De instelling van een Lage Emissie Zone in Antwerpen is een typisch liberale vorm van milieubeleid, symptoombestrijding die de kern van de zaak – het steeds maar toenemend autogebruik – niet aanpakt en op termijn perverse en averechtse gevolgen heeft.

De Antwerpse bestuurscoalitie van Open VLD, CD&V en N-VA voert in fasen een systeem van Lage Emissie Zone (LEZ) in dat oudere, meer vervuilende wagens – in het bijzonder diesels – uit de stad zal weren.

Het lijkt op het eerste gezicht een logische maatregel die het leefmilieu in de stad kan verbeteren. Als alle auto’s en vrachtwagens die nu in de stad rondrijden minder vervuilend zijn, is de algemene vervuiling minder, dus… Jammer genoeg zijn de zaken niet zo eenvoudig.

Sociale impact

Om te beginnen verandert deze maatregel niets aan de grootste oorzaak voor de luchtvervuiling en het fijnstof in Antwerpen: de Ring rond de stad. Daar blijven de dieselvrachtwagens en -auto’s vrijuit rijden of (steeds meer) extra-vervuilend stilstaan.

Deze maatregel herleidt milieubeleid bovendien tot een louter individuele verantwoordelijkheid. Koop een nieuwe, minder vervuilende auto en rij daarmee à volonté, met een goed gevoel en zonder enige beperking, dat is de centrale boodschap van deze maatregel.

Stadsinwoners met oudere auto’s zijn meestal mensen met een lager inkomen, voor wie een nieuwe wagen geen optie is en die altijd al tweedehands kochten. Zij zijn de eerste dupe van deze maatregel. Kleine zelfstandigen die met een oudere bestelwagen rijden, idem.

Deze maatregel houdt bovendien geen enkele rekening met een andere veel belangrijkere oorzaak van luchtvervuiling door auto’s, het aantal gereden kilometers. Ik herinner me in dat verband een debat met een lid van FEBIAC, de Belgische autolobby, ergens tussen 1995 en 1999. Die meende me te kunnen pakken op het feit dat ik met een vijftien jaar oude wagen reed.

Niet het autotype maar het autogebruik telt

“Zwaar vervuilende wagen”, was zijn commentaar. Mijn antwoord was eenvoudig: “Inderdaad, dat klopt. Maar… hoeveel kilometer rijdt u gemiddeld per jaar met uw gloednieuwe wagen, 55.000 kilometer zegt u? Dan vervuil ik veel minder dan u, want wij rijden thuis gemiddeld slechts 9.000 kilometer per jaar. Bovendien zitten wij zo goed als nooit in stilstaand stadsverkeer tijdens de spits of aan hoge snelheid op de autostrades. Ik rijd ook nooit alleen met de wagen, maar met het hele gezin…”. (Vandaag rijden wij thuis met een Euronorm 4 – nooit diesel gehad en nog steeds even weinig kilometers per jaar).

UPDATE 4 februari 2017: een lezer wijst me er op dat de productie van een nieuwe wagen eveneens een zware milieulast veroorzaakt. Wie in pakweg 15 jaar drie auto’s heeft gekocht moet ook deze extra-milieulast meerekenen in vergelijking met iemand die even lang met dezelfde wagen rijdt. Dit lijkt me een pleidooi voor het bouwen van solide wagens, die lang meegaan, veel recycleerbare onderdelen bevatten en voorzien zijn op het aanbrengen van nieuwe technologische verbeteringen, een heel andere aanpak dan telkens weer een gloednieuw auto te kopen en al het materiaal van de oude te dumpen.

Dit stadsbestuur gaat met deze maatregel consequent verder met zijn beleid om het autogebruik in de stad te stimuleren, ondermeer met verbeteringen aan de toegangswegen en door meer autoparkings in de stad aan te moedigen.

Dikwijls zijn armere stadsbewoners met een oudere wagen ook spaarzame autogebruikers. Zij beperken hun autoritten uit puur financiële overwegingen tot het hoogst noodzakelijke. Daar houdt deze maatregel geen enkele rekening mee.

Deze LEZ-maatregel doet met andere woorden niets aan het autogebruik zelf. Ditzelfde stadsbestuur gaat met deze maatregel zelfs verder in zijn beleid om het autogebruik in de stad te stimuleren, ondermeer met verbeteringen aan de toegangswegen en door meer autoparkings in de stad aan te moedigen.

Milieunormen volgens autogebruik, niet volgens autobezit

De relativiteit van de technische normen voor nieuwe auto’s is bekend. Meerdere automerken hebben jarenlang geknoeid om betere cijfers te faken. Dat schandaal is uit de aandacht verdwenen, maar echt opgelost is het niet. Gelijkaardig bedrog in de toekomst zit daarmee in het systeem ingebakken.

Zware nieuwe wagens worden door de Antwerpse LEZ extra verwend

Bovendien is het huidige systeem van de Euronormen pervers. Luchtvervuiling wordt gemeten in verhouding tot de grootte en het gewicht van de wagen. Een zware terreinwagen met alle nieuwste snufjes is dan relatief minder vervuilend dan een oudere kleine wagen. In werkelijkheid vervuilt die terreinwagen per gereden kilometer echter veel meer dan die kleine wagen. Een echte milieunorm zou de luchtvervuiling per gereden kilometer vergelijken tussen auto’s, gemeten met één persoon aan boord. Dat is nu niet het geval. Zware nieuwe wagens worden met dit normeringssysteem door de Antwerpse LEZ extra verwend.

Elektrische wagens, ja, maar…

Een iets meer reële oplossing zou kunnen zijn om alleen nog elektrische wagens in de stad toe te laten. Dat zal zonder enige twijfel de luchtkwaliteit in de stad verbeteren. Er is echter opnieuw een ‘maar’.

