moet niet proberen ze te overtuigen. Hij moet interviews geven aan vijandige kranten, vijandige tv-zenders om zijn argumenten te communiceren.”

DWM: Een laatste opmerking. Twee jaar terug hadden wij een discussie na het interview over het Britse verkiezingssysteem. Je was een vurig voorstander toen. De laatste verkiezingen waren voor continentale ogen toch zeer vreemd. De Conservatieven wonnen 0,8 procent meer van de stemmen dan in 2010, maar dat bracht hen 24 extra zetels en een absolute meerderheid op. Labour bleef tweede partij maar had wel 1,5 procent stemmen bijgewonnen. Daarmee verloren ze echter 26 zetels. De Britten hebben nu een regering die 36,9 procent van de kiezers vertegenwoordigt.

“Ik ben echt gewonnen voor proportionele verkiezingen nu. Dit kan zo niet langer meer. Het systeem werkt gewoon niet meer met zoveel partijen. Het systeem kan zo de mensen niet langer vertegenwoordigen. Dat zie ik nu ook wel in.”

Wat zit er in de pijplijn?

Het is nog niet afgelijnd, maar het wordt iets in de zin van ‘Politics of Hope’.

We zijn benieuwd. Afspraak binnen twee jaar?

1 United Kingdom Independent Party van Nigel Farage (de man die Herman Van Rompuy in 2009 in het Europees Parlement ‘een natte dweil’ noemde). Bij de Britse verkiezingen behaalde de partij 12 procent, wat door het Britse electorale systeem werd vertaald in slechts één zetel.

2 ‘Benefits’ zijn alle vormen van sociale uitkeringen.

3 Skiver is een van oorsprong Schots woord, dat nietsnut, leegloper, luierik betekent en een heel negatieve bijklank heeft.