Bernie Sanders heeft de voorverkiezing van New Hampshire gewonnen, na een zeer nipte nederlaag in Iowa. Toch heeft Hillary Clinton nu al 394 afgevaardigden binnen voor de partijconventie en Sanders slecht 42. Hoe kan dat? Het verkiezingssysteem is bij beide partijen zo ontworpen om populaire kandidaten toch tegen te houden als de partijtop dat wil.

Bij de eerste voorverkiezingen in Iowa op 1 februari behaalde Sanders net iets minder stemmen dan Clinton. Zoals bij de presidentsverkiezingen zelf gaat het over het verkiezen van afgevaardigden vanuit de staat (‘delegates’) naar de partijconventie, waar de nominatie van de kandidaat voor de partij dan officieel wordt. (De aantallen delegates per staat zijn verschillend voor beide partijen. Ook het systeem voor het aanduiden van de delegates is anders).

Superdelegates

In Iowa werden de 44 Democratische ‘delegates’ netjes verdeeld: Clinton 23, Sanders 21. In New Hampshire werd dat: Sanders 13, Clinton 9. Totaal tot nu is daarmee: Clinton 32, Sanders 34. Neen, toch niet, in werkelijkheid is de stand na twee primaries Clinton 394, Sanders 42.

De partij duidt zelf ook een aantal afgevaardigden aan voor de partijconventie. Wanneer er meerdere kandidaten zijn tijdens de voorverkiezingen die de goedkeuring van de partijtop wegdragen, gebeurt de toewijzing van deze 794 ‘superdelegates’ geleidelijk aan. Soms veranderen die tijdens de strijd van kant, naargelang de kansen van de kandidaten van hun keuze keren. Dat zijn de leden van het Congres, de Democratische gouverneurs, voormalige presidenten en andere leden van het partijbestuur.

Nu heeft een aanzienlijk deel van de partijtop van bij het begin al een duidelijke keuze gemaakt, waarschijnlijk in een poging een sterk signaal te sturen naar de eigen kiezers. Clinton heeft al de steun van 362 superdelegates, slechts 8 van hen steunen Sanders, vandaar het feitelijke resultaat tot nu.

De startlijn ligt niet gelijk

Het betekent concreet dat Clinton reeds een niet door voorverkiezingen gelegitimeerde voorsprong heeft van 354 (362 min de 8 voor Sanders) afgevaardigden. Waar vroeger op de partijconventies deze superdelegates zich aansloten bij de sterkste kandidaat heeft ongeveer de helft van hen dat nu reeds van bij het begin gedaan.

De nog overblijvende 424 superdelegates hebben nog geen openlijke keuze gemaakt, maar de kans dat ze massaal voor Sanders zouden kiezen is zo goed als nihil. Het zijn allen personen die politieke carrière hebben gemaakt in het huidige systeem. Sanders wil komaf maken met het systeem van privé-financiering, daar hebben deze personen geen enkel belang bij, integendeel.

In totaal moet een Democratisch kandidaat op de partijconventie minimum 2024 van deze afgevaardigden achter zich krijgen (de helft plus één van totaal 4047). Uitgaande van de hypothese dat de overblijvende 424 superdelegates in gelijkaardige verhouding voor Clinton/Sanders blijven kiezen, haalt Clinton er nog ongeveer 391 bij, Sanders 9, totaal voor Clinton wordt dan 753 superdelegates, voor Sanders 17.

Dat betekent dat Sanders bij de 3277 overige afgevaardigden op de partijconventie – zij die door de voorverkiezingen zijn aangeduid – minstens 2007 stemmen moet halen om aan de vereiste 2024 stemmen te raken. Concreet moet hij dus bij de voorverkiezingen 61,20 procent van de stemmen halen, Clinton heeft daarentegen aan 39,80 procent van de stemmen tijdens de voorverkiezingen genoeg om toch de nominatie binnen te halen.

Er is nog een element dat in Clinton’s voordeel speelt. In Iowa en New Hampshire worden de delegates proportioneel volgens het resultaat verdeeld. Er zijn echter heel wat staten waar de winnaar alles krijgt. Als Clinton een nipte meerderheid haalt in een aantal grote staten waar de delegates zo worden toegekend, dan kan ze met nog minder dan 39 procent van het totaal toch de nominatie winnen.

Probleem van geloofwaardigheid

Politiek gezien zou dat uiteraard een ramp zijn voor Clinton’s geloofwaardigheid, eenmaal de echte verkiezingsstrijd losbarst tegen de Republikeinse tegenkandidaat. Meer dan waarschijnlijk zal de partij het niet zo ver laten komen.

Daarvoor zijn meerdere andere middelen inzetbaar. Eerst en vooral heeft Clinton enorme bedragen beschikbaar voor publiciteit in alle media. De media zelf hebben daar niet alleen rechtstreeks commercieel belang bij. Het is ook voor hen cruciaal dat een kandidaat het niet haalt die het systeem van privé-financiering van verkiezingen wil afschaffen.

Met hun editoriale lijn zullen zij de boodschap van de politieke commercials versterken. De mediabedrijven verdedigen verder ook de neoliberale agenda van beide partijen. Hun houding is met andere woorden meer dan alleen maar direct profijt.

De te verwachten tegenaanval

Op dit ogenblik wordt zonder twijfel door een team onderzoekers door Sanders’ politieke en privé-verleden gepluisd om dingen te ontdekken, die al dan niet terecht tegen hem kunnen gebruikt worden. Het verleden heeft al aangetoond hoe vicieus dat kan zijn.

Sanders is geen traditionele huisvader met een klassiek gezin. Hij is tweemaal gescheiden, heeft één kind uit een kortstondige verhouding tussen twee huwelijken in en is bovendien nu getrouwd met een eveneens gescheiden vrouw met twee kinderen. Dat zal zonder enige twijfel vanaf nu in de verf worden gezet.

Sanders is al politiek actief sinds 1985, was jarenlang het enige onafhankelijke lid van het Congres, nu van de Senaat. Onderzoekers zullen al zijn uitspraken uit het verleden uitkammen naar mogelijk controversiële standpunten (of standpunten die tot controversieel kunnen worden verdraaid).

Een aantal elementen worden al uitgespeeld en zullen nu eveneens verder uitgespeeld worden. Sanders staat voor ‘big government’, gaat ‘uw’ belastingen verhogen en heeft geen buitenlandse ervaring.

Sanders is zich van die strategie bewust. “Tot nu hebben ze zowat alles naar mijn hoofd gesmeten behalve de ‘kitchen sink’ (de zinken afwasbak in de keuken). Ik verwacht dat ze de ‘sink’ binnenkort ook wel gaan smijten.” Hij riep de mensen in New Hamsphire op hem massaal financieel te steunen, want de tegenstand heeft de ‘billionaire class’ mee.

Politieke cultuur

Naast al deze elementen die het democratisch proces in de VS grondig verstoren, zijn er een aantal onmiskenbare culturele factoren die het Bernie Sanders moeilijk gaan maken. Het is lang niet zeker of Sanders het in de zuidelijke staten en het midden van het land (de Midwest) even goed gaat doen. Hij was daar tot voor kort zo goed als onbekend.

Hoewel Sanders’ thuisbasis al veertig jaar de noordoostelijke staat Vermont is, spreekt hij nog steeds Engels met een zwaar New Yorks accent van zijn geboorteplaats Brooklyn. Voor de gemiddelde zuiderse blanke is New England (de staten Connecticut, Maine, Massachusetts, New Hamsphire, Rhode Island en Vermont) bijna zo ver weg als het decadente ‘Europa’.

Ook New York (de stad, niet de gelijknamige staat) is voor blanke zuiderlingen een oord van verderf. Dat is voor Sanders dus een dubbel nadeel. Clinton spreekt (tijdens toespraken interviews en debatten toch) doelbewust met een aangedikt Midwest-accent. Dat ligt veel beter in het zuiden en de Midwest, net de regio’s waar Sanders nog onbekend is.

Blanke Sanders

Sanders heeft tot nu vooral een basis bij de blanke middenklasse en ‘arbeiders’ (working people). Zijn thuisbasis Vermont (en de andere staten van New England) zijn bijna volledig blank. Hij begint zijn schade wel in te lopen, maar tot nu was zijn discours over de rassenkwestie vooral een van economische achterstelling.

Zwarten stemmen traditioneel Democratisch, sinds de ommezwaai onder president Johnson. President Bill Clinton (die een nog veel zwaarder Zuiders accent spreekt dan zijn vrouw) heeft zijn beide verkiezingen gewonnen door massale opkomst van de zwarte kiezers. Hillary Clinton zal daar dus zwaar op inzetten. Dat is voor Sanders voorlopig nog onontgonnen terrein.

Sanders of Trump?

Als Clinton het toch haalt, zal de cruciale vraag zijn wat Sanders zal doen, oproepen om voor Clinton te stemmen of alleen doorgaan, met het risico dat een Republikein met de grootste minderheid van stemmen van drie kandidaten president wordt? Uit peilingen blijkt dat de Amerikaanse kiezers in een keuze uit slechts twee kandidaten Sanders 54 procent geven tegen Trump, terwijl Clinton tegen Trump zeer nipt zou zijn. Hoe dat zou spelen in een race met drie kandidaten is echter zo goed als onvoorspelbaar.

Sanders’ campagne heeft nu al geschiedenis geschreven. Hillary Clinton heeft zich verplicht gezien om zich uit te spreken tegen de Keystone XL pijplijn voor fracking olie uit Canada, tegen het vrijhandelsakkoord TPP, voor een federaal minimumloon, voor een ‘hervorming’ van Wall Street – zij houdt het bij ‘uitwieden van de slechte appels’, Sanders noemt het systeem zelf slecht –, hervorming van het verkiezingssysteem, hervorming van de gezondheidszorg, allemaal zaken waar ze liever blauw-blauw over was gebleven.

Voorlopig doet Sanders het veel beter dan zijn voorstanders ooit hadden durven verhopen en zijn tegenstanders hadden ingeschat. De hinderpalen blijven enorm maar de strijd is nog lang niet gestreden.