De hoera-stemming na de tweede ronde van de Franse regionale verkiezingen van 13 december 2015 is emotioneel enigszins te begrijpen. Deze vreugde is echter voorbarig. Het FN heeft 700.000 stemmen meer behaald dan in de eerste ronde en scoort zijn beste resultaat ooit.

De bereidheid van linkse kiezers om in de tweede stemronde alsnog op te dagen en ‘le nez bouché’ (met dichtgeknepen neus) op traditioneel rechts te stemmen verbergt een fundamenteel probleem van de Franse democratie. Traditioneel links en traditioneel rechts verschillen nauwelijks nog van elkaar. De democratische keuze van de Fransen is beperkt tot ongeloofwaardig pseudo-links, ongeloofwaardig rechts, extreem-rechts of thuisblijven.

Verschillen in stijl en retoriek zijn er nog, maar de hardnekkigheid waarmee ze in de verf worden gezet, kunnen nauwelijks maskeren dat de sociaal-economische programma’s van de twee traditionele politieke machten niet meer van elkaar te onderscheiden zijn.

Le système

Daarmee is de open wonde van de Franse politiek voor iedereen zichtbaar. Als FN-voorzitster Marine Le Pen zegt dat traditionel links en rechts niet van elkaar verschillen en samen ‘le système’ zijn, dan heeft ze gelijk. Dat maakt haar extreem-rechts programma er niet beter op, maar duidt wel aan dat er voor het ogenblik geen progressief antwoord is op de diepe malaise onder de Franse bevolking.

Een groot deel van de kiezers van FN zijn mensen die zich niet meer vertegenwoordigd voelen door dat ‘systeem’. Zij stemmen uit antipathie en geloven tragisch genoeg echt wat de abominabele Franse roddelmedia hen dagelijks vertellen, namelijk dat niet de banken en de bedrijven maar die ‘andere’ Fransen en niet-Fransen de enige oorzaak zijn van hun miserie.

De traditionele machten zijn er andermaal in geslaagd hun respectievelijke kiezers te overtuigen om toch maar op te dagen voor de tweede ronde en ‘le nez bouché’ voor de andere zijde te kiezen. Dat is geslaagd. Voorlopig.

Van de presidentsverkiezingen in 2002…

De vergelijking met wat in 2002 gebeurde met de tweede ronde van de presidentsverkiezingen tussen Jacques Chirac en Jean-Marie Le Pen is niet evident. Een identieke keuze tussen twee kandidaten is immers wat anders dan regionale keuzes tussen twee of drie partijen.

Toch kan je uit een vergelijking met nu een en ander vaststellen. In 2002 haalde Jean-Marie Le Pen, vader van Marine, in de eerste ronde van de presidentsverkiezingen 4.804.713 stemmen, goed voor 16,88 procent van de uitgebrachte stemmen. In de tweede ronde haalde hij 5.525.032 stemmen, een toename van 720.319 stemmen.

Tegenkandidaat en zetelend president Jacques Chirac behaalde toen 5.565.855stemmen of 19,88 procent in de eerste ronde. Dat was de laagste score ooit voor een zetelend Frans president. In de tweede ronde wist hij de Franse kiezers echter massaal achter zich te krijgen.

Na een beschamende en vernederende eerste ronde werd hij in de tweede ronde herverkozen tot president met een monsterscore van 25.537.956 stemmen of 82,20 procent. Dat was na zijn laagterecord amper drie weken eerder in de eerste ronde een Frans hoogterecord. Met andere woorden, de weerzin van de Franse kiezer voor het FN was toen nog zo groot dat ze massaal stemden voor een president die ze amper drie weken bijna hadden weggestemd.

… naar de regionale verkiezingen in 2015

In 2015 is dat enigszins anders. Marine Le Pen haalde bij de regionale verkiezingen van 2015 in de eerste ronde voor alle regio’s samen 6.010.000 stemmen en deed er 810.000bij in de tweede ronde een week later. Daarmee haalde ze ook meer stemmen binnen dan in de eerste ronde van de presidentsverkiezingen van 2012 (6.420.000 stemmen).

