Na 6 jaar treuzelen zonder enig degelijk argument voor dat uitstel en na een veroordeling door de VN heeft het Zweedse gerecht er mee ingestemd om Julian Assange te verhoren in de ambassade van Ecuador in Londen. Daarmee is Assange nog lang geen vrij man, maar het is wel een eerste belangrijke stap.
Over de zaak van Julian Assange werd de voorbije jaren zoveel mist gespoten dat een argeloos toekijker niet meer weet wat hij hier moet van denken. Om te vatten waarom het zes jaar heeft geduurd voor de Zweedse justitie hem is gaan verhoren in zijn huidige verblijfplaats, eerst een overzicht van de feiten.
Seksuele escapades
Tijdens een toernee in 2010 door Zweden heeft Julian Assange een seksuele relatie gehad met twee medewerksters aan zijn toernee. De feiten deden zich voor in het appartement van één van beide vrouwen. Een van beide vrouwen had hem haar appartement aangeboden, waar hij oorspronkelijk alleen verbleef maar na enkele dagen het gezelschap kreeg van een andere medewerkster. In de volgende dagen verbleef hij daar ook met de eerste vrouw, de eigenares van het appartement. Op videobeelden is te zien dat beide vrouwen hem tijdens en na deze periode nog steeds vergezelden en vriendschappelijk met hem omgingen.
Een en ander liep verkeerd toen beide vrouwen toevallig – zoals dat steeds gaat in dit soort onverkwikkelijke zaken – over elkaar vernamen wat er precies gaande was. Zij waren begrijpelijk boos over het gedrag van Assange, vooral omdat hij blijkbaar bij beide vrouwen had aangedrongen op onbeschermde sex zonder condooms.
Op aanzet van een van de vrouwen zijn zij daarop naar de politie gestapt om hem te beschuldigen van seksueel wangedrag en te eisen dat hij een medisch onderzoek zou ondergaan. Seksueel wangedrag is een misdrijf dat in de Zweedse wetgeving specifiek is omschreven en is niet hetzelfde als verkrachting. Het hebben van meerdere seksuele partners zonder hen daarover in te lichten is volgens de Zweedse wetgeving een vorm van seksueel wangedrag.
Aanvankelijk gebeurde met deze aanklacht niets. Toen hij de aanklacht tegen zijn persoon vernam, bood Assange zich meerdere malen vrijwillig aan bij de Zweedse politie. Hij bleef speciaal voor deze zaak vier weken langer dan gepland in Zweden. De eerste onderzoeksrechter die op de zaak werd gezet vond de verklaringen van beide vrouwen blijkbaar te licht om een gerechtelijk onderzoek te starten, vond het ook niet nodig Assange te verhoren en seponeerde de zaak zonder gevolg.
Geseponeerde zaak wordt heropend
In Zweden kunnen parlementsleden de heropening van geseponeerde zaken vragen. Een conservatief parlementslid werd door een bevriend politieambtenaar van de zaak op de hoogte gebracht en het gerecht stelde een nieuwe onderzoeksrechter aan, Marianne Ny, die nog steeds de zaak behandelt.
Ook zij weigerde echter Assange te verhoren terwijl hij nog in Zweden was. Assange vertrok vervolgens terug naar Groot-Brittannië. Enkele dagen later begon dan de zaak te rollen die Assange eerst twee jaar onder huisarrest en vier jaar in de ambassade van Ecuador in Londen hield.
Onderzoeksrechter Ny eiste na zijn vertrek de terugkeer van Assange naar Zweden “om te worden gehoord”, niet op basis van een beschuldiging maar “om uit te maken of er gronden waren om tot een beschuldiging” van Assange over te gaan. Daartoe diende zij een uitleveringsverzoek in tegen Assange.
Ondertussen begon er bij Assange en zijn medewerkers een en ander te dagen. De Amerikaanse ambassade in Zweden had ondertussen blijkbaar lucht gekregen van de zaak en heeft vervolgens een aantal suggesties gegeven aan het Zweedse gerecht, om Assange absoluut terug naar Zweden te krijgen.
Assange heeft sindsdien steeds geweigerd naar Zweden te gaan. Nadat hij zijn juridisch verzet in Groot-Brittannië tegen het uitleveringsverzoek had uitgeput is hij naar de ambassade van Ecuador gevlucht, waar hij politiek asiel heeft gekregen. Het Britse gerecht behandelde enkel de rechtmatigheid van de procedure voor zijn uitleveringsverzoek, niet de grond van de zaak.
Zweden en Groot-Brittannië, andere uitleveringsprocedures
Voor de beslissing om naar de ambassade van Ecuador te vluchten heeft Assange volgende verklaring: Zweden heeft een verzoek tot uitlevering gekregen van de VS, om hem te vervolgen voor spionage, een misdrijf waarop 45 jaar gevangenisstraf staat.
