Met ‘Sering en Vlag’ is de heruitgave van de trilogie ‘De vrucht van hun arbeid’ van John Berger volledig. De drie boeken ‘Het varken aarde’, ‘Ver weg in Europa’ en ‘Sering en Vlag’ zijn het chef d’oeuvre van een groot schrijver. Uitgebracht in een reeks met de terechte titel ‘Kritische Klassieken’,

Op 5 november 2016 werd John Berger 90. Daarvan woont hij het grootste deel – 50 jaar – in Frankrijk. Het was ooit zijn ambitie om een bekend schilder te worden. Als leraar tekenen begon hij tussen zijn kunstwerken door ook essays te schrijven en recensies over kunst. Hoewel hij altijd is blijven schilderen is hij zo bekend geworden als auteur voor zijn fictie en non-fictie. In 1962 emigreerde hij definitief naar Frankrijk, omdat hij naar eigen zeggen de Britse bekrompenheid niet langer kon verdragen.

Doorheen al zijn boeken loopt een rode draad van sympathie voor de gewone mens. In Frankrijk begon hij eerst te schrijven over het lot van wat toen nog ‘gastarbeiders’ werd genoemd, migranten die het vuile smerige werk deden dat de Fransen zelf niet meer wilden doen. Hij begon daar ook te schrijven over het leven op het platteland in de Haute-Savoie, de Franse regio net onder het meer van Genève.

De vrucht van hun arbeid

De trilogie Into Their Labours, vertaald als De vrucht van hun arbeid in 1991, wordt algemeen aanzien als zijn meesterwerk. De Nederlandse uitgeverij Schokland heeft in haar reeks Kritische Klassieken deze trilogie opnieuw uitgebracht in drie afzonderlijke delen. Het varken Aarde (Pig Earth) werd gevolgd door Ver weg in Europa (Once in Europa). De publicatie van deze trilogie is nu volledig met Sering en Vlag (Lilac and Flag).

De boeren van Het varken aarde en Ver weg in Europa zijn in dit derde deel definitief weg uit hun dorp, volledig ontworteld en radeloos over hun toekomst en over de zin die het leven voor hen nog heeft. Sering en Vlag zijn de twee protagonisten die hun wederzijdse liefde in stand trachten te houden in barre omstandigheden. Sering en Vlag zijn niet hun echte namen, waarom ze zo worden genoemd en hoe ze echt heten kan je lezen in dit fascinerende boek, dat bevestigt wat een groot verteller en observator John Berger is.

Sering en Vlag leven niet langer op het Franse platteland maar in de fictieve stad Troje – of is Troje een wijk van een andere stad? Je komt het niet te weten, want de personages wandelen in hun Troje op de Alexanderplatz rond en passeren in andere steden zonder dat ze op reis gaan. In feite leven ze ‘ergens in een stad in Europa’, verloren, in een wereld waar hun referentiekader van het leven op het platteland compleet ongeschikt en onbegrepen is.

Van de drie boeken is dit het moeilijkst te vatten. Het duurt even voor je door hebt wie de grootmoeder is die het verhaal van het boek vertelt. Tijdskaders, plaatsen en personen lopen door elkaar. Wie de voorkeur geeft aan een duidelijk afgelijnd klassiek verhaal, waar de goeden direct te onderscheiden valt van de slechten en waar het verhaal een logische tijdlijn volgt heeft hier moeite mee. Wie zich niet de vraag stelt wie-wat-waar-waarom en zich laat leiden door de briljante vertelstijl van John Berger leest Sering en Vlag non-stop.

Personages uit de vorige twee boeken duiken hier en daar op, maar niet op een manier die onduidelijk is voor wie alleen dit deel van de trilogie kent. Je kan deze drie boeken immers elke afzonderlijk lezen. Wie maximaal van de literaire waarde van deze trilogie wil genieten raad ik toch aan ze alledrie na elkaar en in volgorde te lezen.

Sering en Vlag is tegelijk een roman over liefde en bedrog, over het leven en de dood, over eerlijkheid en schijn, over de grootsheid en de bekrompenheid van de mens. Berger’s personages zijn niet eenduidig, ze hebben grote en kleine kanten, ondergaan de individualistische verstedelijking en vereenzaming. Ze maken zelf veel fouten, hebben ook hun eigen vooroordelen en zijn zelfs heel gemeen met elkaar. Dat maakt hen echter nog sympathieker, ze zijn in hun onvolmaaktheid immers heel herkenbaar.

In deze tijden van hyperegoïsme komt de heruitgave van Bergers boeken op het juiste ogenblik. Berger romantiseert het verleden niet, integendeel, hij ziet er ook de slechte kanten van. De sociale controle van het landelijke dorp was voor velen immers verstikkend. Het dorpsleven had echter ook zeer mooie kanten. De hedendaagse maatschappij is totaal anders, op veel vlakken beter, maar heeft evenzeer aspecten die zonder meer slecht zijn.

De sociale controle van het platteland hebben we definitief verworpen, in de plaats kwam echter het hyperindividuele egoïsme van de moderne maatschappij. Berger’s boeken zijn geen oproep om dat verleden terug op te zoeken, maar doen ons wel nadenken over hoe we vandaag leven, naast elkaar, zonder elkaar. Ooit moeten we erkennen dat we in dat verleden ook heel wat goede dingen kunnen terugvinden, die het heden terug leefbaar kunnen maken.

John Berger. Sering en Vlag – Bakerpraat over een stad. Schokland, de Bilt, 2016, 180 pp. ISBN 978 90 824546 2 8