Bernie Sanders heeft zoals verwacht op 22 maart met ruime voorsprong de voorverkiezingen gewonnen in de staten Idaho en Utah, maar verloor zwaar van Clinton in Arizona. Sanders hoopt echter vooral winst te boeken in de staat Washington op zaterdag 26 maart.

De Republikeinen hielden op 22 maart 2016 voorverkiezingen in Arizona en Utah. Omdat in deze twee staten de Republikeinen al hun delegates voor de partijconventie toewijzen aan de kandidaat met de meeste stemmen (‘winner takes all’), ook als dat geen meerderheid is, kreeg Donald Trump met 47,1 procent in Arizona alle 58 delegates achter zijn naam. Ted Cruz won zeer overtuigend in Utah met 69 procent en behaalt daarmee alle 40 delegates.

Daarmee is de stand bij de Republikeinen 739 voor Trump, 465 voor Cruz en 143 voor meeloper John Kasich. Wat met de 166 delegates van opgever Marco Rubio gaat gebeuren is onzeker. In theorie zijn die vrij om te kiezen voor wie ze willen op de partijconventie. Rubio weigert voorlopig om zijn delegates een stemadvies te geven voor een van de overblijvende kandidaten.

Daarmee is de kans dat Trump met de meeste stemmen naar de Republikeinse partijconventie gaat nog groter geworden, maar blijft het twijfelachtig of hij dan al de helft van alle delegates (namelijk 1.237) achter zijn naam zal hebben. Trump heeft al gedreigd met openlijke opstand tijdens de partijconventie, als de partij dan zou beslissen om een andere kandidaat te nomineren.

Sanders loopt in, maar tergend traag

Op 22 maart 2016 hielden ook de Democraten voorverkiezingen in drie staten: Idaho, Utah en Arizona. De peilingen voorspelden een grote overwinning voor Sanders in Idaho en Utah en een nipte nederlaag in Arizona. De resultaten in de eerste twee staten bevestigden die voorspellingen. In Arizona won Clinton echter overtuigend.

Het volledige resultaat is daarmee als volgt. In Idaho behaalt Sanders 78 procent van de Democratische stemmen wat hem 17 delegates opbrengt en Clinton 5. Utah geeft Sanders een gelijkaardig overwicht als Idaho. Hij behaalt er 18 delegates met 79 procent van de stemmen en Clinton 5. In Arizona wint Clinton echter met 57,7 procent wat haar 41 delegates opbrengt en Sanders slechts 22.

Daarmee bevestigt Sanders wel zijn voorspellingen dat hij vanaf nu in de meer noordelijke en traditioneel Democratische staten zijn achterstand gaat inlopen, maar of dat voldoende zal zijn om Clinton voorbij te steken blijft alsnog onzeker.

Steeds weer de ‘superdelegates’

Clinton heeft nu 1214 verkozen delegates gewonnen, iets meer dan de helft (50,9 procent) van alle 2383 delegates nodig voor een meerderheid op de partijconventie. Daarmee heeft ze bovendien reeds 57,9 procent verworven van alle delegates die tot nu werden toegewezen. Sanders heeft er op 22 maart 901 op zijn naam staan, 313 minder dan Clinton. Hij loopt daarmee al enige tijd in op Clinton, maar dat gaat zeer langzaam.

De Amerikaanse media blijven ondertussen de resultaten van de Democraten weergeven met de superdelegates reeds opgeteld, ook al zijn die helemaal niet definitief verworven. Het is de eerste maal in de geschiedenis van de Amerikaanse verkiezingen dat de media dat doen. De New York Times zet er altijd in een voetnoot bij dat de superdelegates in feite niet meetellen, maar is de enige die dat (minimaal) verduidelijkt.

Die ‘resultaten’ geven een heel andere indruk dan de correcte cijfers. Iets meer dan de helft (467) van alle 712 superdelegates (partijleiders, parlementsleden, gouverneurs, voormalige presidenten) hebben al openlijk hun steun betuigd voor Clinton, tegenover 26 voor Sanders. Door die aantallen systematisch op te tellen bij de ‘resultaten’ lijkt Clinton een onoverbrugbare voorsprong van 754 delegates te hebben op Sanders. Daarmee blijven de media een perceptie van onvermijdelijke overwinning voor Clinton promoten.

Nuttig stemgedrag

In hoeverre dit het stemgedrag van Democratische kiezers beïnvloedt is nog niet grondig onderzocht. De grote media organiseren wel voortdurend allerlei peilingen, maar niet dit effect.

