De mensenrechtenorganisatie Amnesty International heeft twee jaar lang de antiterreurmaatregelen onderzocht in 14 EU-lidstaten waaronder België. “Vrijheden verworven sinds 1945 werden op enkele jaren tijd afgebouwd”, volgens Julia Hall, hoofdauteur van het rapport.

Op 17 januari 2017 stelde Amnesty International zijn rapport Dangerously disproportionate: The ever-expanding national security state in Europe voor. Dit rapport is het resultaat van twee jaar onderzoek in 14 EU-lidstaten door sympathisanten en experten van de organisatie.

Julia Hall is juridisch anti-terreurexpert van Amnesty International: “Dit rapport is 67 pagina’s lang, twee maal langer dan onze meeste rapporten, maar zelf dat was een beperking. We hadden materiaal genoeg voor nog twee keer meer. Dit is dus een selectie van de meest frappante vaststellingen”.

Disproportioneel

De algemene vaststelling is dat er over de hele lijn in 14 EU-lidstaten wettelijke initiatieven werden genomen die niet in verhouding zijn tot het gestelde probleem. Een deel van deze wetten werd al ingevoerd voor de aanslagen van Parijs in 2015, maar het is vooral na de aanslag tegen Charlie Hebdo dat zware wettelijke aanpassingen zijn gebeurd.  “Amnesty International betwist geenszins dat maatregelen nodig waren, maar stelt vast dat men veel te ver is gegaan, zowel wat de maatregelen zelf betreft als de manier waarop ze tot stand kwamen.

In alle 14 onderzochte staten, waaronder ook België, werden de normale parlementaire procedures gepasseerd. In Polen werden wetten ingevoerd op 48 uur tijd. “Er was geen enkele mogelijkheid voor onafhankelijke experts, voor civiele organisaties om hun inbreng te hebben, geen enkele nuancering, geen enkele verduidelijking, geen enkel inhoudelijk debat tussen de parlementsleden”, aldus nog Julia Hall.

Frankrijk gaf het voorbeeld

Frankrijk speelt een leidende rol als voorbeeld voor andere landen. De noodtoestand werd nu al vier maal verlengd. Huisarrest kan worden opgelegd zonder formulering van een aanklacht. Huiszoekingen gaan door zonder een gerechtelijk bevel. “Landen als Polen, Hongarije, Bulgarije, Luxemburg en Oostenrijk hebben zich laten inspireren door de Franse aanpak.”

“Het gerecht werd in alle onderzochte landen gepasseerd en in feite gemarginaliseerd. De gebruikte terminologie is zo vaag en vrijblijvend dat zowat iedereen kan worden opgepakt voor sympathie met terrorisme. Deze wetgeving wijst ook op de abdicatie van het parlementaire systeem.”

Een van de vaststellingen van het onderzoek is ook dat onderzoek door politie en inlichtingendiensten afstapt van de normale gang van zaken: onderzoek, getuigenissen, verhoor, ondervraging, aanklacht. De focus is nu zogenaamd ‘preventief’. De ingevoerde wetten zijn echter zo vaag geformuleerd dat misbruik er in voorgeprogrammeerd zit.

In Duitsland werd een wet goedgekeurd op massasurveillance van alle burgers die door de VN en door de Raad van Europa¹ zwaar werd bekritiseerd omdat ze te verregaand, te alomvattend en te algemeen is en een inbreuk is op fundamentele burgerrechten waartoe Duitsland door internationale verdragen gebonden is.

Vrijheid van mening

“Deze anti-terreurwetten hebben nu al een impact of de vrijheid van meningsuiting. In Frankrijk werden al meer dan 350 burgers veroordeeld voor het uitdrukken van ‘apologie’ voor terrorisme. Meer dan 100 daarvan zijn kinderen tussen 14 en 18 jaar oud, één van hen een meisje dat ‘Vive DAESH (= IS)’ had geschreven op een WC-deur en een meisje dat met vriendinnen op sociale media had gezegd dat het kalifaat wel ‘cool’ was.

“In Spanje werden twee poppenspelers aangehouden en beschuldigd van sympathie voor terroristen omdat in hun satirisch stuk een pop een slogan voor terrorisme vasthield. Een jaar later werd de klacht volledig ingetrokken. Onze zorg is dat dit soort vervolging nooit had mogen gebeuren. Deze artiesten hebben een jaar in onzekerheid geleefd. Dat heeft een zware impact op wat zij en hun collega’s nog gaan doen.”

Een andere zorgwekkende vaststelling is dat deze maatregelen massaal worden ingezet tegen ‘anderen’ in de maatschappij: etnische minderheden, religieuze minderheden, migranten, vluchtelingen. “Deze gemeenschappen lijden onder deze stigmatisering. Ook al gaan de meesten uiteindelijk vrijuit, de sfeer is zeer beklemmend. Zij hebben een diep gevoel van permanente onveiligheid gekregen door al deze maatregelen.

Waarschuwing

Volgens Wies De Graeve, directeur van Amnesty International Vlaanderen, is dit rapport een waarschuwing aan de Belgische overheid. Zijn Franstalige collega Philippe Hensmans bevestigt: “Het is allemaal veel te snel gegaan. De Belgische wet op metadata² bijvoorbeeld ondermijnt de journalistieke bescherming van het bronnengeheim.

De politie hoeft nu niet eens meer te vragen aan de journalist om zijn bronnen te geven. Ze halen gewoon alles op bij de gsm-provider. Dat is ook een groot gevaar voor advocaten en hun klanten. Bovendien heeft deze wet ook een sterk ontradend effect op mensen om nog contact te zoeken met advocaten en journalisten.

David Miranda

Julia Hall legt het voorbeeld uit van David Miranda. Op 1 november 2013 werd deze Braziliaan aangehouden op de luchthaven van Heathrow door de Britse politie, waar hij uit de transitzone werd gehaald op basis van een antiterrorismewet. Miranda is de partner van Glenn Greenwald, de journalist die Edward Snowden heeft begeleid bij zijn onthullingen.

“Deze wet schaft alle garanties voor bescherming van de burger af. Er moet niet eens een vermoeden van betrokkenheid bij terrorisme zijn. Verhoren gebeuren volgens deze wet zonder advocaat en zonder aanklacht, de betrokkene mag dus niet weten waar hij van wordt beschuldigd. Niet antwoorden op vragen is op zichzelf genoeg om te worden veroordeeld, zelfs als men uiteindelijk onschuldig blijkt te zijn voor betrokkenheid bij terrorisme of spionage.”

Het vonnis van het Britse Hof van Beroep over deze zaak vermeldt dat zijn aanhouding gebeurde in overeenstemming met de voorzieningen van de betrokken wet en dus ‘wettig’ was, maar voegde er aan toe dat de betrokken wet een inbreuk is op de internationale verdragen waar Groot-Brittannië aan gebonden is. Het Hof verzocht daarom in zijn vonnis ook om deze wet te wijzigen. “De Britse regering – niet het parlement – nam nota van het vonnis en weigerde de wet te veranderen. Dit is een bijzonder zorgwekkende evolutie.”

Verduidelijking, evaluatie, aanpassing

Er moet volgens Amnesty International een grondige evaluatie komen van deze wetten en hun effectieve impact. Zo moet er dringend verduidelijking komen van gebruikte terminologie zoals ‘uitlokking, sympathie, goedpraten’ van terrorisme.

Amnesty international wijst er op dat het argument dat deze wetten levens zouden hebben gered en aanslagen voorkomen niet klopt met de feiten. Op pagina 8 van het rapport staan de negen aanslagen die niet werden verijdeld, ondanks het feit dat de daders reeds bekend waren bij de politie en de inlichtingendiensten, dat ze geseind waren, dat er rapporten over waren opgesteld.

“Het probleem is niet dat de politie een gebrek aan wettige middelen zou hebben. Het echte probleem is dat de politie en inlichtingendiensten in de EU nog altijd zeer inefficiënt werken. EU-lidstaten weigeren nog altijd met elkaar inlichtingen te delen, ook intern weigeren diensten met elkaar samen te werken.”

“Deze wetten zijn deels zo snel ingevoerd om de indruk te geven dat er iets werd gedaan. Ondertussen werden zowat alle burgerrechten op de helling gezet. Wat er echt moet gebeuren in de strijd tegen terrorisme is niet nieuwe wetgeving die de burgerrechten ondermijnt, maar meer middelen voor een efficiënte werking van de bestaande diensten, investeringen in ‘good old fashioned police work’, opsporingswerk, coördinatie, traag werk allemaal, maar wel effectief. Dat moet er gebeuren.”

Tien jaar voor Ahmed

Een voorbeeld van flagrant misbruik van deze wetten is het geval van de Syriër Ahmed. Die woont legaal met zijn gezin met twee kinderen in Cyprus. Toen hij vernam dat zijn ouders op de vlucht geblokkeerd zaten aan de grens tussen Servië en Hongarije, ging hij er naar toe om hen op te vangen.

Tijdens schermutselingen met de politie nam hij het woord. Op basis van die beelden werd hij in Hongarije veroordeeld tot tien jaar wegens terrorisme. De rechter liet niet toe dat de geluidsband van die beelden werd gebruikt door de beschuldigde. Daarop is duidelijk te horen dat hij slechts probeert de gemoederen te kalmeren.

Dit is het videoverslag van Amnesty International over zijn zaak:

 

Rapport: Dangerously disproportionate: The ever-expanding national security state in Europe

1   De Raad van Europa is een afzonderlijke instelling, opgericht in 1949, negen jaar voor de Europese Unie. Niet te verwarren met de bijna gelijknamige Europese Raad van regeringsleiders en ministers van de EU. Een van de onderdelen van de Raad van Europa is het Europees Hof voor de Rechten van de Mens in Straatsburg.

2   Deze wet verplicht alle gsm-providers om alle gegevens een jaar lang bij te houden.