Met zijn recent verhoogde militaire inzet in de burgeroorlog in Syrië aan de zijde van president Assad komt Rusland in ijltempo terug op het internationale voorplan. Gaat het over een tijdelijke, pragmatische erkenning van de rol van Rusland als lokale grootmacht of is er meer aan de hand?

Rusland heeft tanks naar Syrië gestuurd, die door het leger maar ook door Hezbollah worden gebruikt. Die laatste organisatie uit Libanon strijdt aan de zijde van het Syrisch leger tegen onder meer IS. Bovendien werden ook Russische gevechtsvliegtuigen ter beschikking gesteld voor bombardementen op kampen en stellingen van IS.

Daarnaast zijn er adviseurs actief om zowel het Syrisch leger als de troepen van Hezbollah te trainen voor hun gevechtsopdrachten. De luchthaven van de Russische maritieme basis in Tartus wordt verder uitgebouwd om zijn logistieke capaciteit te vergroten.

Deze recente opstoot van Russisch militaire aanwezigheid roept twee vragen op. Waarom en waarom nu? Rusland is al lang militair aanwezig in Syrië, meer bepaald in hun maritieme basis en luchthaven in de havenstad Tartus. Die basis is de enige militaire basis – of één van twee, afhankelijk van hoe men de Russische maritieme basis in Sebastopol op de Krim kwalificeert – die Rusland heeft buiten zijn eigen grondgebied.

Weloverwogen eigenbelang

Een en ander moet politiek geïnterpreteerd worden. Russisch president Poetin heeft immers niet vanuit een of ander plichtsgevoel besloten “om een bondgenoot bij te staan wiens nationale veiligheid wordt bedreigd.” Zoals elk staatsleider doet hij dat uit weloverwogen eigenbelang.

Amerikaans minister van buitenlandse zaken John Kerry had tijdens de VN-Algemene vergadering in New York gesprekken met zijn Russisch ambtsgenoot Sergey Lavrov. Obama ontmoette Poetin in New York tijdens de zitting van de VN-Algemene Vergadering. Beide staatsleiders spraken de VN-Algemene Vergadering toe. Obama is zelfs bereid samen te werken met Rusland en Iran om IS te bestrijden – zij het niet ‘formeel’ -, maar wil absoluut niet samenwerken met het Syrisch leger onder leiding van president Assad. Dat laatste is precies wat Rusland wel doet.

Ook al blijven er dus grote inhoudelijke verschillen, de veranderde attitude tegenover Rusland en president Poetin is opmerkelijk. Dat heeft zo goed als niets te maken met enige koerswijziging in Moskou. Poetin zegt nu immers wat hij al jaren zegt. In 2012 had hij nog een diplomatieke oplossing voorgesteld in lijn met zijn huidig voorstel. Toen werd dat voorstel nog minachtend weggewuifd. Nu ligt het terug op tafel.

60 Minutes

De Amerikaanse media schakelen zich in voor een charme-offensief. President Poetin liet zich interviewen door sterjournalist Charlie Rose in het CBS-programma 60 Minutes. Dit anders voor Rusland zeer kritische programma gaf nu opvallend milde commentaar, onder meer over de rol die Rusland heeft gespeeld bij het totstandkomen van het akkoord met Iran.

Charlie Rose bij de inleiding van het interview: “Nu, met de Russische plaatsing van gevechtsvliegtuigen, militair materieel en personeel in Syrië, heeft hij (Poetin) zichzelf en zijn land in het midden van die burgeroorlog en van de strijd tegen IS geplaatst. Nu zijn relaties met de VS op een Koude Oorlog-dieptepunt staan, zijn land onder Westerse economische sancties lijdt, zoekt Poetin misschien naar een manier om terug internationale invloed en respect te winnen voor zijn land.”

Niet langer verontwaardigde kritiek op het ‘agressieve expansionisme’ zoals dat de boventoon voerde sinds Poetin de Krim toevoegde aan het Russische territorium. In het interview benadrukte Poetin, wat hij ook een dag later zei tijdens zijn toespraak tot de VN-Algemene Vergadering (zie de volledige toespraak onder dit artikel en de uitgeschreven tekst van zijn toespraak in de Washington Post): Poetin is bereid in een brede coalitie met andere landen IS te bestrijden, maar dan samen met het Syrische leger. Op dat laatste punt heeft Obama een heel andere mening (zie zijn toespraak onder dit artikel). Assad moet vertrekken, hoewel Obama dat in zijn toespraak tot de VN-Algemene Vergadering in vrij vage bewoordingen stelde.

