Economie en humor? Niet bepaald een evidente combinatie. Frans economisch journalist Benoist Simmat bracht 37 economen samen, van de allereerste Adam Smith tot recente revelatie Thomas Piketty in het boekje ‘Economie!’. Dat deed hij samen met illustrator Vincent Caut, die er grappige cartoons bij plaatste. Economen en hun ideeën samenvatten zonder saai te worden? Het kan.

Economie! uitgelegd in woord en beeld door de grootste economen start met een fictief gesprek tussen Schots filosoof Adam Smith en natuurkundige François Quesnay in het gezegende jaar 1764. De Franse Revolutie lag nog veraf, wetenschappers waren omnivalent en onderzochten zowat alles van botanica en fysica over literatuur tot Griekse filosofie en medische wetenschap.

Econowat?

De voertaal van deze geleerde heren – dames niet gewenst – was uiteraard Frans. Jawel, Britse geleerden die vloeiend Frans spraken. Het waren andere tijden. Bovendien, ‘economie’ bestond niet eens, noch als wetenschappelijk onderwerp noch als politiek concept in het bestuur van het land.

De studie van de staat, het creëren en vergaren van rijkdom en van dat officiële ding dat ‘geld’ heet, het filosofisch denken over deze zaken werd ‘politieke economie’ genoemd. Adam Smith had daar wel wat ideeën over en schreef er een aantal boeken over. Dat hij daarmee de peetvader van alle economen werd, had hij nooit kunnen vermoeden.. Hij werd de allereerste belijder van deze nieuwe wetenschap. Hoewel, zelfs tot vandaag is niet iedereen het daar mee eens.

Wetenschap?

Is economie wel een wetenschap, en als het dat al is, is het dan een exacte wetenschap zoals wiskunde en fysica of een ‘humane’ zoals filosofie, literatuurstudie en politieke ‘wetenschappen’? Niet evident, het debat is nog niet ten einde.

Dat blijkt ook uit dit overzicht. Netjes opgedeeld in drie grote hoofdstukken passeren 37 bekende tot zeer bekende economen de revue, naast andere geniale of niet al te juist sporende (soms de twee tegelijk) onbekenden, die de tand des tijds niet hebben doorstaan.

Tijdsindelingen hebben altijd wel iets arbitrair, ideeën en visies ontstaan immers niet zomaar op één bepaalde dag, maar het stoort niet. De tijdsindeling in het boek mag je dus gerust wat oprekken. Adam Smith is de allereerste in het hoofdstuk De Klassiekers – Negentiende Eeuw. Hij stierf al in 1790. Heel oud werden ze trouwens meestal niet in die tijd.

Mannen weten waarom

Het zijn ook allemaal mannen. Heel wat van deze kerels bleken er naar onze maatstaven niet bepaald een correcte levenswandel op na te houden wat betreft respect voor de andere kunne. Hoofdstuk twee zijn De Revolutionairen – Twintigste Eeuw en ook al zijn ze allen geboren en meestal reeds actief in de vorige eeuw, het laatste hoofdstuk zijn Onze Tijdgenoten – Eenentwintigste Eeuw.

Wat dachten ze, welke vernieuwende ideeën hadden ze, maar ook, welke fouten hebben ze gemaakt, waar zaten ze er compleet naast? Elke econoom wordt onder de loep gehouden met een zelfde logische indeling. Eerst een korte biografie, dan de voornaamste stellingen van betrokken al dan niet zelfverklaard genie waarna de ‘vergissingen’ en de ‘fouten’ afsluiten.

Economen blijken meestal niet gestoord te worden door enige zelftwijfel. Telkens weer zijn ze er van overtuigd de ultieme verklaring te hebben gevonden. Telkens weer blijken ze hun beperkingen te hebben. Allen zijn ze ook kind van hun tijd en kleurt hun ideologisch wereldbeeld de ‘vaststellingen’ die ze doen.

Niet altijd even neutraal

Auteur Benoist Simmat doet een eerlijke poging om ze allen zo neutraal mogelijk te beschrijven. Dat hij zelf een eerder conservatieve centrumkijk heeft op de dingen, laat hij meestal niet doorwegen, maar het kleurt toch af en toe zijn commentaar. Devote marxisten zullen bijvoorbeeld allesbehalve blij zijn met zijn tamelijk meewarige vereenvoudiging en zelfs lichtjes denigrerende omschrijving van Karl Marx. Ook afsluiter Thomas Piketty moet dat ondergaan.

Simmat haalt terecht Margaret Thatcher en Augusto Pinochet aan in zijn relaas over Friedrich Hayek, maar vindt het niet nodig Chili en Pinochet te vermelden bij Milton Friedman, waar die twee politici toch zeer relevant voor waren. Over organisaties die er onorthodoxe ideeën op nahouden over de economie, zoals ATTAC, is de auteur nogal laatdunkend. Het ecologisch debat over de CO2-voetafdruk noemt hij ‘amechtig’ (gesofisticeerd klinkend synoniem van ‘krampachtig’).

Economen zijn dus mannen, Fransen en Britten-Amerikanen, met af en toe een uitzonderlijke Rus of Indiër tussendoor. Ook een aantal compleet vergeten namen krijgen een plaats in dit overzicht. Wie ze wil leren kennen, kan ze in dit overzicht vinden. Hoe volledig en correct dat overzicht is, zal menig hedendaags econoom betwisten. Dit boekje omvat de eigen keuze van Benoist Simmat.

Licht sarcasme

De illustraties van tekenaar Vincent Caut zijn grappig. Een goede raad, weersta absoluut de verleiding om ze eerst te lezen! Je riskeert een aantal pointes en woordspelingen te missen. Vertaler Rob Kruitenbouwer is er overigens zeer goed in geslaagd de Franse ‘jeux de mots’ te herinterpreteren naar het Nederlands. Pas évident.

Caut is geen bijtend cartoontist. Zijn stijl is eerder zacht sarcastisch. De tekening op de achterflap vat zijn ironische kijk goed samen. Een enthousiast publiek klapt in de handen voor een briljante lezing van Adam Smith, waarna ze onder elkaar keuvelen dat ze er in feite niets van begrepen hebben.

Mensen die onder elkaar over economie praten, maar liever niet toegeven dat ze er in feite niet zoveel van snappen… herkenbaar en daarenboven, een menselijk euvel waar zelfs economen aan leiden.

Economen!

Eén negatieve noot toch. De titel Economie! van deze Nederlandse vertaling geeft een beetje een verkeerde indruk. Economen! uitgelegd in woord en beeld zou beter aansluiten bij het origineel La ligue des économistes extraordinaires.

Economie! kreeg een voorwoord van Lans Bovenberg, hoogleraar economie Tilburg University en sluit af met een korte index van enkele economische termen als deflatie, human development index, inflatie zoals ze werden gedefinieerd door de economen in het boek. Ook het voorwoord van het Franse origineel werd vertaald. Dat werd geschreven door Jean-Marc Daniel, professor politieke economie en columnist voor onder meer Le Monde.

De Nederlandstalige uitgever prijst zijn boek op de achterflap aan voor wie dit jaar eindexamen moet doen. “Dan is dit boek iets voor u!” Grappig, maar neem dat best met een stevige korrel zout. Een eindexamen zal toch wel iets meer literatuur vergen.

Al met al een zeer aangenaam boekje, met een zeer mooi verzorgde lay-out, dat voor de geïnteresseerde leek een ontspannende inleiding biedt op de gedachten en ideeën van 37 economen. Wie na de lectuur van Economie! op een en ander wat dieper wil ingaan, raad ik graag enkele boeken aan die in de recensies hieronder besproken worden.

Benoist Simmat & Vincent Caut (voorwoord Lans Bovenberg). Economie! Uitgelegd in woord en beeld door de grootste economen. Thoth, Bussum, 2016, 190 pp. ISBN 978 90 6868 700 2