Volgende week gaat een nieuwe ronde onderhandelingen van start over het Trans-Atlantisch Handels- en Investeringsverdrag, beter gekend als TTIP. En uitgerekend morgen verschijnt het boek “De waarheid over het Trans-Atlantisch Handels- en Investeringsverdrag, een nuchtere analyse van beloftes en kritieken”, van de hand van Ferdi De Ville en Gabriel Siles-Brügge. Hoog tijd dus om met één van de auteurs samen te zitten.

TTIP. Er is reeds heel wat inkt over gevloeid. Maar dit is tot nu toe de meest omvattende Nederlandstalige publicatie over dit debat. Was dat ook de ambitie van dit boek? Al die verschillende stemmen in het debat bundelen en het kaf van het koren scheiden? Tot de waarheid omtrent TTIP komen?

“Onze allereerste ambitie was het toetsen van de stellingen van de voorstanders van het TTIP aan wat momenteel al bekend is. De ondertitel van het boek ‘De Waarheid’ is een knipoog: wij hebben de waarheid niet in pacht, maar hebben wel de verkondigde “waarheden” van zowel de Europese Commissie als de tegenargumenten kritisch bekeken.”

“De Europese Commissie, de bedrijfswereld en de Amerikaanse regering zitten in een machtspositie, hebben alle informatie. De tegenstanders niet. Uiteraard zijn we dus veel dieper en kritischer ingegaan op de argumenten van de voorstanders. Die hebben de voorbije jaren cijfers en prognoses op tafel gelegd. Wij hebben nagekeken waar die op zijn gebaseerd, of ze inderdaad kloppen én of ze de gestelde beloftes van het TTIP ook werkelijk verwezenlijken. Het debat is al zeer gepolariseerd. Wij zijn dat dus gaan toetsen op wat de voorstanders er zelf van zeggen. Je moet als kritisch sociaal wetenschapper nu eenmaal sceptischer staan tegenover de stellingen van machthebbers – speaking truth to power – dan tegenover groepen in de civiele maatschappij.”

Wat zijn de meest aangehaalde argumenten van de voorstanders? En houden die argumenten steek?

“In hoofdzaak herhalen de voorstanders twee hoofdargumenten. Eerst en vooral voorspelt de Europese Commissie een toename van jobs en een groei van de economie als gevolg van dit verdrag. Dat blijkt tegen te vallen. Als rechtstreeks gevolg van het verdrag zou er in het beste geval binnen 10 jaar enkele tiendes van één procent meer productie zijn. Daarnaast zal volgens hen het vrije westen de spelregels van de globalisering van de wereldeconomie kunnen blijven bepalen.”

“We hebben niet alleen de cijfers bekeken maar ook de berekeningsmodellen waarop ze zich hebben gebaseerd om tot hun resultaten te komen. Die modellen staan in de economische wetenschap fel ter discussie. Die gaan uit van een aantal neoliberale veronderstellingen die betwist zijn; de ‘efficiënte markthypothese’ en zo. Het zijn diezelfde modellen die de economische crisis van 2008 niet zagen aankomen.”

“Maar goed, zelfs als je die modellen ernstig neemt blijken de cijfers onwaarschijnlijk. Hun berekeningen zitten vol onrealistische vooronderstellingen, zoals het idee dat elke job die door de liberalisering verloren gaat wordt gecompenseerd door een andere en meestal betere job. De gegevens die ze in die berekeningsmodellen steken om tot hun besluiten te komen zijn eveneens zeer dubieus.”

“Ze bekeken immers niet alleen wat er gebeurt als je de traditionele handelsbelemmeringen wegneemt. Nu is er nog een invoertarief van 10 procent voor auto’s in de EU. Wat als dat wegvalt? Enzovoort voor andere tarieven. Voor traditionele handelsakkoorden was dat nog vrij eenvoudig. Het probleem is dat dit soort handelsbelemmeringen tussen de VS en de EU nog nauwelijks bestaan.”

“Daarom hebben ze voor hun berekeningen de zogenaamde niet-tarifaire belemmeringen voor internationale handel in cijfers omgezet. Hoe? Door managers in bedrijven aan beide zijden van de oceaan te vragen ‘Op een schaal van 0 tot 100, wat is volgens jou de kost van het feit dat er voor jouw producten verschillende regelgeving bestaat in de EU en in de VS?’ Dat werd dan omgezet in een procent kostprijs voor de betrokken producten. Dat is echter nogal arbitrair. Je kan daar niet zomaar een kost op kleven.”

