Het is een vaste traditie van Amerikaanse presidenten, zeker bij het einde van hun tweede mandaat, om een aantal gevangenen vrij te laten. Voor Leonard Peltier wordt dit de laatste kans na 41 jaar gevangenschap. Tot 20 januari kan Barack Obama hem nog opnemen in zijn lijst van gevangenen die hij zal vrijlaten.

Het behoort tot de vaste bevoegdheden van de Amerikaanse president om de gevangenisstraf van personen te annuleren, door het verlenen van ‘clemency’ aan de betrokkene. Een dergelijke beslissing is niet hetzelfde als vrijspraak. De president spreekt zich met zijn clementie immers niet uit over de grond van het vonnis. Hij staat dat toe om redenen die de president zelf kan invullen, dikwijls om humanitaire redenen, de lengte van de straf, de ouderdom van de betrokkene, zijn gezondheid.

Hoewel de president dit eender wanneer tijdens zijn mandaat kan beslissen (af en toe gebeurt dat ook) is het traditie om dat vooral bij het einde van zijn mandaat te doen. Zeker presidenten die na twee mandaten niet langer verkiesbaar zijn maken daar gebruik van, meestal om een zeker imago na te laten van menselijkheid. De president kan ook straffen omzetten (doodstraf naar levenslang, gevangenisstraf inkorten e.d.) zonder dat de betrokkene onmiddellijk vrij komt.

Omdat een en ander behoorlijk controversieel kan zijn geven presidenten er de voorkeur aan dat zo laat mogelijk te beslissen, zodat er tijdens hun laatste dagen nog nauwelijks tijd is voor hevige reacties van tegenstanders.

Laatste kans voor Leonard Peltier

Voor Leonard Peltier¹ wordt president Obama in ieder geval de laatste kans. Peltier wordt 73 in 2017. Zijn gezondheidstoestand maakt het zeer onwaarschijnlijk dat hij acht jaar president Trump en vier jaar van een opvolger overleeft.

Leonard Peltier is met 42 jaar gevangenisstraf een van de langst opgesloten gevangenen in de VS. Amnesty International erkent hem als politieke gevangene. Talloze organisaties en persoonlijkheden, waaronder Nelson Mandela, hebben zijn vrijlating bepleit bij meerdere presidenten.

Hij is een autochtone inwoner van het land dat nu de VS is, van het volk der Anishinabe-Lakota. In 1975 werd Peltier tot tweemaal levenslang veroordeeld voor de vermeende moord op twee gewapende FBI-agenten, tijdens een vuurgevecht op het reservaat Pine Ridge in de staat Zuid-Dakota in 1975.

Redelijke argumenten

Er zijn talrijke redelijke argumenten om Peltier vrij te laten. Eerst en vooral humanitaire. Leonard Peltier wordt 73 en lijdt aan een aantal ernstige kwalen, die in het Amerikaanse gevangenissysteem niet adequaat worden verzorgd.

Hij heeft meerdere dringende medische behandelingen nodig. Hij wordt bovendien vastgehouden in Florida, ver weg van zijn familie en heeft de meeste van zijn kleinkinderen nog nooit gezien, omdat zijn kinderen de reis naar Florida niet kunnen betalen.

Daarnaast is er het inhoudelijke, juridische aspect. De zaak van Peltier werd door tientallen organisaties en experten onderzocht en allen komen ze tot dezelfde conclusie.

Het proces dat tot zijn veroordeling leidde beantwoordt aan geen enkele vereiste van een eerlijk en transparant proces. Getuigenissen bleken vervalst en afgedwongen, forensisch materiaal dat in zijn voordeel pleitte werd geweigerd. In de loop der jaren doken meer en meer bewijzen van dergelijke praktijken op.

Peltier werd vervolgd omwille van zijn politiek activisme in de American Indian Movement, een beweging voor de rechten van de inheems volkeren van de VS die door het FBI zwaar werd vervolgd in het kader van de COINTELPRO-operatie die ook de Black Panthers viseerde.

Tijdens een van de vele hoorzittingen voor een herziening van zijn proces zeiden de rechters letterlijk dat ze niet meer konden bewijzen dat Peltier de dader was van de twee moorden, maar dat hij volgens hen wel ‘medeplichtig’ was. Dat is een totaal andere juridische beschuldiging dan die van moord. Toch was ook dat volgens hen geen reden om zijn proces te herzien.

Vervolgens zijn er de uitspraken en beleidsdaden van president Obama zelf. Tijdens zijn verkiezingscampagnes van 2008 en 2012 gaf Obama veel aandacht aan het lot van de oorspronkelijke, eerste bewoners van Amerika, meer dan zijn voorgangers, en zeker meer dan zijn Republikeinse tegenkandidaten.

Recent heeft Obama beslist om de bouw van de Dakota Access Pipeline door het reservaat Standing Rock in North Dakota (buurstaat van South Dakota) stop te zetten. Of Trump die beslissing zal in stand houden is allesbehalve zeker. Obama heeft in meerdere uitspraken over deze zaak verwezen naar de historische schuld die de VS hebben tegenover hun oorspronkelijke bewoners.

Geen expliciete uitspraken

Over de zaak van Peltier zelf heeft Obama zich nooit expliciet uitgesproken. President Bill Clinton had dat in 2001 in de laatste maanden van zijn tweede mandaat wel gedaan. In een aantal interviews had hij Peltier bij naam genoemd en gezegd dat hij de zaak zou bekijken en overwegen. Toen nieuws van zijn intenties bekend werd organiseerde het FBI een betoging van 500 gepensioneerde FBI-agenten in Washington DC en Peltier kwam uiteindelijk niet op de clementielijst van Clinton.

Of Obama al dan niet ook Peltier clementie zal verlenen blijft echter onzeker. Het staat echter vast dat als dat niet het geval is voor Peltier zijn laatste kans verkeken is om nog ooit levend vrij te komen. Misschien kan dat nu het verschil maken. Misschien.

Naast Leonard Peltier is er ook nog de zaak van Mumia Abu-Jamal. Zware internationale druk heeft er voor gezorgd dat de doodstraf voor de 63-jarige Abu-Jamal (voor moord op een politieagent in Philadelphia) werd omgezet in levenslang zonder recht op parool. Ook voor hem tikt de klok. Na 36 jaar gevangenis en zeer slechte medische zorgen – net als in het geval van Peltier – is ook zijn gezondheid zeer fragiel geworden.

Obama kan nog tot op de laatste dag van zijn mandaat – zelfs in de voormiddag van de eedaflegging van Trump op 20 januari – een beslissing nemen. Allesbehalve zeker is het niet, maar het kan.

1  Peltier is een Franse familienaam, erfenis van de Franse periode in de Dakotas. Amerikaanse autochtonen met Franse familienaam komen er veel voor. Ze kregen die namen opgelegd door witte kolonisten of in kostscholen waar de kinderen werden opgesloten, weggerukt van hun ouders, om ze zo te ‘civiliseren’. In Frankrijk en België komt de naam ook voor, soms als Pelletier. Amerikanen spreken de naam niet Frans uit maar zoals hij wordt geschreven: ‘peltier’.