Turks schrijver Yusuf Atilgan publiceerde De Lanterfanter in 1959. Zijn boek werd recent vertaald in het Nederlands. Ohran Pamuk noemt hem ‘een van mijn helden’. Een bizar fascinerende leeservaring. Een terecht eerbetoon aan een onterecht onbekend schrijver.

De vertaling van De Lanterfanter in 2016 is een laat eerbetoon aan de in de Lage Landen zo goed als onbekende Turkse schrijver Yusuf Atilgan (1921-1989). Het was zijn eerste roman die hij in 1959 uitbracht.

Yusuf Atilgan wordt in Turkije gezien als een van de grootste hedendaagse Turkse schrijvers. Ohran Pamuk, Turks Nobelprijs Literatuur in 2006, noemt hem een van zijn grote voorbeelden. “Ik ben romanschrijver geworden door naar hem te kijken.”

Hoofdpersonage C is de lanterfanter, nietsdoener, leegloper van dienst in Atilgans verhaal. Het boek is zonder meer een bizarre, fascinerende leeservaring. Het is weinigen gegeven om een boeiend boek te schrijven over een ronduit antipathieke nietsnut.

C. leeft van een niet nader bepaalde erfenis, die hem in staat stelt van zijn rente te leven. Hij heeft geen werk en lummelt maar wat aan. Ergens heel vaag heeft hij de ambitie om een roman te schrijven. Die vordert echter al even slecht als zijn andere doelstelling in het leven: het vinden van de ware liefde. Hij doet voor geen van beide echter een reële inspanning.

Het verhaal bevat zonder twijfel een aantal autobiografische elementen. Atilgan zou volgens uitgever Jurgen Maas na zijn eerste roman talloze manuscripten hebben vernietigd uit drang naar nooit bereikbaar perfectionisme. Of zijn talent inderdaad zo groot was dat hij veel meer had kunnen publiceren, zullen we dus nooit weten, maar De Lanterfanter laat er geen twijfel over bestaan: deze man kon een verhaal vertellen. Er staat geen woord teveel of verkeerd. Net zoals je bij een perfecte film of een perfecte song het onbestemde gevoel hebt dat het niet anders dan zo kon klinken, zo voelt ook dit boek aan.

Lanterfanter C. is ondanks zijn schijnbaar relaxt doelloze leegloperij van de ene ordinaire koffiebar naar het andere nietszeggende restaurant een rusteloos man op zoek naar… ja, naar wat? Wat deze man verlangt is de ideale liefde, een romantisch ideaal, maar dan zonder enige verplichting of engagement.

Wanneer hij een relatie aangaat gedraagt hij zich zo antipathiek, zo tactloos dat alles steevast eindigt met een zure noot. Eigenlijk vindt hij vrouwen maar niks, want alleen vrouwen die hem begrijpen en aanvaarden zoals hij is zijn goed, en die zijn er dus blijkbaar niet. Neen, dit is geen aangenaam mens. Wanneer hij ergens gastvrij wordt onthaald weet hij ook dat te verpesten met zijn eng, zelfingenomen gedrag. Gewoon een vervelende eikel eigenlijk.

Aanvankelijk vraag je je als lezer af of je dit wel wil lezen. Dit boek is echter zo overtuigend en geloofwaardig geschreven dat je toch even naar die volgende bladzijde doorbladert. Je wil immers weten waar het met C. naartoe gaat. Komt het toch goed? Draait hij bij? Wordt hij wat wijzer? Vindt hij alsnog een doel in zijn leven? Uiteindelijk heb je het boek uit voor je het goed en wel beseft.

Dat is zeker ook de verdienste van vertaalster Hanneke van der Heijden. Ik ken geen woord Turks maar volgens informatie op het internet is Turks een heel anders gestructureerde taal dan het Nederlands, niet evident dus maar uitstekend geslaagd.

Yusuf Atilgan schreef met De Lanterfanter een boek over de leegheid van het nieuwe comfortabele, moderne bestaan van de jaren 1950 in een middenklasse stadswijk van Istanboel. Dit verhaal zou zich echter eender waar in een moderne naoorlogse stad kunnen situeren. Toch is het geen nostalgisch pleidooi naar een of ander geromantiseerd plattelandsleven. Yusuf Atilgan laat je eerder besluiteloos achter. Wat is de zin van het leven? En zullen we dat wel ooit weten?

Een goed boek lezen als dit geeft alvast een beetje zin aan het leven (net als lezen in het algemeen, maar dat is een ander verhaal).

Na zijn succesvol debuut publiceerde Yusuf Atilgan nog twee andere romans, waarvan er een werd verfilmd in het Turks, en drie bundels kortverhalen (de laatste verscheen na zijn overlijden). Een nawoord van de vertaalster geeft nuttige context aan deze bijzondere man en zijn verhalen.

PS. De dandy op de boekcover is een schilderij van de Turks-Georgische kunstenares Hale Asaf (1905-1938).

Yusuf Atilgan. De Lanterfanter. Jurgen Maas, Amsterdam 2016 (origineel 1959). Vertaling Hanneke van der Heijden, 275 pp. ISBN 978 94 9192 116 2