De andere kiezers kwamen dit keer echter niet niet meer zo massaal opdagen om het FN weg te stemmen als in 2002. Het aantal thuisblijvers nam wel enigszins af, in de tweede ronde ging ongeveer 60 procent van alle kiezers stemmen, tegen 50 procent in de eerste ronde.

De kiezers van extreem-rechts zijn met andere woorden in de loop der jaren zeer trouw gebleven aan hun partij en zijn totaal ongevoelig gebleken voor de toenaderingspogingen van Nicolas Sarkozy en zijn partij Les Républicains (de vroegere UMP). Met hun resultaat in de tweede ronde van de regionale verkiezingen haalt het FN zijn beste resultaat ooit.

… en de presidentsverkiezingen van 2017

Het is dus zo goed als zeker dat in april-mei 2017 FN-voorzitster Marine Le Pen de tweede ronde zal halen in de presidentsverkiezingen, waarschijnlijk zelfs als kandidaat met de meeste stemmen in de eerste ronde. Dat zal ook dan wel geen 50 procent meerderheid zijn (die een tweede ronde tussen de twee sterkste kandidaten overbodig zou maken).

Meer dan waarschijnlijk zal ook dan een kandidaat van de traditionele linkse of rechtse partijen het halen met de verenigde stemmen van hun kiezers. Het is echter zeer twijfelachtig of dat nog even massaal zal gebeuren als in 2002 (met de tweede ronde tussen Jacques Chirac en Jean-Marie Le Pen).

De kern van de zaak wordt vermeden

Traditioneel rechts heeft al gereageerd met de beslissing van voorzitter Nicolas Sarkozy om het partijbestuur van Les Républicains te reorganiseren om meer eenstemmigheid te bekomen, lees ‘de interne dissidenten moeten er uit’. Alles voor één duidelijke boodschap achter de grote leider. Traditioneel links zoekt heil in een andere aanpak. De PS van president Hollande roept op tot een grote alliantie van alle progressieve krachten. Niet bepaald een nieuw idee en uit monde van de PS zeer ongeloofwaardig.

Geen van beide traditionele strekkingen is bereid om te kijken naar de diepere oorzaken van het succes van extreem-rechts. Die gaan veel verder dan gevoelens van racisme in de Franse maatschappij – hoe erg en afkeurenswaardig die ook zijn. Uit alle onderzoeken blijkt dat de kiezers van het FN mensen zijn die zich niet meer vertegenwoordigd voelen door de klassieke partijen, door de overheid in de steek gelaten zijn en links en rechts als hetzelfde sociaal-economische programma ervaren. Geen van beide traditionele machten is bereid om de sociaal-economische lijn van het neoliberale marktdenken en de minimale staat te herzien.

Dit betekent dat het huidige impopulaire regeringsbeleid van president Hollande onverminderd verder zal worden gezet. De retoriek zal wat wijzigen. Er zullen wat corrigerende randbeslissingen worden genomen, die zwaar in de verf worden gezet.

De grootste partij

De voorbije dertig jaar hebben aangetoond dat dit niets zal veranderen aan het succes van het FN. Ook al is het meer dan waarschijnlijk dat Marine Le Pen in mei 2017 de tweede ronde van de presidentsverkiezingen zal verliezen, helemaal zeker is dat niet.

Er is immers een factor die in de meeste analyses zo goed als volledig wordt vergeten. De grootste ‘partij’ bij deze regionale verkiezingen zijn de Fransen die niet zijn gaan stemmen: bijna 50 procent in de eerste ronde, bijna 40 procent in de tweede. Geen van beide traditionele partijen doet enige moeite om die grote groep Fransen aan te spreken.

Dit maakt eender welke voorspelling over de toekomst van de Franse democratie zeer onzeker.

Bronnen: 

• Quelle doit être la couleur du Front national sur les cartes électorales?
• Le FN a perdu, personne n’a gagné
• Elections régionales 2015 : le FN a battu son record de voix