De vluchtelingencrisis in de EU

De echte oorzaak voor deze internationale rehabilitatie van Poetin ligt bij de EU. De EU en de NAVO zien in dat de vluchtelingenstroom richting EU niet zal stoppen zolang de burgeroorlog in Syrië voortduurt. Ze begrijpen ondertussen ook dat eenzijdige militaire represailles tegen IS niet helpen en de situatie zelfs dreigen te verergeren.

Bovendien, meer en meer economische krachten in de EU vinden dat het nu wel welletjes is geweest met de sancties tegen Rusland, dat zij in de eerste plaats als een belangrijke handelspartner zien. Een aantal Duitse politici pleit openlijk voor de opheffing van die sancties. Zij worden daarbij gedreven door het lobbywerk van grote Duitse bedrijven die in Rusland vooral een enorme exportmarkt voor hun producten zien.

Poetin ziet met de vluchtelingencrisis in de EU een kans om de politieke lijn die hij van bij het begin van het Syrisch conflict volgt terug op de internationale agenda te zetten. Rusland hecht immers zeer groot belang aan het behoud van zijn enige militaire basis buiten Rusland. Bovendien weet Poetin ook dat er meer dan 2000 Russen (ook niet-Russische etnische minderheden binnen Rusland) in Syrië meestrijden an de zijde van IS. Hij wil die liever in Syrië uitschakelen dan ze te laten terugkeren naar Rusland.

Oekraïne

Journalist Charlie Rose vroeg hem tijdens het interview in 60 Minutes ook naar de aanwezigheid van Russische troepen aan de grens met Oekraïne en in Oekraïne zelf. Poetin begon zijn antwoord met een tegenvraag. “Heeft u troepen in Europa? Amerikaanse tactische kernwapens staan in Europa. Laat ons dat niet vergeten. Wat betekent dat? Betekent dit dat u (de VS) Duitsland bezet of dat u bezettingstroepen hebt omgevormd tot NAVO-troepen? Wanneer wij militaire troepen op ons eigen grondgebied stationeren aan de grens met andere staten, vindt u dat dan een misdaad?”

Een citaat van Poetin dat regelmatig wordt aangehaald is dat hij de ineenstorting van de Sovjet-Unie de grootste tragedie van de twintigste eeuw vindt. Charlie Rose vroeg hem dat toe te lichten: “Wat ik echt heb gezegd is dat het een tragedie was dat door de ineenstorting van de Sovjet-Unie zich plotsklaps 25 miljoen Russen in het ‘buitenland’ bevonden, buiten de grenzen van hun land Rusland.” Poetin duidt daarmee impliciet op de etnische Russische bevolking van Oekraïne.

Deze antwoorden van Poetin zijn voorspelbaar. Merkwaardig is dat hij de kans kreeg om ze op een grote Amerikaanse zender te zeggen. Het Amerikaanse publiek is immers niet gewoon om dit soort tegenargumenten te horen, zeker niet van de eigen commentatoren. Opvallend afwezig in de recente commentaren op Poetin is bijvoorbeeld de zaak van het neergeschoten vliegtuig van Malaysia Airlines.

Grondtroepen

Men kan bij het Russische interne politieke systeem onder president Poetin heel wat bemerkingen maken: onderdrukking van de persvrijheid, repressie van holebi-activisten, staatsterreur in Tsjetsjenië… Dat verandert niets aan de nuchtere vaststelling dat op dit ogenblik president Poetin de enige internationale actor is die met een voorstel komt voor Syrië dat werkbaar kan zijn.

De VS, de NAVO en de EU willen geen eigen grondtroepen in Syrië. Zij werken alleen met luchtbombardementen. Die zijn niet bepaald efficiënt – tenminste als het officiële doel van die bombardementen de uitschakeling van IS is. Die bombardementen kunnen echter alleen een blijvend effect hebben als ze worden gecombineerd met grondtroepen. Het Syrisch leger kan met andere woorden ingeschakeld worden in een strategie tegen IS die wel kan werken.

