In 2007 wordt Turks-Nederlandse actrice Funda Müjde bij een auto-ongeval levenslang verlamd. ‘Niemand vraagt meer waar ik vandaan kom (sinds ik in een rolstoel zit)’ is haar verhaal, of liever haar ‘verhalen’, van een jong meisje dat naar een vreemd land migreert, hoe zij het tegen alle vooroordelen in maakt als actrice, haar strijd voor een waardig leven met verlamming en… het verhaal van een fietstocht. Een ode aan het leven.

Ooit had Vlaanderen met al zijn toenmalige provincialistische beperkingen toch een redelijk open kijk op het Nederlandse artistieke leven. Nederlandse tv-programma’s, praatshows, kwissen waren hier even populair als in Nederland. Koot en Bie, Boudewijn De Groot, Mies Bouwman en zovele anderen waren ook hier huishoudnamen. Nederlandse films speelden volop in de zalen.

Hoe dat zo veranderd is – sommigen stellen dat de opkomst van commerciële tv deze verschraling heeft veroorzaakt – weet ik niet. Feit is dat Vlaanderen en Nederland meer en meer gescheiden raken door een gemeenschappelijke taal. Onterecht. Jammer.

Funda Müjde? Funda Müjde!

In ieder geval, Funda Müjde deed niet echt een belletje rinkelen. Ik had er nog nooit van gehoord. In Nederland is ze een bekende actrice en cabaretière. In 2007 was ze op 46-jarige leeftijd even weg van een drukke, succesvolle carrière in Nederland voor een kort bezoek aan familie en vrienden in Turkije. In Istanboel reed een roekeloze kerel haar taxi van de baan. Een dwarslaesie en levenslang leven in een rolstoel waren het gevolg. Je zou voor minder in een diepe depressie wegvallen. Niet deze dame.

Wie een prekerig boekje verwacht, genre ‘hoe mooi het leven toch wel is en hoe oh zo dapper verlamde mensen zijn’, die vergist zich. Dit is bijwijlen bikkelhard om lezen. Ik zei al ‘depressie’ hierboven. Dat overkwam haar wel degelijk, meermaals, maar Funda Müjde komt telkens terug. Dit is echter veel meer dan het verhaal van een mens die met een nieuwe realiteit tracht te leren leven.

Dit is om te beginnen het verhaal van een zevenjarig meisje dat het zeer goed doet op school, met mama naar papa verhuist in een ver, vreemd land waar ze de taal niet verstaat. Van de slimste van de klas wordt ze plots de ‘domoor’, de ‘analfabeet’, uitgelachen voor haar pover Nederlands en haar rare naam. Dit boek is echter geen aanklacht. Met veel warmte denkt Funda Müjde ook terug aan die vele Nederlanders die wél met haar en haar familie begaan waren.

Turken zijn in Funda’s boek niet zomaar stereotiepe sukkelaars die worden gediscrimineerd door onwetende en vooringenomen Nederlanders. Het zijn mensen van vlees en bloed, goed, slecht, lief, gemeen zoals normale mensen nu eenmaal zijn. Funda groeit op in een gezin dat met een open geest naar religie kijkt. Van thuis uit krijgt ze ook een groot sociaal besef mee. Ze wil absoluut in de zorgsector gaan werken.

Verpleegster wordt actrice

Haar diploma halen is echter niet eenvoudig, de vooroordelen tegenover migrantenkinderen zijn hardnekkig. Beroepsopleidingen vinden de Nederlandse onderwijsraadgevers best hoog genoeg gegrepen voor Turken. Hoe Funda uiteindelijk in de wereld van toneel en acteren terecht komt kan je in haar boek lezen.

De artistieke wereld is – in tegenstelling tot het onterechte cliché – niet bepaald vrij van vooroordelen. In het begin wordt ze uitsluitend gecast als migrante in het verhaal, nooit als gewoon personage als andere. Funda laat zich echter niet kisten en gaat er voor.

Ook boeiend om lezen is hoe ze vlot leeft in twee talen. Tijdens haar eerste dagen na het tragische ongeval is ze compleet verdoofd met pijnstillers en haspelt ze Turks, Nederlands en zelfs Engels door elkaar. Wat haar anders altijd perfect lukt, Turks en Nederlands door elkaar gebruiken lukt plots niet zo best. Toch gaan aanvankelijk haar alarmbelletjes niet rinkelen.

Dat verandert echter snel en het komt hard aan, zeer hard. Het tragische ongeval in Istanboel en haar revalidatie zijn het tweede, centrale verhaal van haar boek. Het is soms slikken om dit te lezen. Funda schuwt de details niet van het leven met een verlamde onderbuik en benen. Langzaam breekt het besef door dat dit definitief is. De partner, de familie en vrienden hebben het niet altijd gemakkelijk met haar. Funda verbergt niets. Het staat allemaal in haar boek.

Fietsen

Tijdens haar revalidatie vindt Funda informatie over bedrijfjes die speciale fietsen maken voor mensen zoals zij. Wie hier denkt aan ‘de fiets voor een invalide/gehandicapte…’ zit er flink naast. Er zijn wel tientallen modellen op de markt, allen specifiek aangepast voor elk afzonderlijk geval. Zo vindt Funda een fiets die met de handen trapt maar de benen passief laat meetrappen, iets wat in haar specifiek geval zeer nuttig is (voor de redenen waarom verwijs ik naar het boek).

Van het een komt het ander en voor ze het zelf goed beseft begint ze aan een fietstocht naar haar geboortestad Adana in Turkije. Die fietstocht van vierduizend kilometer is het derde verhaal van dit boek. Het wordt allesbehalve een gemakkelijke reis, meermaals staat ze voor opgave. Hoe ze het uiteindelijk haalt met veel vallen en opstaan (woordspeling onbedoeld), om dat te weten nogmaals: lezen dat boek.

Funda Müjde is twee jaar na haar reis naar Turkije nog steeds actief als actrice en cabaretière. Sinds september 2016 is ze met haar theatervoorstelling Funda Draait Door op tournee door Nederland. Meer informatie vind je op haar website.

Funda Müjde. Niemand vraagt meer waar ik vandaan kom (sinds ik in een rolstoel zit). Jurgen Maas, Amsterdam, 2016. 252 pp. ISBN 978 94 91921 30 8

YouTube Promotie van de theatervoorstelling ‘Funda Draait Door’: