TTIP en andere investeringsverdragen bedreigen het recht van burgers op essentiële diensten zoals drinkwater en volksgezondheid. De onderhandelaars van de EU werken daarvoor samen met lobbyisten van grote bedrijven om die diensten aan de vrije markt over te leveren. Corporate Europe Observatory vat zijn kritiek in een rapport samen.

Op 12 oktober 2015 publiceerde de organisatie Corporate Europe Observatory (CEO) zijn rapport Public Services under Attack – TTIP, CETA and the secretive collusion between business lobbyists and trade negotiators¹ . Daarin vat CEO zijn kritiek op het komende vrijhandelsakkoord TTIP (Transatlantic Trade and Investment Partnership (en op CETA – het Comprehensive Economic and Trade Agreement tussen de EU en Canada) samen².

Hun analyse wordt in vijftien punten samengevat en komt er op neer dat TTIP de openbare diensten in Europa zal commercialiseren op een manier die het onmogelijk zal maken deze maatregelen terug te schroeven – hoe erg de resultaten voor de het openbaar welzijn ook mogen zijn.

1. De onderhandelingen over TTIP (en CETA) worden duidelijk beïnvloed door dezelfde lobby-organisaties die in de voorbije jaren in vorige vrijhandelsakkoorden actief waren om openbare diensten te commercialiseren. Onder deze lobbyisten bevinden zich twee van de machtigste Europese lobby-organisaties, zoals BusinessEurope en European Services Forum. Zij vertegenwoordigen de belangen van onder meer British Telecommunications en de Deutsche Bank.
2. De relatie tussen de industriële sectoren en de Europese Commissie is er een van symbiose. De Commissie stimuleert actief zakenlobbying bij onderhandelingen over handelsakkoorden. Het komt neer op ‘reverse lobbying’, omdat ‘de openbare overheden lobbyen bij de bedrijven om bij hen te komen lobbyen’. Volgens Pierre Defraigne, voormalig Vice-Directeur-Generaal bij het handelsdepartement van de Europese Commissie is er sprake van ‘een systemische vermenging van belangen tussen de Commissie en de zakenwereld’.
3. De zakenwereld heeft reeds een grote overwinning behaald in het CETA-verdrag (tussen Canada en de EU). Dit is het eerste verdrag met een ‘negatieve’ aanpak van openbare diensten. Dat betekent concreet dat diensten alleen worden uitgezonderd van privatisering als ze specifiek als ‘uitzondering’ zijn aangeduid. Tot dan stond in verdragen en akkoorden een lijst van diensten die voor liberalisering vatbaar waren. Op deze manier gaan regeringen zich engageren voor de privatisering van diensten, waarvan ze zich dikwijls niet eens bewust zijn op het ogenblik dat de akkoorden worden afgesloten (zoals nieuwe diensten die in de toekomst zouden ontstaan). De Europese Commissie dringt er bij de EU-Lidstaten op aan om de onderhandelingen over TTIP op dezelfde ‘negatieve’ manier aan te pakken.
4. De grote bedrijven hebben succesvol gelobbyd tegen de uitsluiting van openbare diensten uit de TTIP-onderhandelingen. Dit bedreigt zelfs centrale staatsbevoegdheden zoals politie, justitie en centrale bank.
5. De grootste bedreiging voor de openbare diensten komt van de ISDS-procedures die reeds in CETA verwerkt zijn en ook in TTIP zullen worden ingevoerd. Bedrijven zullen EU-staten voor een geheime zakenrechtbank kunnen brengen om bijvoorbeeld lage prijzen voor drinkwater aan te vechten. Ook het eventueel omkeren van uitgevoerde privatiseringen zou dan onmogelijk worden, omdat het ’toekomstige winsten’ van privé-bedrijven zou schaden.
6. De uitzonderingen voorzien in CETA en TTIP zijn ongeschikt om de openbare sector effectief te beschermen en zullen democratische besluitvorming over een andere organisatie van de openbare sector in de toekomst onmogelijk maken. ISDS en andere regels van deze akkoorden zullen sectoren als onderwijs, water, gezondheidszorg, sociaal welzijn en pensioenen bloot stellen voor vijandige overnames door de privé-sector
7. De Europese Commissie volgt de eisen van de privé-sector om toekomstige privatiseringen onomkeerbaar te maken, door zogenaamde standstill en ratchet mechanism³ procedures. Daarmee zal de overname van drinkwatervoorziening en energie door gemeentelijke overheden onmogelijk worden gemaakt. In Frankrijk, Duitsland, Italië, Spanje en Hongarije gaan steeds meer gemeentes over tot het terugdraaien van privatiseringen. Met deze mechanismen in de nieuwe verdragen wil de Europese Commissie deze toenemende trend een halt toeroepen. Ook de hernationalisering van de geprivatiseerde gezondheidszorg in Groot-Brittannië zou dan onmogelijk worden.
8. Door grote bedrijven ongehinderd toegang te verschaffen tot openbare aanbestedingen zullen regeringen en lokale overheden de mogelijkheid verliezen om lokale en non-profit-organisaties te ondersteunen en zal de outsourcing van openbare tewerkstelling naar privé-bedrijven nog toenemen. Zo wil de Amerikaanse lobbygroep van privé-gezondheidszorgverschaffers Alliance for Healthcare Competitiveness⁴ inbreken in de openbare gezondheidszorg in de EU.
9. Door de privatisering van gezondheidszorg en sociaal welzijn in CETA en TTIP wordt het zeer moeilijk om nog nieuwe regels op te leggen in het openbaar belang. Zo zal langetermijnzorg voor ouderen in België, Cyprus, Denemarken, Frankrijk, Duitsland, Griekenland, Ierland, Italië, Portugal en Spanje geprivatiseerd worden, zonder dat de overheid nog nieuwe normen zal kunnen opleggen op de kwaliteit van deze zorgen.
10. De laatste ontwerptekst van TTIP beperkt in grote mate het gebruik van verplichte universele dienstverlening voor de postdiensten, op vraag van grote koerierbedrijven als UPS en FedEx. Regelmatige postbedeling in dunbevolkte gebieden en verafgelegen adressen zal dan niet langer gegarandeerd worden en overgelaten aan de prijzen van de markt.
11. TTIP en CETA bedreigen de mogelijkheid voor openbare diensten om nog energie te produceren en te verdelen volgens normen die aan het algemeen belang beantwoorden, bijvoorbeeld om de klimaatopwarming aan te pakken. Alleen België, Portugal, Slowakije, Bulgarije en Hongarije hebben expliciet uitzonderingen geëist om hun productie en/of distributienetwerken uit te sluiten van deze akkoorden.
12. De VS willen het onderwijs in de EU opengooien voor de vrije markt. Zaken zoals managementtraining, taalcursussen en toelatingsproeven voor het hoger onderwijs zouden dan worden geprivatiseerd. De Europese Commissie lobbyt zelf actief bij de EU-Lidstaten om flexibel te zijn tegenover dit Amerikaans verlangen.
13. De Amerikaanse filmindustrie wil via TTIP af van Europese quota en steunprogramma’s voor de eigen lokale filmindustrie. De Amerikaanse Motion Picture Association of America en de Amerikaanse regering verzetten zich tegen een uitzonderingsclausule in TTIP voor alle audiovisuele diensten. Europese lobbygroepen zoals BusinessEurope en de Europese Commissie zelf steunen deze eis.
14. Financiële investeerders zoals BalckRock willen dat hun investeringen worden beschermd tegen ‘lastige’ reguleringen. Zo willen zij niet dat de werkomstandigheden in de zorgsector zouden worden opgelegd door de openbare overheden.
15. Amerikaanse bedrijven actief in de dienstensector lobbyen om in TTIP geen ‘handelsbelemmeringen’ in te voeren zoals arbeidswetgeving. Zo wil het Amerikaanse bedrijf Home Instead dat TTIP ‘inflexibele arbeidswetgeving’ zou verbieden. Het bedrijf wil bijvoorbeeld niet langer dat zijn deeltijds personeel (het overgrote deel van zijn personeel) nog voordelen geniet zoals betaalde vakantie, omdat dit volgens het bedrijf ‘de kosten van thuiszorg onnodig de hoogte indrijft’.

