Of de Olympische Spelen een sportief succes worden zonder al te veel schandalen zal op 22 augustus 2016 blijken. Voor een klein aantal Brazilianen is succes verzekerd nog voor de Spelen waren begonnen. Zij zijn de miljonairs die met hun bouwbedrijven de Olympische infrastructuur hebben gebouwd. Journalist Alex Cuadros schreef een vlot boek over hen dat leest als een thriller.

De aandacht voor de politieke, economische en sociale crisis in Brazilië is even weg zolang de Olympische Spelen doorgaan. Die crisis woedt echter onverminderd door. De voorbije weken en maanden was een van de oorzaken van die crisis – de corruptie die alle aspecten van het politieke en economische leven domineert – dagelijks onderwerp in de berichtgeving.

President Dilma Rousseff hangt een afzetting boven het hoofd, straatprotesten gaan onverminderd door maar interim-president Temer poogt de Olympische Spelen in te zetten om een beeld van normaliteit te creëren. Dat lukt niet altijd even goed, getuige de manier waarop de tocht van de Olympische fakkel ondanks militaire bewaking een bijwijlen druipnat fiasco werd. De tv-redacteurs staan op scherp om elke slogan tegen de regering vanuit het publiek uit beeld te houden. Dat lukt meestal, maar niet altijd.

De voorbije maanden ging alle aandacht naar de corrupte politici en naar de protesten in de arme favela’s van de steden. Er is één categorie Brazilianen die grotendeels buiten beeld blijft: de symbolische één procent van rijke Brazilianen die fortuinen vergaren als nooit tevoren (en in Brazilië is er eerder sprake van de 0,1 procent).

Alex Cuadros is een jonge journalist uit de VS met Mexicaanse roots. Na zijn studies werkte hij vijf jaar als journalist in Colombia. In 2010 verhuisde hij naar de Braziliaanse stad São Paulo voor de zakenkrant Bloomberg News. Het was zijn taak om over de superrijken van de stad artikeltjes te schrijven.

Cuadros wist in feite amper iets over het land voor hij vertrok. Hij stelde zich aanvankelijk nauwelijks vragen bij de sociale realiteit van de stad waar hij toekwam. Zes maand werd uiteindelijk vijf jaar. Hij schreef over zijn ervaringen het boek Brazillionaires – The Godfathers of Modern Brazil.

Thrillers, de ideale zomerliteratuur

Het is een vlot geschreven verhaal dat leest als een thriller, allesbehalve het type boek dat je verwacht van iemand die sociale commentaar gaat schrijven. Cuadros schrijft niet uit verontwaardiging, hij stelt vast en becommentarieert vrij neutraal. Bloomberg is een deuropener en hij geraakt bij de rijkste Brazilianen binnen. De vragen die hij stelt zijn vrijblijvend.

“Of u er problemen mee heeft om zo rijk te zijn in een land waar zoveel arme mensen wonen.” “Nee hoor, want wij maken het land beter met onze inzet.” Daar blijft het bij. Cuadros mag vanop de eerste rij toekijken op het reilen en zeilen van de jetset. Dat die rijken boven de gewone mensen leven mag je in São Paulo letterlijk nemen. Zij hebben geen last van de enorme bijna permanente verkeerschaos in de stad.

Er zijn meer dan 420 helikopters geregistreerd in São Paulo, alleen New York City heeft er meer. Er zijn dagelijks gemiddeld 500 helikoptervluchten die 193 heliports aandoen. De allerrijksten hebben er een boven op het gebouw van hun hoofdkwartier en bij hen thuis. Die helikopters zijn het exclusieve transportmiddel van de ongeveer 1880 Brazilianen in de stad die minstens over een fortuin van 30 miljoen dollar beschikken. Voor de 11 miljoen overige inwoners van de stad gelden andere regels.

