In zowat alle Franse en buitenlandse media lijkt het een uitgemaakte zaak. Marine Le Pen gaat het zeer goed doen in de eerste ronde van de Franse presidentsverkiezingen, maar in de tweede ronde zal ze ‘oef’ de duimen leggen voor Emmanuel Macron. Een kritische blik op een man die niet is wat hij pretendeert te zijn. Macron staat voor de onverminderde verderzetting van het neoliberale beleid van Hollande en Sarkozy.

Emmanuel Macron doet het relatief goed in de peilingen, goed genoeg om eerste of tweede te worden bij de eerste ronde van de Franse presidentsverkiezingen. Peilingen zijn echter zeer relatief en de percentages blijven dicht bij elkaar liggen.

Bovendien, elke ‘sterke’ kandidaat haalt percentages rond de 20 procent, met andere woorden, er is voor het ogenblik geen enkele Franse politicus die een ruime meerderheid van de Franse bevolking weet te overtuigen. Dat geen enkele kandidaat het haalt in de eerste ronde ligt dus al vast. Commentaren in de media staan er ondertussen niet bij stil wat het betekent voor de Franse democratie dat een tweede ronde bij presidentsverkiezingen de enige echte voorafgaande zekerheid is.

Fast rewind to 2002

Vooraleer dieper in te gaan op ‘nieuwkomer’ Macron, even terugspoelen naar de Franse presidentsverkiezingen van 2002. Liberaal-conservatief president Jacques Chirac was opnieuw kandidaat voor een tweede mandaat, ook al was hij in de peilingen de minst populaire president sinds de Tweede Wereldoorlog.

In de eerste rond op 21 april 2002 behaalde Chirac als zetelend president een schamele 19,88 procent. Jean-Marie Le Pen van het FN (en vader van Marine Le Pen) behaalde 16,86 procent. Dat beide heren met dergelijke lage percentages toch door konden naar de tweede ronde (met de twee ‘beste’ resultaten) op 5 mei 2002 was te wijten aan het feit dat alle andere kandidaten nog lagere cijfers behaalden. Lionel Jospin van de PS was derde met 16,18 procent, net iets minder dan Le Pen, maar in ieder geval eveneens een zeer pover resultaat voor een zetelend eerste minister. Bovendien was dat de tot dan laagste score ooit van een PS-kandidaat in de eerste ronde.

In de tweede ronde overkwam Chirac iets wat hij nauwelijks enkele weken eerder in zijn stoutste dromen niet had durven dromen. Le Pen behaalde iets meer dan in de eerste ronde, 17,79 procent en Chirac, een van de minst populaire Franse presidenten ooit, behaalde een historisch ongeëvenaarde monsterscore van 82,21 procent. Drie van de vier kiezers die in de eerste ronde niet voor hem hadden gestemd (of niet opdaagden – er is geen stemplicht in Frankrijk) stemden nu dus wel voor hem. Chirac werd opnieuw president met een ‘in ieder geval niet die andere’-stem.

Fast forward to 2017

Naar analogie met 2002 gaan commentatoren er van uit dat in 2017 Marine Le Pen weliswaar beter gaat scoren dan haar vader vijftien jaar eerder – in de meest recente peilingen behaalt ze tussen 24 en 27 procent – maar in de tweede ronde zal ze wel de duimen leggen voor de andere kandidaat, wie dat ook moge zijn (en die in tegenstelling tot 2002 waarschijnlijk slechts na Le Pen tweede wordt in de eerste ronde).

De centrale vraag waar deze verkiezingen om draaien wordt daarmee: “Wie gaat met Marine Le Pen naar de tweede ronde van de Franse presidentsverkiezingen?” Die vraag is echter verkeerd gesteld. Het is immers helemaal niet zeker dat 2017 zomaar een replay van 2002 wordt. Het valt met andere woorden niet uit te sluiten dat Marine Le Pen het ditmaal wel zou halen in de tweede ronde. Reden tot paniek?

Geen nood. De redding is nabij. Uit het niets is op enkele maanden tijd een kandidaat opgedoken die het allemaal gaat klaren. Emmanuel Macron is zijn naam. In de recentste peilingen haalt hij zowaar evenveel als Le Pen, hij zweeft tussen 24 en 26 procent van de stemmen. De lovende artikels en reportages swingen sindsdien de pan uit. Samengevat zeggen zij één ding: “Macron gaat het wel halen in de tweede ronde”.

De redding is nabij

”Deze man is zuiver op de graat, is niet betrokken in corruptieschandalen, heeft geen politiek verleden van verkeerde beslissingen enzovoort enzovoort”. Werkelijk? Zoals steeds brengt enig journalistiek onderzoek meer duidelijkheid. De Franse mediasite Mediapart (een woordspeling op ‘media’ en ‘apart’, wat in het Frans zowel ‘afzonderlijk’ als ‘speciaal’, ‘excentriek’, ‘anders dan de rest” kan betekenen) maakte er werk van.

