Na de uitlatingen van Donald Trump haasten de media zich met analyses die aantonen dat folteren niet werkt, tenminste niet als vergaren van informatie de doelstelling zou zijn. Waarom zijn er dan zoveel landen waar folteren toch nog steeds de norm is? Omdat het wél werkt, maar om heel andere redenen dan het vergaren van informatie.

Het blijft verbazend hoe president Donald Trump er met controversiële uitspraken in slaagt zijn agenda aan de mainstream media op te dringen. Met zijn recente uitspraak in een interview voor de Amerikaanse zender ABC is het weer prijs.

“Folteren moet kunnen. Het werkt. We moeten vuur met vuur bestrijden.” Zijn redenering is eenvoudig: plegers van gruwelijke misdrijven verdienen ons respect voor elementaire rechtsregels niet. “We moeten het kwaad met gelijke wapens bestrijden.”

Fact check?

Media putten zich vervolgens uit in ‘fact checks’. Waar – een beetje waar – niet waar. Dat folteringen moreel, ethisch en internationaal juridisch onaanvaardbaar zijn, ook als ze zouden ‘werken’ is blijkbaar geen vraagstelling waard. Integendeel, door het debat te verplaatsen naar de vraag ‘werkt het of werkt het niet’ verschuiven commentatoren het debat verder naar een bijzonder gevaarlijk punt zonder ommekeer, waarbij algemeen aanvaarde morele grenzen worden weggevaagd.

Het is grotendeels opgewarmde kost want tijdens de allereerste ‘oorlog tegen de terreur’ van president Ronald Reagan werd dit debat al ruim gevoerd. Er werd toen veel ‘wat als’ gediscussieerd. De grote wat-als-klassieker was toen: “Wat als je weet dat een terrorist een atoombom heeft geplaatst onder een grote stad, mag je hem dan niet folteren om een massamoord te voorkomen?”

Met deze simplistische reductie – vragen zijn immers nooit zo eenduidig als hier wordt voorgesteld – wisten toen heel wat commentatoren zich er toe te brengen dat folteringen in bepaalde gevallen wel moeten kunnen “omdat hogere humanitaire belangen op het spel staan”. Andere vragen werden niet gesteld: “Wat als de kerel die je vasthebt er niets mee te maken heeft? Wat als er helemaal geen bom verborgen zit, als je informatie vals is (bijvoorbeeld verkregen door foltering)?”

Over naar nu: de meeste commentatoren zijn unaniem: folteren ‘werkt’ niet. Foltering brengt immers geen bruikbare, laat staan betrouwbare informatie. Grondig intern onderzoek van de dossiers van de CIA kon niet één geval aangeven waarin foltering had geleid tot het vergaren van nuttige en betrouwbare informatie.

Het is al hemeltergend genoeg dat dergelijk onderzoek moet worden gevoerd, om te besluiten wat ieder normaal mens zo al weet: mensen die worden gefolterd zullen eender wat bekennen, om verlost te geraken.

Folteren werkt wél

De echte vraag die niet wordt gesteld is heel anders: “Waarom zijn er zoveel landen waar folteren nog steeds de norm is?”. Het antwoord is eenvoudig. Die landen en regimes passen folteringen niet toe om informatie te vergaren maar om terreur te zaaien. Niets docieler en beter beheersbaar dan een bevolking die siddert en beeft omdat ze bij het minste verzet, bij de minste verkeerde uitspraak gruwelijke folteringen mag verwachten.

Dat wisten de beulen van de Duitse bezetter al, ook die van Stalin, van de Britten, de Portugezen, de Nederlanders, de Japanners in hun koloniën. Franse soldaten folterden gevangen genomen vrijheidsstrijders in Algerije systematisch. Hun gruwelijk verminkte lijken werden op straat gedumpt als niet mis te verstane waarschuwing voor kandidaat-verzetsleden.

Het apartheidsregime in Zuid-Afrika was gespecialiseerd in foltertechnieken. De Israëlische bezetter gebruikt de Zuid-Afrikaanse ervaring vandaag en foltert Palestijnse gevangenen routineus en systematisch. ‘Bekentenissen’ worden vervolgens gebruikt om nieuwe arrestanten aan te pakken.

Centraal-Amerika, jaren 1980

In de door de VS in het zadel geholpen militaire dictaturen van Latijns-Amerika kwamen CIA-trainers uitleggen waar foltering echt voor diende. In de jaren 1980 schreef de CIA dat het gevaar voor linkse, progressieve overwinningen bij vrije verkiezingen niet moesten worden gevreesd, omdat de bevolking in Centraal-Amerikaanse landen als El Salvador en Guatemala de terreur hadden geïnternaliseerd en er niet aan dachten voor een andere kandidaat dan die van het regime te stemmen, uit vrees voor wat komen zou.

Het Iraans regime van sjah Reza Pahlevi had jarenlang de eer om door Amnesty International het meest gruwelijke folterregime ter wereld te worden genoemd, dankzij de beruchte beulen van de SAVAK, de geheime diensten van de sjah. Saoedi-Arabië gebruikt vandaag nog altijd folteringen om ‘bekentenissen’ af te dwingen.

Internationaal recht

België is net als alle andere VN-lidstaten gebonden door een internationaal verdrag (United Nations Convention against Torture), dat onder meer bepaalt dat bekentenissen bekomen op basis van folteringen niet aanvaard mogen worden als basis voor een proces of voor een vraag van uitlevering, dat verzoeken om uitlevering moeten worden geweigerd aan landen die folteren.

De vraag of folteren al dan niet werkt is amoreel. Als het wel zou werken, mag het wel? De vraag zo stellen is foltering aanvaardbaar maken.