Op 20 september wordt in Brussel betoogd tegen het TTIP. 350.000 betogers zijn hen al voorafgegaan in Duitsland. Ook in andere landen waren er grote betogingen. Waarover gaat dit protest? DeWereldMorgen.be stelde een lijst van tien vragen en antwoorden op.
1. Wat is het TTIP?
Het Transatlantic Trade and Investment Partnership (TTIP) is een verdrag dat momenteel onderhandeld wordt tussen de VS en de EU. Dit verdrag wil de handel tussen de VS en de EU verder liberaliseren, met de stelling dat dit de handel zou stimuleren.
2. Wat is een vrijhandelsakkoord?
Dit zijn verdragen die de handelsrelaties tussen landen (of internationale organisaties die landen groeperen, zoals de EU) regelen. In werkelijkheid zijn het steeds akkoorden die uitsluitend de rechten van bedrijven beschermen. Deze akkoorden gaan ook niet echt over vrije handel, maar over handel gecontroleerd door de grote bedrijven.
3. Wat is het ergste gevolg van het TTIP?
In dit vrijhandelsakkoord staat een hoofdstuk dat regelt hoe disputen tussen bedrijven en lidstaten van het verdrag moeten worden opgelost, het Investor State Dispute Settlement (ISDS). Dit systeem schrijft voor dat bedrijven niet langer moeten procederen voor nationale handelsrechtbanken om een geschil met een staat over een investering te beoordelen. Dat moet voortaan voor een speciale ISDS-rechtbank waar nationale rechters geen enkele inspraak meer hebben. Om de harde kritiek op dit kernpunt van het verdrag te counteren heeft de EU nu een alternatief voorstel op tafel gelegd, de Investment Court System (ICS). Dat zou met vast benoemde rechters werken, maar nog altijd een rechtbank buiten de nationale wetgeving zijn. In feite is dat slechts een ISDS-lite. Het idee wordt door de VS echter totaal verworpen, zij willen onverminderd ISDS. Die weigering is de voornaamste reden waarom de Duitse vicekanselier en minster van economie recent beweerde dat de onderhandelingen dood zouden zijn.
4.Waarom is ISDS gevaarlijk voor de democratie?
Een ISDS-rechtbank beslist of bestaande of geplande wetten van een land over milieubescherming, rechten van de consumenten, voedselveiligheid, ziekteverzekering, kostprijs van geneesmiddelen, bescherming van de privacy, sociale bescherming en gezondheidszorg de mogelijke winsten van investerende bedrijven negatief beïnvloeden. Is dat het geval, dan beslist deze ISDS-rechtbank dat de betrokken nationale wetgeving niet van toepassing is. Past de betrokken staat die wetgeving toch toe (bijvoorbeeld door GGO-etiketten op voeding te verplichten of fracking te verbieden) dan legt de ISDS-rechtbank zware boetes op aan het betrokken land om de verloren winsten van het betrokken bedrijf te compenseren. In de praktijk komt dit er op neer dat democratisch besloten wetten door bedrijven mogen worden genegeerd.
5. Zijn we zeker dat dit ISDS in het TTIP is voorzien?
Ja. De teksten van het TTIP-verdrag zijn nog steeds geheim voor de gewone burgers en hun organisaties. De bedrijven zelf nemen daarentegen met hun adviseurs deel aan de onderhandelingen en stellen dus samen met de ambtenaren van de EU en de VS de teksten van het TTIP op. Officieel weten we dus nog niet wat in dit verdrag staat. We kunnen dat echter wel al weten aan de hand van de tekst van het andere vrijhandelsakkoord TPP die wel al beschikbaar is.
6. Hebben we al ervaring met ISDS?
Ja. Deze vrijhandelsakkoorden bevatten eveneens gelijkaardige systemen zoals het ISDS in het TTIP. De ervaring heeft geleerd dat deze rechtbanken altijd in 100 procent van de zaken in het voordeel van bedrijven en tegen de belangen van staten en hun bevolking ingingen. Het meest sprekende voorbeeld is het North American Free Trade Agreement (NAFTA) tussen de VS, Canada en Mexico van 1994. Dit verdrag en het ISDS-systeem van dit verdrag hebben zware negatieve gevolgen voor de tewerkstelling, voor de sociale werkomstandigheden in de drie betrokken landen. Alleen de winsten van de betrokken bedrijven zijn er wel bij gevaren.
7. Heeft verzet tegen dergelijke akkoorden wel zin?
Absoluut. Er zijn reeds meermaals grote verdragen gekelderd dankzij sociaal verzet. Het Multilateral Investment Agreement (MIA) was een vrijhandelsakkoord dat tussen 1995 en 1998 werd onderhandeld tussen alle lidstaten van de organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (waar ook alle EU-lidstaten en de VS lid van zijn). De onderhandelingen waren reeds volledig beëindigd toen het toch nog werd afgevoerd onder druk van grootschalig internationaal protest van maatschappelijke organisaties. Het verdrag Anti-Counterfeiting Trade Agreement (ACTA) was al ondertekend door alle lidstaten en wordt in 2012 toch afgevoerd dankzij protest. Dit verdrag wilde het internet commercialiseren. Deze succesvolle protesten werd – net als nu – toen genegeerd of verkeerd voorgesteld door de grote media.
8. Is TTIP het enige vrijhandelsakkoord?
Het TTIP is niet het enige geplande vrijhandelsakkoord. Een gelijkaardig verdrag tussen de EU en Canada, het EU-Canada Comprehensive Economic and Trade Agreement (CETA) is bijna voltooid en zal in de loop van oktober 2016 ter ondertekening worden voorgelegd. Ondertussen wordt ook onderhandeld door 23 landen in Noord- en Zuid-Amerika, Afrika en de EU over een verdrag dat openbare diensten moet openstellen voor de vrije markt, het Trade and Services Agreement (TiSA).
9. Waarom is ook het TPP belangrijk voor ons?
Een vrijhandelsakkoord dat wel al voltooid is en ondertekend is het Transpacific Partnership Agreement (TPP). Het TTP werd afgesproken tussen de VS en een aantal landen aan beide zijden van de Stille Oceaan in Amerika en Azië. Het is de westelijke tegenpool van het TTIP aan de Atlantische Oostkust van de VS met de EU. Van dit verdrag zijn de teksten wel al bekend. Daar kunnen we uit leren wat in de nog geheime teksten van het TTIP gaat staan. Delen van het TTIP zijn al gelekt door WikiLeaks en Greenpeace en bevestigen dit.
10. Betekent de ondertekening van een verdrag het einde van het verzet?
Absoluut niet. Zoals ACTA toont, kan een verdrag nog altijd worden afgevoerd, zelfs na de ondertekening door staatshoofden (of regeringsleiders). In tegenstelling tot wat voortdurend verkeerdelijk wordt beweerd is de plechtige ondertekening van een verdrag niet de eindfase van een verdrag. Elk verdrag moet daarna worden goedgekeurd door het parlement van de betrokken staat (in het geval van TTIP zijn dat het Europees Parlement en alle parlementen van alle EU-lidstaten). Parlementen kunnen de tekst echter niet meer wijzigen, ze kunnen alleen volledig goed- of afkeuren. Daarom wordt de parlementaire stemming van een verdrag ‘ratificatie’ genoemd. Ratificatie kan soms jaren aanslepen en biedt dus nog steeds ruimte voor verzet.