Bekende en minder bekende Brazilianen passeren de revue en laten al dan niet in hun kaarten kijken. Meestal zijn ze zeer ijdel en willen hun rijkdom uitgestald zien in de glossy bladen en op TV. Anderen zijn dan weer discreter. Ze hebben allen een aantal dingen gemeen. Hun fortuin is gebaseerd op een toxisch mengsel van erfenis, politieke lobbying, corruptie, omkoperij en bedrog. Een aantal van hen zijn daar zeer open over, de meesten vertellen echter liever het verhaal van de hardwerkende selfmademan (het zijn zo goed als allemaal mannen). Eike Batista is er één van.

Zijn levenswandel is de rode draad doorheen het boek, dat begint met een ongeval waarbij zijn zoon een arme fietser doodrijdt op een van de grote ringwegen in en rond de stad. Hoe die zoon er in slaagt om alsnog vrijgesproken te worden van doodslag (hij reed te snel en was dronken) lees je in dit boek. Alex Cuadros vaart mee op panoramische helikoptervluchten, aperitieven in penthouses aan het strand en spectaculaire auto-ongevallen.

Tussendoor vermeldt Cuadros een kort  ‘Belgisch’ verhaal. Jorge Paulo Lemann is de rijkste Braziliaan en eigenaar van AmBev, de grootse Braziliaanse producent van bier, die in 2005 samensmolt met het Belgische Interbrew. Ook niet bepaald zuiver op de graat, deze man.

De echte machthebbers van een land

Dit zijn de mensen die aan de lopende band politici omkopen en zo overheidscontracten binnenrijven voor grote bouwwerken, voor de boorinstallaties, de havens, de terminals van het overheidsbedrijf Petrobras. Het zijn ook zij die de Olympische infrastructuur (en de voetbalstadiums van de Wereldkampioenschappen twee jaar eerder) hebben gebouwd en daar veel meer voor betaald kregen dan de werkelijke kostprijs.

Het zijn ook zij die de eigen media inzetten voor hun zelfverheerlijkende propaganda en nu ook alles op alles zetten om president Dilma Rousseff van de macht te verdrijven. Teveel inmenging in de echte werking van de Braziliaanse economie zien zij immers niet zitten.

Glenn Greenwald

Ik heb het boek ontdekt via de website van Glenn Greenwald (die zelf ook in Brazilië woont): “Het is onmogelijk om Brazilië, het vijfde grootste land ter wereld te begrijpen zonder inzicht in de manier waarop een handvol miljardairs de politiek, de media en de economie van hun land naar hun hand zetten. Met zijn inzichten en grondige informatie is Alex Cuadros een onmisbare stem om dit verhaal van excessen, corruptie te vertellen in een maatschappij die wordt verscheurd door hoop en chaos.”

Alex Cuadros is geen linkse rakker die vanuit sociale bewogenheid naar Brazilië vertrok. Dat maakt zijn verhaal misschien wel geloofwaardiger, hier geen moraliserende vingerwijzingen over zoveel decadentie. Zijn verhalen zijn sprekend genoeg. De lezer kan zelf zijn besluit trekken.

Zijn boek werd in juli 2016 gelanceerd op de Engelstalige markt. Een Portugese vertaling voor de Braziliaanse markt is niet voorzien. Er komt ook geen distributie van zijn boek in Brazilië. Braziliaanse distributeurs en uitgevers hebben hem laten weten dat er geen markt is voor zijn boek… distributienetwerken en uitgeverijen zijn in Brazilië volledig in handen van enkele Braziliaanse families, niet dat dat er iets mee te maken zou hebben.

Een Braziliaanse rechtbank heeft zopas beslist dat het toegelaten is om politieke boodschappen te tonen vanuit de publiekstribunes, omdat dit aldus de rechtbank valt onder de vrijheid van meningsuiting. Het Internationaal Olympisch Comité is onmiddellijk in beroep gegaan tegen de beslissing. Sport is politiek. Brazilië heeft zijn eerste gouden medaille binnen met judoka Rafaela Silva. Zij sprak onmiddellijk haar steun uit voor Dilma Rousseff. Sport is politiek. Inderdaad.

Interview van TheRealNews met Alex Cuadros over zijn boek: