Een mogelijke afzetting van president Dilma Rousseff van Brazilië komt dichterbij met de goedkeuring van een eerste motie op 17 april. Een groot deel van de leden van dat parlement wordt vervolgd voor corruptie. President Rousseff is nergens bij deze corruptie betrokken. Vreemd genoeg is zij het die nu dreigt afgezet te worden. Wat is er werkelijk gaande?
Zondag 17 april kwam de Braziliaanse Kamer van Volksvertegenwoordigers samen in een speciaal bijeengeroepen plenaire zitting om te stemmen over een motie van een speciale parlementscommissie. Die heeft geoordeeld dat er gronden zijn voor de afzetting van president Dilma Rousseff. De motie behaalde de vereiste tweederde van alle stemmen (367 op 513).
Eerste stap in de afzettingsprocedure
Daardoor wordt de Senaat automatisch verplicht om binnen een aantal weken eveneens te stemmen voor het begin van een onderzoek over de eventuele afzetting van president Dilma Rousseff. In de Senaat is slechts de helft plus één (41 op 81) van alle stemmen nodig. Eenmaal dat daar ook goedgekeurd moet de president gedurende 180 dagen al haar bevoegdheden afstaan aan de vice-president.
Op het einde van die periode moet de onderzoekscommissie van het parlement opnieuw een motie aan het parlement voorleggen om al dan niet de definitieve afzetting van de president te beslissen. Ook die motie moet dan een tweederde meerderheid behalen in de Kamer.
Volgens de Braziliaanse wetgeving is het mogelijk een verkozen en zetelend president af te zetten als die door een parlementaire onderzoekscommissie wordt schuldig bevonden aan ‘ernstige misdrijven’.
Politieke daden, geen criminele
De huidige procedure voor de afzetting van president Dilma Rousseff is echter niet gebaseerd op beschuldiging van enig misdrijf. De president heeft in 2015 tijdelijk gebruik gemaakt van rekeningen bij de Nationale Bank die niet van de overheid zelf zijn om een tijdelijke onderbreking van een aantal sociale programma’s te vermijden, wegens tijdelijk gebrek aan eigen overheidsmiddelen.
Dat is een politiek betwistbare actie, die echter wel meer voorkomt, zowel in Brazilië zelf als in het buitenland. Ze wordt echter niet beschuldigd van enige vorm van corruptie of persoonlijke verrijking.
Amerikaans politiek analist Mark Weisbrot merkte reeds eerder op dat de huidige aantijgingen tegen Rousseff louter politiek zijn en wijst op de analogie met wat president Obama heeft gedaan in 2013: “Toen de Republikeinen weigerden het plafond van de maximaal toegelaten overheidsschuld te verhogen, heeft de regering van Obama ook een aantal boekhoudkundige trucs toegepast om de deadline uit te stellen waarop die limiet zou worden overschreden. Niemand heeft zich daar toen druk om gemaakt.“
Operatie Carwash
President Dilma Rousseff is op geen enkele manier betrokken bij het grootste corruptieschandaal dat voor het ogenblik door het gerecht wordt onderzocht. Bij “Operatie Carwash” in het overheidsbedrijf voor petroleum Petrobras blijken talloze zetelende parlementsleden betrokken te zijn. Als het huidige gerechtelijke onderzoek doorgaat riskeren zij niet alleen afzetting als parlementslid maar ook zware boetes en aanzienlijke gevangenisstraffen.
Bij de corruptie van ‘Operatie Carwash” zijn parlementsleden van Rousseff’s eigen Arbeiderspartij PT betrokken, samen met parlementsleden van de oppositiepartijen. Zo wordt Eduardo Cunha, leider van de grootste oppositiepartij, tevens voorzitter van de Kamer van Volksvertegenwoordigers, niet alleen vernoemd in het Carwash-schandaal. Hij is daarnaast ook onderwerp van een gerechtelijk onderzoek naar het verduisteren van geld op Zwitserse rekeningen én wordt nu bovendien vernoemd in de Panama Papers.
Cunha was lid van de Progressieve Partij, een ietwat misleidende naam voor een reactionaire neoliberale partij en richtte in 2003 de Brazilian Democratic Movement Partij op, eveneens een zeer conservatieve partij. (Hij is voorzitter van de Kamer omdat het in Brazilië de gewoonte is dat de leider van de grootste oppositiepartij die post mag bekleden.)
Het gerechtelijk onderzoek tegen hemzelf belet hem niet om een van de leidende figuren te zijn achter de huidige poging om president Dilma Rousseff af te zetten. Ook de voorzitter en meerdere leden van de speciale commissie die het onderzoek moest doen over de eis tot afzetting van de president worden voor het ogenblik vervolgd voor corruptie.
Politieke machtsstrijd
Volgens Mark Weisbrot en Glenn Greenwald is dit zonder meer een poging om de herverkiezing van Dilma Rousseff ongedaan te maken met ongrondwettelijke en illegale middelen. Zij bevestigen dat Rousseff en haar partij, de PT, veel aan populariteit hebben ingeboet door de aanhoudende economische recessie, waarbij duizenden Brazilianen hun werk of loon verliezen. Bovendien blijkt de overheid niet in staat om de besmetting van het oprukkende zikavirus in het noordoosten van Brazilië in te dijken.
“Dat is gewettigde politieke kritiek op de president. Ze wordt echter in geen enkel corruptieschandaal vernoemd en ook niet beschuldigd van misdaden”, aldus nog Weisbrot. De huidige aanzet om haar af te zetten dient volgens hen dus heel andere doelen.