CEO besluit in zijn rapport dat in TTIP en CETA het recht van alle burgers op het spel staat op levensbelangrijke diensten en dat deze verdragen het onmogelijk zullen maken om nog maatregelen te beslissen die niet door winst worden gedreven maar door het algemeen belang.

Volgens CEO is de enige oplossing de volledige uitsluiting van alle openbare diensten uit de onderhandelingen over eender welk vrijhandelsakkoord nu en in de toekomst. Er zitten in TTIP en CETA echter nog veel andere bedreigingen die de democratie en het welzijn van de burgers bedreigen. Enkele citaten uit het besluit van het rapport:

“Zolang TTIP en CETA de mogelijkheid niet beschermen om regels op te leggen in het algemeen belang moeten zij verworpen worden.”

“De verliezers zullen zij zijn die afhankelijk zijn van kwaliteitsvolle openbare diensten zoals gezondheidszorg, onderwijs, water, energie en sociale, culturele en communicatiediensten. Terwijl de privé-winsten aangroeien, zullen werkende mensen hun werkomstandigheden zien achteruitgaan. Mensen die nu al op de rand van de marginaliteit leven zullen niet langer worden bediend door openbare diensten, omdat die enkel door winstzoekende bedrijven zullen worden geleverd.”

“Deze analyse toont aan dat de vele officiële beweringen dat openbare diensten niet geraakt zullen worden door deze transatlantische handelsakkoorden gewoon fout zijn”.

“TTIP en CETA ondermijnen de inspanningen om sociale samenhang te creëren, om banen te scheppen, om welvaart te herverdelen, om onze gezondheid te beschermen en om een degelijke natuurlije leefomgeving in stand te houden.”

“Beslissingen over de adequate organisatie, financiering en voorziening van openbare diensten kunnen alleen op nationaal en lokaal niveau genomen worden. Daar zijn transparante democratische besprekingen voor nodig waar alle betrokken groepen uit de maatschappij aan deelnemen.”

“Een ISDS-mechanisme, zelfs een hervormd systeem, die buitenlandse investeerders het exclusief privilege geeft om nationale rechtbanken te negeren blijft onaanvaardbaar, omdat het de basisprincipes van de rechtstaat, zoals gelijke toegang voor allen tot het gerecht, ondermijnt. Het blijft ook onaanvaardbaar dat bureaucraten het recht zouden krijgen om regels en wetten op te stellen voor het parlement daar inspraak in krijgt”

“Zolang deze vrijhandelsakkoorden niet ondubbelzinnig het recht en de mogelijkheid erkennen en beschermen om wetten in te voeren in het algemeen belang, moeten zij verworpen worden.”

1 Aanval op openbare diensten – TTIP, CETA en de geheime belangenvermenging van zakenlobbyisten en onderhandelaars

2 CEO is een organisatie die de lobby-activiteiten van grote bedrijven bij de Europese Commissie en het Europese Parlement op de voet volgt. Dit rapport is gebaseerd op onderzoek door CEO samen met de Franse Association Internationale de Techniciens, Experts et Chercheurs (AITEC), de European Federation of Public Service Unions (EPSU), het Poolse Instytut Globalnej Odpowiedzialnosci (IGO), het Transnational Institute (TNI), de Oostenrijkse Kamer van Arbeid en het Britse War on Want.

3 Een ‘standstill procedure’ betekent dat een toekomstig beleidsvoerder een bestaande privatisering slechts kan bevriezen in zijn bestaande toestand, dus niet verder laten evolueren. Een ‘ratchet mechanism’ houdt in dat elke nieuwe stap onomkeerbaar is (een ratchet is een tandwiel met vallende klem in de wieltanden, die het onmogelijk maakt het tandwiel omgekeerd te draaien).

4 De ‘Alliantie voor Competitiviteit in de Gezondheidszorg’

Bron: Public Services under Attack – TTIP, CETA and the secretive collusion between business lobbyists and trade negotiators

John Hilary, Executive Director van War on Want, spreekt met Carrie Cracknell van Artists Against TTIP over de dreiging van vrijhandelsakkoorden voor openbare diensten (14:02, Engels):