Assad blijft, toch nog even

De aard van het regime onder president Assad is eveneens ruim bekend. Het is even wreed en repressief als in 2000, toen Bashar al-Assad zijn vader Hafez al-Assad opvolgde. Toen werd Assad in alle westerse media echter als een moderne hervormer afgeschilderd en waren lucratieve contracten en wapenverkopen zijn deel.

Het regime van Assad had met andere woorden al bloed aan de handen toen het nog een favoriet westers bondgenoot was. Dat is met de slachtoffers die het leger nu maakt niet veranderd. Tragisch genoeg is het wegvallen van dit regime in de huidige omstandigheden nog veel gruwelijker voor de Syrische bevolking. De Mad Max-toestand in Libië is illustratief genoeg. De vluchtelingenstroom zal dan alleen maar toenemen.

Het helpt de VS en de EU ook niet bepaald qua geloofwaardigheid dat de voornaamste medestander voor de afzetting van Assad in de Arabische wereld het theocratische feodale regime van Saoedi-Arabië is. Daar wordt op 30 september de onthoofding en kruisiging van een politiek opponent gepland (die bovendien minderjarig was op het ogenblik van zijn aanhouding).

Samenwerken met president Assad (in hoofdzaak met zijn grondleger op het terrein) is met andere woorden op korte termijn de enige mogelijkheid om de burgeroorlog te beëindigen. Dat de man zelf op lange termijn weg moet is voor iedere waarnemer duidelijk. Wie goed luistert naar Poetin hoort trouwens dat hij dat in feite open laat. “Alleen het Syrische volk kan en mag daar over beslissen”. Zo onverzoenbaar zijn de standpunten van de VS en Rusland over Syrië in feite niet.

Een diplomatiek onderhandeld vertrek van Assad na de beëindiging van de burgeroorlog is de enige echte uitweg. Dat kan echter alleen als eerst de burgeroorlog wordt beëindigd. Als Assad met een Russisch-westerse coalitie IS verslaat, zal hij geen andere keuze meer hebben om zich daar bij neer te leggen. Wat Poetin nu voorstelt is met andere woorden het meest zinvolle, werkbare voorstel voor een oplossing.

De Krim en de sancties

De VS en de EU treuzelen echter om echt de handen in elkaar te slaan met Rusland om heel andere redenen, die niets met Syrië zelf te maken hebben. Rusland zal uit een dergelijke samenwerking immers munt slaan om van de economische sancties af te geraken en tot een erkenning – tenminste in de feiten, niet officieel – te komen van de annexatie van de Krim.

Bovendien zal een onderhandelde oplossing over het conflict in het oosten van Oekraïne het enige westerse excuus wegnemen om de huidige regering in Kiev nog onvoorwaardelijk te steunen. Er is op dit ogenblik nauwelijks aandacht voor maar de extreem-rechtse rebellieën, de zelfs voor Oekraïne ongezien corruptie, de interne politieke strijd binnen de regering is geen goede voorbode voor de toekomst.

De regering in Kiev is zeer labiel. Het conflict met de oostelijke provincies is in feite het enige dat het uiteenvallen van de regering nog tegenhoudt. Het land stevent ondertussen af op een sociaal-economische crisis waarbij de situatie in Griekenland zal verbleken. Een snelle diplomatieke oplossing voor Oekraïne is dringend. Die kan er zonder Rusland nooit komen.

Status

Rusland zal economisch en politiek voordeel halen bij een oplossing van de burgeroorlog in Syrië. De vraag is dus of de VS en de EU de burgeroorlog in Syrië ernstig genoeg nemen om die Russische prestigewinst erbij te nemen en hun beleid tegenover Rusland navenant aan te passen.

Het is nog te vroeg om te stellen of er wel fundamentele koerswijzigingen tegenover Rusland gaan komen. Het heeft er in ieder geval de schijn van dat men de publieke opinie daarop voorbereidt. Zullen de economische krachten in de EU en de VS het halen, die menen dat het welletjes is geweest en terug willen naar ‘normale’ relaties met Rusland? Zullen de politieke krachten in de EU en de VS het halen, die menen dat een oplossing voor de burgeroorlog in Syrië de enige prioriteit is die alle andere overwegingen naar de prullenmand verwijst? Wordt vervolgd.

Read Putin’s U.N. General Assembly speech (Washington Post)

Toespraak van president Poetin tot de VN-Algemene Vergadering:

 

Toespraak van president Obama tot de VN-Algemene Vergadering: