President Obama schenkt naar aloude traditie een aantal gevangenen de vrijheid. Chelsea Manning komt in mei vrij na toegekende strafvermindering. De lijst politieke gevangenen blijft ondertussen lang. Bovendien, wat met de andere klokkenluiders die Obama als geen ander president voor hem vervolgd heeft?

Het hing al enkele dagen in de lucht. Naar aanleiding van de traditionele amnestie die Amerikaanse presidenten geven op het einde van hun laatste mandaat werd al enige tijd geroddeld dat Chelsea Manning op de lijst van mogelijke gelukkigen zou voorkomen.

Een oeroude traditie

Een persmededeling van het Witte Huis bevestigt. Naast Chelsea Manning heeft president Obama aan 209 veroordeelden de vrijheid gegeven of strafvermindering. 109 daarvan zijn personen die levenslang hadden gekregen. Ook de Puerto-Ricaanse onafhankelijkheidsstrijder Oscar López Rivera komt na 36 jaar vrij, meer bepaald in de loop van mei 2017.

Het presidentiële pardon kan onder meerdere vormen:

• onmiddellijke vrijlating: de president brengt de strafmaat terug tot ’time served’;
• latere vrijlating: de president bepaalt een nieuwe kortere strafmaat, dat kan ook de omzetting zijn van de doodstraf in levenslang, of levenslang in een aantal jaren, of vermindering van het aantal jaren;
• deze gunstmaatregelen houden geen oordeel in over de schuldvraag van betrokkenen, die onverminderd behouden blijft.

Dit pardon is een presidentieel prerogatief dat ook tijdens het mandaat wordt uitgeoefend. Het is echter een vaste traditie geworden dat presidenten op het einde van een tweede mandaat een groot aantal personen vrijlaat. Uitzonderlijk is wat Obama nu doet dus niet.

Hoewel de VS officieel niet erkennen dat er politieke gevangenen in het land zijn is de manier waarop bepaalde zaken worden behandeld duidelijk politiek gemotiveerd. Dat is zeker ook het geval met Chelsea Manning.

Internationale imagoschade

Soldaat Bradley Manning heeft in Irak een massa geheime informatie doorgegeven aan WikiLeaks, ondermeer de befaamde tape waarop is te zien dat een Amerikaanse gevechtshelikopter een cameraploeg en omstaande personen doodt, ook al is duidelijk dat zij niet gewapend zijn en geen enkele dreiging vormden.

De Amerikaanse regering had er dus alles voor over om de ‘dader’ zwaar te bestraffen als afschrikwekkend voorbeeld. Sinds de veroordeling van Bradley Manning tot 35 jaar is er echter een en ander grondig veranderd. Buiten de Amerikaans gezinde westerse pers waren de media wereldwijd unaniem negatief over de procesgang, die aan geen enkele normale garantie van recht op verdediging beantwoordde. De imagoschade voor de VS was aanzienlijk.

Bradley Manning worstelde reeds jaren voor zijn legerdienst met zijn identiteit en heeft tijdens zijn gevangenschap na zijn veroordeling definitief de stap gezet naar zijn/haar affirmatie als transgender. Hij/zij liet weten voortaan als Chelsea door het leven te willen gaan. Omdat het leger weigerde Chelsea Manning in gevangenschap een hormonenkuur te laten volgen ging ze in hongerstaking en poogde tweemaal zelfmoord te plegen. Ook al werd dat verhaal in de grote Amerikaanse media bijna volledig verzwegen, de imagoschade voor de VS in het buitenland werd er alleen maar erger op.

Er is ook een persoonlijke reden waarom Obama deze beslissing neemt. Op een amateurvideo is te horen en te zien dat hij een burger in het publiek antwoordt op wat hij met Manning van plan is – Manning is op dat ogenblik nog niet veroordeeld door de militaire rechtbank. “He broke the law”. Als grondwettelijk jurist van opleiding weet Obama natuurlijk dat een schending van het vermoeden van onschuld door het staatshoofd in een normale rechtsgang kan aanleiding geven tot een annulering van de aanklacht. Dat heeft dus zeker meegespeeld in zijn persoonlijke motivatie om Manning nu vervroegd vrij te laten.

Dat Obama Manning niet onmiddellijk vrijlaat – waar hij de bevoegdheid voor heeft – is waarschijnlijk om de heisa rond die vrijlating uit te stellen tot na de eedaflegging van Trump. De media-aandacht zal dan wel verschoven zijn naar andere zaken onder de nieuwe president. (Die nieuwe president kan genademaatregelen van zijn voorganger niet terugdraaien).

Het echte doelwit is WikiLeaks en Assange

Er zijn zeker nog meer redenen. Manning zelf vormt geen enkel gevaar meer. Het echte gevaar is WikiLeaks en dan vooral zijn leider Julian Assange. Die zit al vier jaar vast in de ambassade van Ecuador in Londen. Obama (en Trump) willen hem voor een Amerikaanse militaire rechtbank krijgen.

WikiLeaks heeft in een tweet enkele weken terug laten weten dat Assange bereid is zich naar de VS te begeven voor een proces ‘als Manning wordt vrijgelaten’. Dat is wel aan een aantal bijkomende voorwaarden verbonden. Assange weigert zich immers te onderwerpen aan de militaire rechtspraak omdat die de normale spelregels van de verdediging niet respecteert. De zittingen gebeuren achter gesloten deuren, de rechter beslist welk materiaal ten laste wordt gebruikt of ter verdediging wordt geweigerd. Anonieme getuigenissen zijn toegelaten. Bovendien kan hij nog altijd weigeren te gaan omdat voor de vervolgde misdaden ook de doodstraf van toepassing kan zijn.

Officieel erkent de VS niet dat er een gerechtelijk onderzoek naar Assange voor spionage loopt, en al evenmin dat er een verzoek tot uitlevering is ingediend in Zweden en in Groot-Brittannië. Obama kan dus moeilijk openlijk de uitlevering van Assange in ruil voor Manning eisen.

Republikeinse tegenstanders van de genademaatregel protesteren dat Obama nu iemand vrijlaat die Amerikaanse levens in gevaar heeft gebracht. Daarbij laten ze zich niet storen door de verklaringen van militaire bevelhebbers in het parlement dat de onthullingen van WikiLeaks en van Manning geen enkel fataal gevolg hebben gehad voor Amerikaanse soldaten.

Onafhankelijkheidsstrijder voor Puerto Rico

De namen van de andere personen op de lijst van Obama zijn nog niet bekend. Het is op dit ogenblik (18 januari 2017 om 15.00 uur) dus ook nog niet bekend of politieke gevangenen als Leonard Peltier en Mumia Abu-Jamal er ook op staan. Meer informatie volgt waarschijnlijk in de komende uren. President Obama heeft meer klokkenluiders laten vervolgen dan alle presidenten samen voor hem in de Amerikaanse geschiedenis. Het is evenmin bekend of andere minder bekende klokkenluiders ook op de lijst van begunstigde personen staan.