Race to the bottom

“Een tweede hoofdargument is dat met het TTIP tussen de VS en de EU dit het grootste handelsblok ter wereld zou worden en dat dit blok dan ook de norm zou zijn voor de rest van de wereld, op alle vlakken. Op die manier zouden de EU en de VS hun vastgelegde normen kunnen opleggen aan de rest van de wereld. De rest van de wereld zou ons dan moeten volgen en werken zoals wij. “

En, klopt die redenering?

“Ook van die redenering blijft na grondige analyse weinig over. Er is niets dat zegt dat de economie in de rest van de wereld ons zomaar zou volgen. “Pas op, ik snap de gedachte wel. De EU voelt dat ze minder belangrijk wordt op wereldschaal en zoekt dus partners om eventueel samen sterker te staan. Onze analyse zegt ons echter dat TTIP niet automatisch tot meer invloed in de rest van de wereld leidt. De reden is dat TTIP geen nieuwe, ambitieuze regels vooropstelt maar zich beperkt tot het wederzijds erkennen van de bestaande regels.”

“Er zitten in TTIP enkel vage beloftes om de bestaande regels te respecteren. Dat zal kloppen in de letterlijke zin. Maar als men verschillen in regelgeving gaat wegwerken door elkaars regels te erkennen in plaats van naarboven te harmoniseren, dan leidt TTIP toch tot een ‘race tot the bottom’.”

Welke mechanismen leiden dan concreet tot die race to the bottom?

“In feite stelt TTIP voor dat als een product voldoet aan de regels aan één van beide kanten van de oceaan, dat het product dan goed is voor beide zones. Een dergelijke aanpak kan per definitie alleen maar tot convergentie naar de laagste norm leiden. TTIP legt immers geen enkele bodemwaarde vast en gaat dus ook geen enkele stimulans geven aan nieuwe, betere regels, laat staan dat je de rest van de wereld zou aanzetten om je te volgen. Een Chinees bedrijf zal dan nog altijd aan twee regelgevingen moeten voldoen, de Amerikaanse én de Europese. Wat hebben zij dan aan TTIP? Zij worden dan immers concurrentieel benadeeld door bedrijven die maar aan één regelgeving van beide moeten voldoen.”

“Het idee van de Europese Commissie is dat het niet uitmaakt op welke manier een product is goedgekeurd, als het bereikte resultaat maar aanvaardbaar is voor beide, zoals de veiligheid van auto’s. Op vlak van bijvoorbeeld milieunormen en volksgezondheid werken de VS en de EU echter fundamenteel anders.”

Waarin zit het voornaamste verschil tussen de EU en de VS op dat vlak?

“In de EU geldt het voorzorgsprincipe. Als je niet met grote zekerheid kan bewijzen dat iets onschadelijk is, dan gaat het niet door. In de VS werkt het andersom. Als er geen relatief zeker bewijs is dat iets schadelijk zou kunnen zijn, dan mag het doorgaan. Ze noemen dat het ‘sound science’ principe, maar eerder geeft het lobbyisten de kans om regelgeving te vertragen of af te zwakken.”

“Dat is een fundamenteel andere aanpak die het bedrijfsleven zeer genegen is, ook bij ons, zeker sectoren zoals de chemische sector die ontvereden is over hoge regelgeving en bang is voor nieuwe. De Amerikaanse aanpak gaat niet alleen uit van maatschappelijke baten van regelgeving maar ook van hun maatschappelijke kost. Als je kan aantonen dat iets x aantal slachtoffers per jaar genereert en dat nieuwe regels zoveel en zoveel gaan kosten, kan het besluit zijn dat de kosten te hoog zijn voor de baten, namelijk een afname van het aantal slachtoffers. In de EU doen wij dat minder, zulke economische kosten- en batenanalyse voor regelgeving.”

Voorstanders van TTIP stellen ook  dat de administratieve rompslomp erdoor zou worden verminderd. Correct?

“Wat dat betreft, kunnen we vergelijken met iets wat al gaande is, de zogenaamde Better Regulation Agenda. Men is nu bezig, los van het TTIP, om de administratieve vereisten af te bouwen. Een van de doelstellingen was om lineair 25 procent van de bestaande regelgeving in de EU af te bouwen. De Europese Commissie beweert dat dat kan zonder aan echte beschermende regelgeving te raken, enkel overbodige administratieve rompslomp zou worden aangepakt. Maar er is al geraakt aan de milieu- en arbeidswetgeving.”