Als Emmanuel Macron het haalt wordt hij met 39 jaar alvast de jongste president in de Franse geschiedenis. Bovendien wordt hij dan de eerste president die aan geen enkele politiek partij is verbonden, dus ook niet aan de twee grote strekkingen die in Frankrijk altijd de dienst hebben uitgemaakt, de conservatieve strekking (in meerdere steeds veranderende partijgedaantes) en de sociaal-democratische strekking van de Parti Socialiste (PS).

Wonderboy

Emmanuel Macron studeerde met schitterende cijfers af aan de Ecole Nationale de l’Administration (ENA, vandaar de spotnaam ‘un énarque’). Dit is de universiteit die de topambtenaren voor het overheidsapparaat levert. Ondanks zijn ‘administratieve’ naam is dit wel degelijk de meest presitigieuze universiteit van Frankrijk.

De ENA is bovendien een uniek Frans fenomeen. Landen als Duitsland en Groot-Brittannië halen hun topmensen bij bestaande universiteiten als de Technische Universität München, Oxford, Cambridge. De ENA levert ook de topadviseurs voor de Franse economische en politieke elite en voor de grote Franse banken en bedrijven.

Macron werd kort na zijn afstuderen aan de ENA inspecteur van financiën bij de gelijknamige Inspectie van Financiën, de overheidsdienst die de begroting opstelt volgens de politieke richtlijnen van de president. Tevens controleert deze dienst de uitvoering van de begroting en stelt ze de jaarrekeningen op. Zij onderzoekt eventuele misbruiken, verkeerd uitgevoerde uitgaven, enzovoort.

Jean-Pierre Jouyet, Jean-Pierre qui?

In de Inspectie van Financiën viel de intelligente en welbespraakte jonge inspecteur onmiddellijk in de smaak bij grote baas Jean-Pierre Jouyet . Dat is iemand waar de gewone Fransman nooit van heeft gehoord, maar die als gewoon ‘ambtenaar’ een indrukwekkende macht achter de schermen van het politiek toneel heeft uitgeoefend bij alle presidenten van alle strekkingen in de voorbije dertig jaar.

Jouyet draaide mee onder François Mitterrand, Jacques Chirac, Nicolas Sarkozy en François Hollande. Jouyet was tevens adviseur in het kabinet van toenmalig Voorzitter van de Europese Commissie Jacques Delors, waar hij meeschreef aan de teksten van het Verdrag van Maastricht van 1992. Dat verdrag vormde de Europese Economische Gemeenschap (EEG) om tot de huidige Europese Unie (EU) en legde de definitieve verankering vast van het neoliberale gedachtengoed dat tot vandaag de enige heiligmakende norm is in de Europese Commissie.

Het was Jouyet die aan president Sarkozy voorstelde om de piepjonge Emmanuel Macron een plaats te geven in de Commissie Attali (officieel de Commission pour la libération de la croissance française – de Commissie voor de vrijmaking van de Franse groei). In 2008 had de president (onder meer op advies van mensen als Jouyet) een commissie opgericht, die een langetermijnplan voor het herstel van de Franse economie moest uitschrijven.

Die commissie kwam onder leiding van Jacques Attali, net als Jouyet een hoog functionaris in het ministerie van financiën en lid van talrijke raden van bestuur van grote Franse overheids- en privébedrijven. Deze commissie verzamelde de werkgevers van de 40 grootste Franse bedrijven met beurswaardering in de CAC40, de Franse versie van de beursindex Dow Jones, de index van de 400 hoogst gewaardeerde bedrijven op de Franse beurs.

Macron wordt miljonair

Macron kreeg als eerste grote opdracht mee te werken aan het redden van een aantal grote Franse banken die op de rand van het bankroet stonden. Zo leerde hij onder meer Serge Weinberg kennen bij de bank Rotschild (onderdeel van Bank Barclays). Weinberg was CEO van Nestlé. Voor dat bedrijf regelde Macron de grootste operatie die het bedrijf ooit had uitgevoerd, de overname van alle babyvoedingsproducten van concurrent Pfizer voor een recordbedrag van 9 miljard euro.

Zoals dat in die middens de volledig legale geplogenheid is werd Macron voor zijn diensten beloond met een percentage van de opbrengst. Voortaan was Macron miljonair die zich voor de rest van zijn leven geen zorgen hoefde te maken over zijn persoonlijke toekomst.

Macron werd rapporteur in de Commissie Attali. Hij werkte mee aan het opstellen van alle teksten en schreef ze persoonlijk uit na de vele beraadslagingen. De Commissie Attali bracht twee rapporten uit, in 2008 en in 2010. Samengevat werd daarin gepleit voor de neoliberale omvorming van de Franse economie en werden methodes voorgesteld om dat de verwezenlijken.

Economische ‘hervorming’

In essentie vertaalde de Commissie Attali de voorstellen van de Europese Commissie naar de Franse situatie: steeds minder overheidsinmenging in de economie, steeds minder overheidsambtenaren, verhoging van de pensioenleeftijd, voortdurende inkrimping van het Franse overheidsbudget, verlaging van de sociale lasten voor de werkgevers, beperking van bindende loonafspraken, gemakkelijker ontslag van werknemers, meer tijdelijke en deeltijdse arbeidscontracten.