Men kan zich de vraag stellen waarom de VS niet gewoon in Groot-Brittannië een uitleveringsverzoek indienen. Dat land is immers de trouwste bondgenoot van de VS, meer nog dan Zweden. Daarvoor moet men de verschillen in juridische procedures tussen Zweden en Groot-Brittannië kennen.
Volgens de geldende procedures in Zweden is een uitleveringsverzoek geheim, wordt de betrokken persoon tijdens de behandeling van het verzoek incommunicado gevangen gehouden en gaan de rechtszittingen over het verzoek achter gesloten deuren door. Ook de advocaten van betrokken persoon hebben slechts beperkte toegang tot hun cliënt. Bovendien mogen in Zweden advocaten niet met de media over de zaak spreken en is een beroep tegen een eerste verdict tot uitlevering niet opschortend. Het vonnis wordt onmiddellijk uitgevoerd.
Het Zweedse gerecht had ook onmiddellijk kunnen beslissen om een rogatoire commissie samen te stellen. Dit is een bekende en vaak toegepaste procedure. Het komt er op neer dat een delegatie van het Zweedse gerecht naar Groot-Brittannië reist om Assange daar te verhoren.
Over de samenstelling en het mandaat van een dergelijke commissie wordt eerst onderhandeld tussen beide landen. Daarbij worden allerlei afspraken gemaakt, over de taal van het verhoor, over welke vragen zullen worden gesteld, over wie het verhoor afneemt en dergelijke. Assange’s zaak is iets ingewikkelder omdat er drie landen bij betrokken zijn, Zweden, Groot-Brittannië én Ecuador.
In Groot-Brittannië wordt een persoon die onderwerp is van een uitleveringsverzoek al dan niet aangehouden, onder toezicht geplaatst of gewoon vrijgelaten, naargelang de aard van de klacht, en hij kan vrij spreken met zijn advocaten, terwijl zowel hijzelf als zijn advocaten over de zaak mogen spreken met de media.
Daarenboven moeten de rechtszittingen over de zaak in het openbaar gebeuren. Dat zou Amerikaanse advocaten verplichten in het openbaar uit te leggen waarom Assange zou moeten worden uitgeleverd aan de VS. Tijdens een beroepsprocedure in tweede aanleg blijft de betrokkene bovendien nog steeds in Groot-Brittannië.
Het valt bovendien niet uit te sluiten dat het Britse gerecht de uitlevering zou weigeren omdat de rechtspleging van de Patriot Act niet beantwoordt aan internationale normen van rechtspleging en verdediging. Dat is immers al eerder gebeurd. Zo heeft het Britse gerecht al geweigerd Ierse personen uit te leveren, die worden verdacht van bomaanslagen in de VS, om gelijkaardige redenen.
Liever geen uitlevering in het openbaar
Openbare behandeling van hun uitleveringsverzoek willen de Amerikaanse autoriteiten helemaal niet. Volgens Assange is dat omdat dan zou blijken dat ze geen rechtsgeldige gronden hebben om zijn uitlevering te vragen en dat het enkel hun bedoeling is hem in een Amerikaanse gevangenis te krijgen.
De VS laten bijna nooit internationale monitoring van gevangenen en rechtszaken toe. Voor spionage geldt onder de Patriot Act bovendien dat rechtzaken volledig achter gesloten deuren worden behandeld door speciale rechtbanken, waar de normale regels van de verdediging en bewijsvoering niet gelden. In deze zaken kan de aanklager bewijzen aanbrengen die de beklaagde en zijn advocaten niet mogen kennen ‘omwille van de nationale veiligheid’.
Zweden heeft nog nooit een uitleveringsverzoek van de VS geweigerd. Assange weigert daarom naar Zweden terug te keren voor verhoor, omdat hij vreest daar onmiddellijk te zullen worden aangehouden voor uitlevering aan de VS.
Bij uitleveringsverzoeken tussen landen gelden een aantal vaste geplogenheden. Zo is een verzoek van betrokkene op bepaalde garanties een normale zaak. Een persoon kan verzoeken dat hij garanties krijgt dat hij enkel zal worden gehoord of vervolgd voor de specifieke aanklacht in het verzoek om uitlevering. Zweden weigerde echter steeds om te garanderen dat Assange in Zweden niet zou worden uitgeleverd aan de VS.
Officieel moet Assange enkel worden uitgeleverd om te worden “gehoord”. Op basis van zijn verklaringen zal dan worden beslist of er een aanklacht komt en of hij dan wordt vervolgd. Een van beide betrokken dames heeft ondertussen verklaard dat dit alles nooit haar bedoeling was geweest.
Na zes jaar een eerste verhoor
Na zes jaar heeft het Zweedse gerecht op maandag 14 november 2016 uiteindelijk toch een rogatoire commissie gezonden naar Londen, na succesvolle onderhandelingen met Ecuador. Groot-Brittannië had al eerder gesteld geen bezwaar te hebben. Ecuador heeft geëist dat de ondervraging in het Spaans gebeurt en dat het Zweedse gerecht zelf voor Spaanse vertaling van de vragen moest zorgen. Het verhoor is tevens gedaan door een Ecuadoraans onderzoeksrechter in bijzijn van de Zweedse onderzoeksrechter en van beëdigde tolken Zweeds, Engels en Spaans.
Het is nu aan het Zweeds gerecht om uit te maken of dit verhoor volstaat om tot een besluit te komen dat in twee richtingen kan gaan. Het Zweeds gerecht kan besluiten dat er voldoende grond is om Assange te vervolgen voor seksueel wangedrag of kan besluiten dat daar geen voldoende elementen voor zijn en de zaak definitief afsluiten.
Assange houdt zijn onschuld staande en stelt dat er in beide gevallen sprake was van seks met wederzijdse instemming. De feiten zelf pleiten niet bepaald voor Assange als medemens, maar dat is een moreel oordeel, geen juridisch. Als Zweden inderdaad het onderzoek zonder verder gevolg stopzet is de kous echter nog niet af voor Assange.
Hij heeft in Groot-Brittannië immers de Britse wet overtreden door zijn vlucht naar de ambassade van Ecuador, meer bepaald de opgelegde voorwaarden van het dragen van een enkelband en het dagelijks aanmelden bij de politie. Het Britse gerecht wil hem daarvoor vervolgen.
Als het Zweedse gerecht nu beslist om alsnog Assange officieel te beschuldigen is het mogelijk dat Ecuador zijn asiel intrekt en hem uitlevert aan Zweden. Ecuador kan echter als land de eis stellen dat Assange in Zweden enkel wordt vervolgd voor deze aanklacht, niet wordt uitgeleverd aan de VS én dat hij na de rechtszaak – bij vrijspraak of na het uitzitten van de betreffende gevangenisstraf – naar Ecuador zelf mag vertrekken. Juridisch bevindt hij zich immers al in Ecuador.
Het zou ook kunnen dat het Zweedse gerecht beslist dat het verhoor onvoldoende was, niet degelijk verliep en dergelijke. Dan gaat de carrousel voor Assange gewoon door.
De echte redenen
Dit alles is een zeer lange uitleg voor iets wat in feite zeer kort kan worden samengevat. De VS hebben net iets te laat een kans gezien om Assange rechtstreeks gevangen te nemen tijdens zijn verblijf in Zweden en pogen dat zes jaar later toch nog altijd gedaan te krijgen.
Ook de media deden hun duit in het zakje van de VS. Dat begon bij de Zweedse tabloidpers. Daar werd voor het eerst beweerd dat Assange van ‘verkrachting’ wordt beschuldigd. Ook op de VRT wordt steeds weer gesproken over “Assange, die in Zweden van verkrachting wordt beschuldigd”. Er wordt daarbij ook zeer meewarig gedaan over de mediavrijheid in Ecuador (zie Medialeugens over vrijheid van meningsuiting in Ecuador.
Over de redenen waarom Zweden uiteindelijk toch heeft beslist om Assange in Londen te ondervragen kan alleen gespeculeerd worden. Een van de redenen is zonder twijfel dat voor de feiten de verjaring dichterbij komt. Ook al beweert Zweden dat het geen enkele rol speelt, maar de veroordeling van de vrijheidsberoving van Assange door een VN-panel van experten heeft daar zonder twijfel ook invloed op gehad. Het wordt met de dag minder geloofwaardig om een man zo lang te vervolgen zonder dat een aanklacht tegen hem wordt geformuleerd.
Toen WikiLeaks zich nog bezig hield met het uitbrengen van corruptieschandalen in Afrikaanse en Centraal-Aziatische landen kon de organisatie niet verkeerds doen. Dat veranderde met de publicatie van de bewijzen van Amerikaanse en Britse oorlogsmisdaden in Afghanistan. Daaruit bleek dat de westerse massamedia informatie over deze misdaden reeds lang bezat, maar er voor had gekozen ze te verzwijgen of te minimaliseren. Sindsdien wordt WikiLeaks door de klassieke media totaal anders aangepakt.
De zaak van Julian Assange is eten en drinken voor de schandaalpers. Het is een ideale afleiding van de kern van de zaak: de onthullingen van WikiLeaks. WikiLeaks zet ondertussen zijn onderzoeksjournalistiek verder, wat de grote media ook zouden doen als ze hun taak ernstig zouden nemen.