“TTIP gaat ook, en misschien zelfs vooral, invloed hebben op toekomstige regelgeving. Het bestaan van dit verdrag en de verplichtingen die er aan vasthangen, samen met het arbitragesysteem ISDS dat er in vervat kan zitten, gaat een ontradend effect hebben op nieuwe initiatieven om regels op te leggen. De mogelijke kosten die dat gaan meebrengen gaat wetgevers ontraden om nog nieuwe initiatieven te nemen.”

Wat is de link tussen TTIP en TPP, het Trans Pacific Partnership? Hoe moeten we het verband tussen die twee verdragen en tussen de EU en de VS zien?

“Voor de VS is TTIP onderdeel van een nog groter geheel. TTIP en TPP maken deel uit van een poging om China economisch te omsingelen en om de integratie van een aantal landen in de regio met de Chinese economie te verhinderen. In de VS vindt men dat China zich te weinig aan de westerse normen aanpast. TPP en TTIP zijn in feite pogingen om afspraken te maken buiten het kader van de Wereldhandelsorganisatie, waar China ook lid van is.”

“Als je dan toch voorstander bent van een kosten-batenanalyse, zoals de verdedigers van TTIP, dan is mijn besluit op basis van zo een analyse: niet doen. De potentiële risico’s zijn veel groter dan de mogelijke onzekere baten. De puur geopolitieke context hebben wij in de analyse van dit boek niet bekeken. Hilary Clinton had het TTIP op een bepaald ogenblik een ‘economic NATO’ genoemd. Daar is ze van teruggekomen omdat dat in de EU veel te agressief overkomt, omdat men hier Rusland en China niet te hard wil schofferen. In de VS is het discours van Obama meer dat TTIP en TPP goed zijn om China in te perken, hier is het discours meer: TTIP zal goed zijn voor iedereen. Men is de publieke opinie wel subtiel warm aan het maken met geopolitieke argumenten. “Met wie werk je het liefst samen, met de VS of met onbetrouwbare regimes zoals Rusland, het Midden-Oosten en China?”

“Er is nog een andere belangrijke reden waarom de bedrijfswereld in de VS en de EU TTIP er door wil: het Amerikaanse schaliegas op de Europese markt verkocht krijgen als tegengewicht voor de hudige leveringen van Russisch aardgas én voor fracking in Europa zelf, waar voor het ogenblik veel weerstand tegen is bij de publieke opinie in de EU. Ook daar wordt het voorgesteld alsof afhankelijkheid van Amerikaans gas veel beter is dan van Russisch gas, ook zijn de olieprijzen ondertussen weer fel gedaald.”

Blijf mobiliseren, ook na TTIP

We hebben het nog niet gehad over wat volgens mij de kern van TTIP is, het mechanisme van ISDS dat nationale rechtbanken zal opzij schuiven voor interne arbitrage door de bedrijven zelf. Volgens velen een akkoord dat de belangen van bedrijven hoger zal plaatsen dan de democratische wil van de bevolking.

“Dat is inderdaad potentieel een gevaarlijk aspect van TTIP en het is nu het hoofdpunt van het debat. Het gevaar is dat men uiteindelijk ISDS er uit zal halen en het zo zal voorleggen ter ratificatie aan he Europees Parlement en aan de nationale parlementen van de EU-lidstaten. Nu, de kans is zeer groot dat de Amerikanen een TTIP zonder ISDS gaan weigeren, omdat dat voor hen de essentie is van het geheel.”

Ik denk dat het belangrijk is om hier te vermelden dat de VS nog nooit een ISDS-claim in uitvoering van andere verdragen of akkoorden heeft verloren, geen enkele. Een van de grootste verliezers in het kader van NAFTA (het vrijhandelsverdrag tussen Canada, de VS en Mexico) blijkt daarentegen Canada te zijn, dat zowat alle ISDS-claims heeft verloren. Er zijn nu landen die net hun akkoorden met ISDS aan het opzeggen zijn, precies omdat ze die unfair vinden, Zuid-Afrika, Indonesië, zelfs Australië? Wie zegt dat dit met TTIP anders gaat zijn?

“De Europese Commissie heeft daarom ook een ander voorstel ingediend dat ISDS niet met ad hoc zakenadvocaten maar met vaste rechters, die zouden zetelen in openbare zittingen. Dat andere systeem komt dus wel tegemoet aan een aantal kritieken. Het blijft natuurlijk een systeem dat internationale investeerders positief discrimineert.”

“De tegenstanders wijzen terecht op de grote geheimhouding. Dat is echter niet nieuw. Dat was altijd zo in het verleden over vrijhandelsakkoorden en dergelijke. In feite heeft de Europese Commissie nu al veel meer moeten vrijgeven dan ooit het geval was, onder druk van de publieke opinie. Dat is een nieuw fenomeen. Vroeger passeerden dit soort onderhandelingen compleet onder de radar. De Commissie doet dus nu wel meer dan ooit tevoren om de publieke opinie tegemoet te treden.”

Je zegt in het boek dat er in feite slechts in vier EU-lidstaten grote protesten zijn tegen TTIP, in Duitsland, Oostenrijk, Nederland en Groot-Brittannië. Dat zijn niet toevallig de landen waar de media ook het meest informatie hebben verspreid over TTIP. Dat zegt toch ook iets over de rol van de media om TTIP er door te krijgen.

“Absoluut. Je ziet dat in bijvoorbeeld Nederland. Daar heeft men bijna twee jaar terug een opiniepeiling gedaan over TTIP, met de vragen ‘Kent u TTIP? en ‘Bent u voorstander van een vrijhandelsakkoord met de VS?”. Zeer weinig Nederlanders bleken er al van te hebben gehoord. Tegelijk was een grote meerderheid zogezegd voorstander. Recent waren er de uitzendingen van stand-up comedian en tv-presentator Arjen Lubach over TTIP met zeer kritische commentaren. Dat heeft het debat daar doen opleven. Nu bijkt dat de steun voor TTIP bij de Nederlandse bevolking significant is gedaald.”

Wat nu? Wat is jouw conclusie? Komt TTIP er?

“Dat is helemaal niet zeker. Oorspronkelijk moest het in 2014 al voltooid zijn. In feite moeten de echte onderhandelingen nog beginnen. Wat tot nu toe gebeurde zijn voorbereidende, eerder technische gesprekken. Wat komt in welk hoofdstuk en dergelijke. Dat is nu begonnen. Nu zegt men te willen landen voor eind 2016, het einde van Obama’s tweede termijn. Ik denk dat ook dat zeer onrealistisch is. Dat zeggen onderhandelaars nu ook zelf – off the record.”

“Het wordt ten vroegte ergens in de loop van 2017. Ik zou vandaag mijn geld echt niet inzetten op het slagen van TTIP. Ik zie immers nog heel wat obstakels. Het andere verdrag TPP moet door het Congres geraken. Dat is helemaal geen uitgemaakte zaak. Ik vermoed dat het uiteindelijk wel zal lukken, maar als het mislukt, wordt TTIP ook zo goed als uitgesloten. Het kan echter ook dat als TPP er door komt, dat Obama dan zegt dat het voor hem welletjes is en dat hij TTIP doorschuift naar zijn opvolger.”

“Los daarvan zijn er echter nog zoveel inhoudelijke verschillen tussen de VS en de EU dat het ook nog altijd gewoon tijdens de onderhandelingen kan stuklopen. De EU wil bijvoorbeeld de Amerikaanse markt voor overheidsaanbestedingen openbreken. Daar zijn heel wat Amerikaanse staten radicaal tegen. Die hebben hun fameuze ‘Buy American Act’, die verplicht dat een bepaald percentage van overheidsopdrachten worden uitgevoerd door lokale bedrijven.”
“België wil de baggerdiensten vrijmaken. Nu waren bijvoorbeeld de opkuisoperaties na de olieramp in de Golf van Mexico nog volledig gereserveerd voor Amerikaanse bedrijven. Jan De Nul mocht daar niet komen werken. De steun van het Europees bedrijfsleven voor TTIP is dus niet zomaar gegarandeerd.”

“Wij willen ook het principe van de zogenaamde geografische indicaties in de VS opleggen, waardoor alleen champagne uit de Champagnestreek ‘champagne’ mag worden genoemd, Parmaham, Roquefort enzovoort. Daar moeten de Amerikanen totaal niet van weten. Kortom, er zijn nog heel wat mogelijke struikelstenen.”

“Een van onze conclusies van ons boek richt zich naar de middenveldorganisaties. Positief is de aandacht die nu gaat naar het Europees handelsbeleid. Dat moeten ze verder dragen ook na TTIP. Stop hier niet, maar gebruik die nieuwe energie om na te denken en te mobiliseren over een progressief handelsbeleid. Ook zonder TTIP zitten we nog niet in een wereld met faire, eerlijke handel.”

Het boek TTIP: “De waarheid”: Een nuchtere analyse van beloftes en kritieken kan hier worden besteld: http://www.academiapress.be/ttip.html.