Recent verschenen twee boekjes van economen over de crisis van de eurozone, de legitimiteit van de Europese instellingen en mogelijke uitwegen. Sinds de Griekse crisis van 2015 is deze vraag geen taboe meer: heeft de euro nog zin? Fransman Thomas Piketty, de Griek Costas Lapavitsas en Duitser Heiner Flassbeck geven stof tot nadenken

Frans econoom Thomas Piketty is op amper twee jaar een vaste waarde geworden. Iedereen kent hem, en zijn lijvige boek Kapitaal in de eenentwintigste eeuw wordt voortdurend geciteerd. Of dat op effectieve lezing van zijn boek is gebaseerd, kan soms betwijfeld worden. Feit is dat de centrale stelling van zijn boek zo goed als geen tegenkanting kent.

Die stelling komt hier op neer: rente op kapitaal brengt altijd meer op dan investeren in de economie en rekenen op de groei g voor inkomen (zijn wet r > g) en leidt dus tot concentratie aan de top.

Columns van Piketty

In Frankrijk had Piketty al enige faam. Zijn boek Capital verkocht er goed, maar de echte doorbraak kwam er met de Engelse vertaling in 2014. In Franse media publiceerde hij al enige tijd columns waarin de stelling van zijn boek al ter sprake kwam. De Slag Om Europa is de vertaling van een bundel columns in het dagblad Libération onder de titel Peut On Sauver l’Europe? Chroniques 2004-2012. Voor deze vertaling werden columns van recentere datum toegevoegd, tot en met april 2015.

Piketty kan meer dan lijvige boeken schrijven. Deze columns zijn vlot en toegankelijk geschreven. Af en toe klinken ze wat gedateerd, omdat de lezer weet wat er gaat gebeuren in de jaren na Piketty’s bemerkingen. Een voetnoot met datum bij bemerkingen als ‘afgelopen dinsdag’ of ‘vorige week’ was best nuttig geweest. Soms is het heel herkenbaar, wanneer Piketty dingen voorspelt die blijken uit te komen.

Het thema van zijn boek Kapitaal komt er reeds in aan bod. Dat illustreert hij onder meer met het geval van Liliane Bettencourt, de rijkste vrouw van Frankrijk, die nog nooit in haar leven heeft gewerkt en alleen met haar geërfd vermogen rijker is geworden.

Hij praat ook regelmatig over zijn voorstel om binnen de eurozone tot een gemeenschappelijk schuldbeheer te komen, weg van de nationale staten. Een gemeenschappelijke muntzone kan immers alleen als landen hun fiscale soevereiniteit opgeven. Een Europese vermogensbelasting behoort ook tot het arsenaal van zijn ideeën. Een dergelijk initiatief is volgens hem allesbehalve oneconomische onzin.

Af en toe valt hij wat in herhaling, onvermijdelijk bij het produceren van tijdsgebonden columns. Zijn besluit: “Doe iets voor het te laat is, anders neemt extreem-rechts de macht over”. Frankrijk heeft wat dat betreft wel een en ander te vrezen. Dit is een vlot boekje, dat stof tot nadenken geeft.

Grexit en nog veel meer

Grieks econoom Costas Lapvitsas publiceerde samen met zijn Duitse collega Heiner Flassbeck Tegen de trojka, een vertaling van Against the Trojka, dat verscheen in september kort nadat de Griekse regering van Alexis Tsipras nieuwe verkiezingen uitschreef. Lapavitsas was in januari 2015 verkozen tot volksvertegenwoordiger voor Syriza, maar was er niet meer bij in september. Hij sloot zich aan bij de dissidenten binnen eigen rangen die de overgave van Tsipras aan de Trojka niet volgden.

Duits politicus Oskar Lafontaine en Brits journalist Paul Mason schreven elk een voorwoord. Hun commentaar: “In dit boek presenteren de auteurs een alternatief: een beheerde exit uit de euro en een terugkeer naar de nationale soevereine centrale banken. Zij argumenteren dat politieke unie en een ’transferunie’ waarbij belasting en uitgave bij elkaar worden gebracht, onmogelijk is binnen de EU en dat eender welke sociale rechtvaardigheid onvermijdelijk moet botsen met de Europese instellingen.” Dat vat dit boek perfect samen.

Hier geen vlotte columns, maar een gedetailleerde economische analyse van de crisis van de eurozone. In 12 hoofstukken tonen de auteurs – na een historische inleiding beginnend bij het naoorlogse akkoord van Bretton Woods – aan waarom de huidige crisis van de eurozone onvermijdelijk was, omdat ze in de genen zelf van het systeem was ingebouwd en waarom Duitsland de grote boosdoener is omdat het land zijn enorme reserves liever ongebruikt laat in plaats van de schuldenlast binnen de eurozone te verdelen.

Zij ontkrachten tussendoor een aantal neoliberale mythes: “Er is nauwelijks empirisch bewijs te vinden voor het theoretische geloof dat een flexibele arbeidsmarkt automatisch tot meer banen zou leiden voor zij die bereid zijn om te werken.” En verder: “Het huidige falen is een direct resultaat van de ideologische pijlers waarop de Europese Monetaire Unie werd gebouwd: in de vroege jaren 1980 adopteerde de Europese Commissie het neoliberalisme met religieuze volharding.”

Beide auteurs beperken zich niet tot kritiek en bieden oplossingen. Zij zien een oplossing in de progressieve hertekening van het Europese geheel. Linkse krachten moeten zich over de landsgrenzen heen verenigen en de Europese Monetaire Unie (de ‘eurozone’) moet geleidelijk ontmanteld worden.

Mainstreamcritici van de aanpak van de trojka stellen dat de opgelegde maatregelen niet hebben geholpen. Deze auteurs gaan verder. De maatregelen van de trojka zijn volgens hen de oorzaak zelf van de diepe crisis van Portugal, Spanje en Griekenland. Ook die Griekse catastrofe wordt ontrafeld.

Lapavitsas en Flassbeck stofferen hun stellingen met stevige theoretische argumenten en statistieken. Dat maakt het boek wel redelijk zwaar om lezen voor de lezer, die zonder theoretische opleiding in de economische wetenschappen, regelmatig termen moet hernemen om de redeneringen te volgen. De auteurs beëindigen hun boek met een voorstel van uitweg uit de euro.

Twee boekjes over de trojka en de eurozone. Het ene biedt luchtige, vlot leesbare bedenkingen, met veel suggesties maar zonder echte keuzes, het andere daarentegen is een pleidooi, zwaar om lezen, maar met een duidelijke keuze: exit uit de euro.

• Thomas Piketty, De slag om Europa, De Bezige Bij, 2015.
• Heiner Flassbeck & Costas Lapavitsas, Tegen de Trojka, Leesmagazijn, 2015.