Uit historische studies van verkiezingssystemen door specialisten als Maurice Duverger en Arend Lijphart blijkt dat ‘nuttig’ stemmen in plaats van voor de echte persoonlijke voorkeur in het Angelsaksisch kiessysteem van ‘winner takes all’ wel degelijk een verschil maakt. Een deel van de kiezers wil vanuit het verlangen ‘nuttig’ te stemmen de eigen stem niet geven aan een kandidaat die bij voorbaat als verliezer wordt gezien, ook al is dat de kandidaat waar de kiezer inhoudelijk het meest in gelooft.

Ook al gebeuren de Democratische voorverkiezingen zelf volgens het proportioneel kiesstelsel, de politieke cultuur van ‘winner takes all’ heeft ook dan een grote invloed. Alle andere verkiezingen, te beginnen bij de presidentiële verkiezingen zelf, maar ook van het federale parlement, het parlement van de eigen deelstaat, de burgemeesters, rechters, sheriffs, politiecommissarissen, county officers (een soort arrondissementen) en allerlei andere functies worden in de VS volgens dat principe toegewezen.

Het komt er op neer dat als Sanders uiteindelijk nipt zou verliezen bij de voorverkiezingen, dit een rechtstreeks gevolg zal zijn van de perceptie gecreëerd door de aard van de berichtgeving.

Naast het voortdurend opnemen van de superdelegates in het totaalcijfer is er immers ook nog de indruk die wordt gewekt door het overwicht van Clinton’s betaalde advertenties en door de redactionele lijn van de media, het woordgebruik, de commentaren en ‘analyses’, die bijna volledig vijandig staan tegenover Sanders of hem zelfs volledig weglaten in de overzichten.

Washington State

Zaterdag 26 maart zijn er Democratische voorverkiezingen in Alaska, Hawaii en de staat Washington¹ (geen Republikeinse voorverkiezingen op die dag). De peilingen voorspellen drie overwinningen voor Sanders. Uitkijken is vooral naar de staat Washington waar 118 delegates worden toegewezen.

Met net iets minder dan de helft van alle delegates te verdelen heeft Clinton nog altijd een grotere kans op de nominatie (57 procent tegen 43 procent), maar die voorsprong had ze op dat ogenblik van de strijd in 2008 ook tegen Barack Obama. Toen heeft ze nipt verloren. Het grote verschil met toen is dat Obama in tegenstelling tot Sanders wel een proportioneel aanzienlijk deel van de media en geldschieters mee had.

Een politieke ‘revolutie’

Sanders zegt voortdurend in zijn toespraken dat dit meer is dan een verkiezingsstrijd, dat dit de start is van een nieuwe politieke ‘revolutie’. Ook al verliest hij uiteindelijk nipt tegen Clinton, dan nog blijft het een morele overwinning van formaat om met zijn campagne zo ver geraakt te zijn in een politiek systeem dat er alles aan doet om precies dit soort veranderingen tegen te houden.

De door Sanders gebruikte termen ‘socialist’ en ‘revolutie’ moeten behoorlijk gerelativeerd worden en in de context van de Amerikaanse politieke cultuur geplaatst. Het blijft desalniettemin een historische ommekeer dat een Amerikaans presidentskandidaat die deze termen openlijk gebruikt er in slaagt zoveel kiezers achter zich te krijgen.

Ook het feit dat Sanders zeer overtuigende meerderheden haalt tot 80 procent bij kiezers onder de 25 jaar wijst er op dat er een en ander aan het bewegen is in de VS.

Onvoorspelbare partijconventies

In het begin van zijn campagne in mei 2015 gaven de peilingen Sanders amper 5 tot 8 procent in de peilingen. Toen verklaarde hij in een interview nog dat hij zijn steun zou geven aan de uiteindelijke overwinnaar. Hij is daar sindsdien veel vager over.

Zelfs met alle steun voor Clinton van het partijapparaat, de media en de bedrijven blijft Sanders veel betere cijfers halen in twee aan twee vergelijkingen met Trump, Cruz en Kasich. Clinton haalt het in die peilingen ook nipt van Trump, maar verliest van Cruz en zelfs van Kasich.

Zoals reeds eerder gezegd in vorige analyses, het blijft er op neer komen dat de Democratische politieke elite, de bedrijfswereld en de media in de VS de voorkeur geven aan de kandidaat die de minste kans heeft om Donald Trump te verslaan.

Zowel de Republikeinse als de Democratische partijconventie zouden wel eens een zeer ongewoon verloop kunnen hebben.

1   De staat Washington aan de westkust onder Canada, met hoofdstad Olympia, is vooral bekend van de grootste stad Seattle, standplaats van vliegtuigbouwer Boeing, maar ook bakermat van de verzetsbewegingen tegen het neoliberalisme. De naamverwarring met de gelijknamige hoofdstad Washington DC bestaat ook bij vele Amerikanen. Daarom wordt tijdens de verkiezingen in de media steeds verwezen naar de hoofdstad als ‘District of Columbia’ (DC). De voorverkiezingen in DC sluiten de strijd af op 14 juni.