Partijstrateeg Íñigo Errejón van de Spaanse partij Podemos wisselde met de Belgische politologe Chantal Mouffe van gedachten over mogelijke nieuwe vormen van progressieve politiek. Zij bundelden hun gesprekken in het boek ‘Podemos – In the Name of the People’. Een lovenswaardige poging om over de toekomst van progressieve bewegingen na te denken.

Spanje stevent af op derde verkiezingen in één jaar, nu de traditionele machtspartijen er niet in slagen een regering te vormen. De oorzaak zoeken ze niet in hun verleden maar in de nieuwe partij Podemos. Die nieuwe partij zit ondertussen niet stil en ontwikkelt zijn eigen maatschappeijvisie.

Pablo Iglesias, de leider van Podemos, de Spaanse partij die nog maar een kleine drie jaar bestaat, kent iedereen. Partijstrateeg Íñigo Errejón (1983) is in het buitenland minder bekend, maar heeft eveneens hard gewerkt aan het oprichten van de partij en aan de ontwikkeling van reeds twee nationale verkiezingscampagnes. Een derde verkiezingscampagne volgt waarschijnlijk eind 2016.

Met de Belgische politologe Chantal Mouffe (1943) wisselde hij in 2015 enkele weken van gedachten over een nieuwe theoretische aanpak voor progressieve politieke partijen in Spanje en Europa. Hun gesprekken hebben ze gebundeld in het boek Podemos – In the Name of the People, de Engelse vertaling van Construir Pueblo.

De Spaanse titel is moeilijk vertaalbaar omdat ‘pueblo’ in het Spaanse discours staat voor zowel dorp, volk, bevolking, gemeenschap, maatschappij als mensheid. De Engelse titel is een beetje ongelukkig, omdat hij eerlijk gezegd nogal pretentieus klinkt (in tegenstelling tot de Spaanse titel).

In de Engelse vertaling ook een voorwoord van Brits politieke commentator Owen Jones. Hij wijst er op hoe Podemos van de klassieke linkse paden afwijkt door zich openlijk ‘patriotisch’ te noemen, maar aan dat begrip een nieuwe betekenis geeft: “Er is niets meer vaderlandslievend dan een land te bevrijden van onrecht, de rechten en vrijheden te verdedigen waar onze voorouders voor hebben gestreden en werkende mensen een fair deel te garanderen van de welvaart die ze creëren door hun arbeid… eender welke partij die de steun wint van miljoenen kiezers minder dan twee jaar nadat ze werd opgericht is het waard bestudeerd te worden.”

Errejón en Mouffe starten hun discussie met een terugblik op het boek van Chantal Mouffe en Ernesto Laclau Hegemony and Socialist Strategy van 1985. Laclau (1935-2014) was een Argentijnse politoloog. Samen bespreken zij ook de redenen waarom na de val van de Spaanse dictatuur de economische elite onder Franco grotendeels aan de macht wist te blijven.

“De Spaanse welvaartsstaat is (na de val van Franco) niet ontwikkeld op basis van een inhouding op de belastingen maar met Europese fondsen”. De ideologische basis voor een sociaal-democratische beweging ontbrak.  Eenmaal die financieringsbron wegviel werd de structurele zwakte van de Spaanse welvaartsstaat duidelijk.

De stichters van Podemos zijn zich goed bewust van de redenen voor hun succes. Die zijn vooral een gevolg van het verdwijnen van traditionele partijtrouw, eerst geleidelijk aan sinds de neoliberale beleidshervormingen vanaf 1988 (onder de sociaal-democratische partij PSOE) en voluit sinds de economische crisis van 2008. “Het resultaat is dat onze generatie de eerste is in drie generaties die uitkijkt naar een slechtere situatie dan hun ouders.”

Errejón maakt tussendoor enkele rake observaties over de rol van mainstream media in een democratie en over de relativiteit van politieke debatten in een tv-format. “Dat is een terrein dat duidelijk gemaakt is op maat van de tegenstrevers, met de logica van de tegenstrevers, met hun aannames en uitdrukkingen. Ik zit liever hier met jou te discussiëren dan te roepen en te tieren in zeer korte en holle soundbites. Dat is duidelijk een politiek theater dat op maat gemaakt is van de tegenstrevers, dat tegelijkertijd zijn legitimiteit in stand houdt door stemmen als de onze te incorporeren.”

Samen zoeken ze naar antwoorden op een aantal vragen. Waarom stemmen zoveel werkende mensen toch tegen hun eigenbelang door voor aartsconservatieve neoliberale politici en partijen te stemmen? Hoe ga je daar mee om? Podemos heeft doelbewust ingespeeld op de politieke apathie bij een groot deel van de bevolking. Voor de Europese verkiezingen van mei 2014 was hun slogan: “Wanneer was u voor het laatst opgetogen om te gaan stemmen?”. Dat konden de traditionele partijen onmogelijk zeggen.

Podemos ziet zijn strijd echter niet als ‘links tegen rechts’ maar als ‘links tegen de consensus van centrum-links en centrum-rechts’, tegen de ‘kaste’ van de traditionele machtspartijen van dat centrum.

Zelf volgen ze allesbehalve traditionele wegen: “Onze kiescampagne bestond erin, stap voor stap, precies het tegenovergestelde te doen dan wat militante groeperingen ons aanraadden. Iedereen voorspelde ons dat het slecht zou aflopen. Het wordt echter tijd dat we erkennen dat we komen uit een periode van dertig jaar culturele en intellectuele nederlagen van links.”

Het scepticisme van traditioneel links in Europa tegenover Podemos heeft diepe culturele en historische wortels: “Traditioneel links staat vijandig tegenover de progressieve regeringen in Zuid-Amerika. Ik ken geen enkele zogenaamd progressieve krant in Europa die wat nu in Zuid-Amerika gebeurt ook maar minimaal objectief voorstelt. Voor hen is het Europees model het goede ‘links’ en wat in Latijns-Amerika gebeurt is ‘populisme’. Dat kom onder meer omdat zij er van uitgaan dat politiek uitsluitend kan en moet begrepen worden met hun Europese begrippen, die ze als ‘universeel’ zien.”

Het pad is verre van af en soms nog zeer onduidelijk: “Natuurlijk zitten die nieuwe bewegingen (zoals Podemos) vol contradicties en bevatten ze zoveel fouten en problemen – zoals elke echte ervaring – maar ze worden dikwijls geanalyseerd door Europeanen vanuit een cynische en koloniale arrogantie.”

Je hoeft het niet persé eens te zijn met de premissen van beide auteurs in dit boekje en er zitten nog heel wat onduidelijkheden in, een en ander is nogal droog en theoretisch – niet verwonderlijk voor twee academici van de politieke wetenschappen.

Dit boekje heeft echter de verdienste het debat open te trekken en nieuwe wegen te zoeken voor een linkse, progressieve maatschappijvisie en voor politieke partijen van de toekomst, die een einde willen zien aan veertig jaar neoliberale aanval op het wezen zelf van de sociale welvaartsstaat.

Het alternatief is nog verre van af, bijwijlen zelfs onduidelijk, maar Podemos probeert tenminste, iets wat je voorlopig nog niet kan zeggen van de traditionele linkse partijen in Europa. Voer voor verder debat (zie een debat tussen beide auteurs hieronder – Spaans zonder ondertitels).

Íñigo Errejón in Conversation with Chantal Mouffe. Podemos – In the Name of the People. Preface by Owen Jones. Lawrence & Wishart, London, 2016. 160 pp. ISBN 9781910448809