Twee doelstellingen
Eerst en vooral is dit een politieke poging van de rechtse oppositie om een einde te maken aan veertien jaar socialistisch bestuur onder presidenten Lula en Rousseff, volgens Weisbrot en Greenwald. De rechtse partijen willen voorkomen dat Lula in 2018 opnieuw kandidaat kan zijn voor de presidentsverkiezingen, die hij gezien zijn nog steeds grote populariteit – veel groter dan Rousseff – zeker zou winnen.1
Bovendien is er ook een meer directe doelstelling. Als Rousseff effectief zou worden afgezet, wordt haar huidige vice-president Michel Temer zelf president tot het einde van haar mandaat in 2018. In Brazilië is een vice-president zoals in de VS hoofdzakelijk een reservewiel, een functie zonder echte inhoud, voor het geval dat… Temer was oorspronkelijk lid van Rousseff’s partij, maar is nu lid en voorzitter van de oppositiepartij van Cunha, de Brazilian Democratic Movement Party. Hij heeft al meermaals openlijk zijn ambitie geuit om zelf president te worden tot 2018 en daarna.
Media en oppositie, twee handen op één buik
In samenspraak met de media rekenen zij er op dat de vervolgingen tegen henzelf dan zullen worden tegengehouden. Zelfs na veertien jaar links bestuur zijn de media in Brazilië nog steeds zo goed als volledig in handen van oligarchen en grote bedrijven, een probleem dat niet uniek is in Brazilië. Ook in Ecuador, Colombia en Venezuela is dat meer dan tien jaar links bestuur nog steeds het geval.
Pogingen om eigen media te ontwikkelen of toch minstens meer politiek neutrale media naar Europees model komen er niet door gebrek aan middelen en werden ook afgeblokt en zwaar bekritiseerd in het buitenland, vooral door de Amerikaanse regering.
Met de afzetting van Rousseff pogen deze oligarchieën dus terug de touwtjes van de regering in handen te krijgen. Met een president op hun hand zoals Temer en een parlement aan hun kant denken ze dat dit kan lukken.
Rol van de VS
De rol die de VS in dit alles speelt is naar aloude Latijns-Amerikaanse traditie bijzonder dubbelzinnig. Officieel steunt de Amerikaanse regering de verkozen president, maar ‘respecteert’ zij de beslissingen die het parlement zal nemen voor een eventuele afzetting. In werkelijkheid geven de Amerikaanse ambassade en talloze Amerikaanse organisaties zoals USAID, NDI en andere organisatie actieve logistieke en financiële steun aan de oppositie en aan afvallige parlementsleden van de PT.
Meerdere leden van de parlementaire oppositie reisden onmiddellijk na de stemming naar Washington DC voor verder overleg. Greenwald herinnert aan de lange traditie van omverwerping van democratische regeringen in Latijns-Amerika door de VS, waaronder ook de militaire dictatuur van Brazilië. De democratisch verkozen president João Goulart werd in 1964 afgezet door het leger.
Die staatsgreep werd in Washington nog voorbereid door medewerkers van president Kennedy en enkele maanden later uitgevoerd onder zijn vice-president Lyndon Johnson, die na de moord op Kennedy president was geworden.
Liegen onder folteringen
Een aantal van de parlementsleden die voor de afzetting van Rousseff stemden, spreekt zelfs openlijk over hun echte bedoelingen. In Brazilië moeten parlementsleden bij dergelijke stemmingen hun stem mondeling uitbrengen door elk afzonderlijk op te staan en kort hun motivatie te geven. Meerdere oppositieleden zeiden zondag tijdens de stemming dat ze ja stemden voor de afzetting van Rousseff “om de democratie te herstellen”, dus niet omdat er van misdrijven sprake zou zijn.
Eén parlementslid refereerde zelf naar het feit dat Dilma Rousseff “opnieuw” had gelogen, in een verwijzing naar haar rechtszaak van 1970 onder de militaire dictatuur. Dilma Rousseff werd toen als jonge activiste aangehouden door de militaire dictatuur op beschuldiging van medewerking aan het gewapend verzet. Zij legde onder zware folteringen bekentenissen af. Voor de militaire rechtbank trok zij die echter weer in.
Rousseff heeft later bevestigd dat zij toen inderdaad heeft gelogen over haar rol in het verzet. Zij deed dat toen immers uit volle politieke overtuiging, als daad van verzet tegen de militaire dictatuur.
Internationaal protest
Meerdere organisaties en persoonlijkheden in binnen- en buitenland hebben zich ondertussen solidair verklaard met president Dilma Rousseff.
De koepelorganisatie AFL-CIO van Amerikaanse vakbonden veroordeelt de recente gang van zaken in Brazilië.
Een aantal, academici in binnen- en buitenland hebben een open brief geschreven aan hun Braziliaanse collega’s om te protesteren tegen wat zij een poging tot staatsgreep noemen.
Secretaris-generaal Luis Almagro van de Organisatie van Amerikaanse Staten heeft eveneens de huidige gang van zaken in Brazilië veroordeelt als ondemocratisch.
Bronnen:
- Brazil’s Elite Move Ahead with ‘Coup’ as Rousseff Impeached by Lower House
- Dilma face à ses bourreaux: la photo qui fascine le Brésil
- Brazilian Coup Threatens Democracy and National Sovereignty
- After Vote to Remove Brazil’s President, Key Opposition Figure Holds Meetings in Washington
- Brazilian Democracy is Seriously Threatened
- AFL-CIO Stands with Brazilian Workers and their Defense of Democracy
- Statement by OAS Secretary General Luis Almagro after meeting with the Constitutional President of Brazil, Dilma Rousseff
- Dilma Rousseff: Brazilian congress votes to impeach president
1 In Brazilië mag je slechts maximaal twee maal onmiddellijk na elkaar president worden.