Naargelang elektrische wagens betaalbaarder en gebruiksvriendelijker worden (groter bereik, meer laadpunten) zal het gebruik van individueel vervoer met de auto blijven toenemen. De luchtvervuiling zal zich dan verplaatsen naar de elektriciteitscentrales en daar enkel reëel effect hebben als definitief wordt afgestapt van steenkool-, aardolie- en kerncentrales. Laat dat nu net iets zijn wat de identieke bestuurscoalities van Open VLD, CD&V en N-VA op federaal en regionaal niveau pertinent weigeren te doen.

Niets nieuws onder de zon

Het is allemaal niet nieuw. Vrachtwagens zijn vandaag haast zacht snorrende poezen in vergelijking met de zwaar rokende, luidkeels brullende en dieselzuipende kanjers van dertig-veertig jaar geleden. Toch vervuilen ze samen nu veel meer, omdat er veel meer vrachtvervoer is over de weg dan toen.

Een totale aanpak van de luchtvervuiling door het autoverkeer vereist een inzicht, een visie en een aanvaarding van de werkelijke oorzaken van die luchtvervuiling. Die ontbreekt in de Antwerpse, Vlaamse en federale bestuurscoalitie volledig.

Eenzelfde verhaal voor het luchtverkeer. Het beeld van een landende of opstijgende Boeing-707 rond Zaventem in de jaren 1960 en 1970 is de 60-plussers onder ons welbekend. Vier lange pikzwarte rookpluimen kwamen uit die motoren. (Wie ze nu nog wil zien, kan dat in Afrika, waar ze als vrachttoestellen nog steeds gegeerd zijn). Vandaag zie je amper dat de nieuwste toestellen een uitlaat hebben. En toch is de vervuiling door het luchtverkeer nu een veelvoud van toen…

Een globale visie ontbreekt

Deze maatregel zou zeer zinvol geweest zijn als ze was genomen in de context van een globale aanpak. Zo had het bestuur kunnen beslissen om stadsbewoners met een oude wagen en beperkte middelen een overgangsperiode te gunnen, door hen een jaar gratis openbaar vervoer aan te bieden, door hen een jaar gratis gebruik van het fietsdeelsysteem aan te bieden in ruil voor de aankoop van een betere tweedehandswagen binnen diezelfde periode.

Een totale aanpak vereist echter een inzicht, een visie en een aanvaarding van de werkelijke oorzaken van de luchtvervuiling. Die ontbreekt in de Antwerpse, Vlaamse en federale bestuurscoalitie volledig. Integendeel, voor deze coalitie van politieke krachten is luchtvervuiling een technisch probleem en een exclusieve verantwoordelijkheid van de burger, in geen enkel geval een aanleiding tot kritische bedenkingen bij het economische model dat de ware oorzaak is van deze situatie.

Perverse effecten

Het fileprobleem in en rond Antwerpen zal met deze LEZ-maatregel niet veranderen, waarschijnlijk zelfs nog toenemen. Alleen zullen die files nu meer nieuwere wagens tellen, maar wel langer zijn en langer duren. De autosector kan gerust zijn, deze maatregel schaadt ook hen niet.

Het is een maatregel die gemakkelijk verkoopt in de media, die gretig ingaan op kort nieuws dat positief lijkt, niet te veel context, laat staan achtergrond, vergt en snel begrepen kan worden in één soundbite. Ondertussen zullen zij blijven berichten over de fileproblemen zoals over het weerbericht, als iets dat ons overkomt en waar niets tegen te doen valt (terwijl problemen bij het spoor verder zwaar worden bekritiseerd).

Deze maatregel zal enkel de autogebruiker (en de automobielsector) behagen die zich een nieuwe wagen kan permitteren. Hij/zij kan dan met een goed gevoel de stad blijven inrijden, meer nog dan tevoren, want het is toch milieubewust, enzovoort…

Ik rijd zo goed als nooit met de wagen naar de stad (in mijn geval is dat Brussel) en in Antwerpen ben ik in heel mijn leven exact twee keer geweest met de eigen auto (om te helpen bij een verhuis) en twee keer meegereden naar een rockconcert in het Antwerps sportstadium. Telkens weer was het waanzin om in en uit de stad te geraken. Hoe Antwerpenaars deze dagelijkse chaos blijven verdragen is me een raadsel.

Vervuiling buiten de stad mag wel?

Last but not least, dit is hetzelfde stadsbestuur dat heeft beslist dat oudere bussen van De Lijn niet meer de stad in mogen. Dezelfde Vlaamse bestuurscoalitie beslist ondertussen echter om nog steeds dieselbussen aan te kopen voor het openbaar vervoer. Wat voor een boodschap geeft deze maatregel aan de medeburgers die niet in de stad wonen? U mag bij u thuis wél de rook van vuile dieselwagens blijven inademen?

Als dit LEZ-initiatief onderdeel zou zijn van een reëel en compleet milieubeleid, dat op vele facetten tegelijk werkt, het autogebruik vermindert, openbaar vervoer aantrekkelijker en dus goedkoper maakt, meer autovrije en autoluwe zones in voert, fietspaden aanlegt, trams in eigen bedding (en nog zoveel meer) dan zou dit een toe te juichen maatregel kunnen zijn.

Dat is niet het geval. Deze maatregel zal enkel de autogebruiker (en de automobielsector) behagen die zich een nieuwe wagen kan permitteren. Hij/zij kan met een goed gevoel de stad blijven inrijden, meer nog dan tevoren, want het is toch milieubewust, enzovoort… Netto-resultaat, nog meer wagens in de stad, nog meer luchtvervuiling, nog meer verkeerschaos, nog minder leefbaar. Neen, dus. Dit is geen goede maatregel.