“De kalender (voor de uitvoering van de in het rapport voorgestelde maatregelen)… moet worden uitgevoerd met volharding (avec tenacité) over meerdere (presidentiële) mandaten heen, wat ook de (politieke) meerderheden zijn (lees: wat ook het resultaat van verkiezingen is).

De Commissie stelde dat dit bovendien moest worden toegepast niet voor enkele jaren, bijvoorbeeld voor de duur van één presidentschap, maar voor een lange ononderbroken periode over verkiezingen heen.

Er staat letterlijk in het rapport van 2010 (met de woorden die Emmanuel Macron als rapporteur heeft geschreven): “De kalender (voor de uitvoering van de in het rapport voorgestelde maatregelen)… moet worden uitgevoerd met volharding (avec tenacité) over meerdere (presidentiële) mandaten heen, wat ook de (politieke) meerderheden zijn (lees: wat ook het resultaat van verkiezingen is).

Kabinetsmedewerker en minister

Jouyet bracht Macron ook binnen in het kabinet zelf van Sarkozy, waar hij meewerkte aan het economische beleid en de overheidsbegroting strak in handen hield. Hij deed dat blijkbaar zeer goed, want hij mocht dezelfde functie ook vervullen bij zijn opvolger, de PS-er François Hollande. Zeer goed zelfs, want hij werd even later vice-secretaris-generaal van het kabinet van Hollande. Dat klinkt als een administratieve, uitvoerende taak, maar is het helemaal niet. Het is op basis van ondermeer zijn uitgeschreven adviezen dat Hollande zijn economisch beleid vorm heeft gegeven.

Zo schreef Macron de CICE uit (crédit d’impôt pour la compétitivité et l’emploi), wat neerkwam op gulle belastingkredieten voor tientallen miljarden euros ten bate van de grote bedrijven, zonder dat daar enige tegenverplichting tegenover werd geplaatst.

Macron schreef ook het verantwoordelijkheidspact (Pacte de responsabilité et de solidarité) van 2013, dat de sociale bijdragen van de werkgevers verminderde in ruil voor meer aanwerving en meer sociale dialoog. Het eerste deel was zeer concreet en werd onmiddellijk uitgevoerd. Aanwervingen en sociale dialoog bleven bij vage beloftes.

Macron assisteerde president Hollande ook bij alle Europese onderhandelingen over economische aangelegenheden. Na het ontslag van minister van economie Arnaud Montebourg in augustus 2014 werd de toen nog maar 36-jarige Macron zijn opvolger.

En Marche!, Emmanuel Macron

Nadat Hollande inzag dat hij zo onpopulair was geworden dat hij kansloos zou afgaan als kandidaat voor een tweede termijn, vroeg hij aan Macron om zich achter zijn geprefereerde kandidaat Manuel Valls te scharen, die voor het grootste deel van zijn presidentschap zijn eerste minister was geweest. Macron zag het anders en stelde zichzelf kandidaat los van de PS.

Werd hij aanvankelijk als kansloos weggelachen, veranderde dat relatief snel. Voor de meeste Fransen was hij nog steeds grotendeels een onbekend, onbeschreven en onbesproken blad. Emmanuel Macron lanceerde een eigen beweging En Marche! (voorwaarts!), niet toevallig met de initialen EM van zijn eigen naam. Een programma had hij niet. Het duurde tot recent op 2 maart voor hij daarmee op de proppen kwam.

Over zijn economische plannen is hij zeer vaag, ‘links noch rechts’ is zowat de kern van zijn verhaal. Sommige commentatoren zien in hem de Franse versie van Justin Trudeau, de jonge charismatische eerste minister van Canada, die met de nodige flair het neoliberale beleid van zijn voorganger Stephen Harper verderzet.

Zijn ongerepte status als jonge politicus zuiver op de graat, niet gebonden aan partijpolitiek, niet betrokken bij corruptieschandalen en zijn vlotte toespraken en omgang met media en burgers slagen aan en brachten hem waar hij nu staat, met een reële kans op vijf jaar in het Elysée.

Schijn bedriegt

Macron is echter allesbehalve een politicus die staat voor enige verandering, laat staan sociale verbetering voor de gewone Fransman. Integendeel, deze man staat voor een onverminderde verderzetting van hetzelfde neoliberale beleid van de presidenten Mitterrand, Chirac, Sarkozy en Hollande.

Macron is in tegenstelling tot zijn campagne ook allesminst een buitenstaander. Hij is compleet verweven met de diepe staat van de economische, financiële, politieke en media-elite van Frankrijk. Dat hij reeds zoveel reële macht heeft gehad zonder dat de gemiddelde Fransman van hem heeft gehoord zegt alles over het echte karakter van die diepe Franse staat.

Onbekend is hij ook omdat ‘politiek’ in de Franse media louter een schouwspel is van politieke persoonlijkheden, van voorverkiezingen, debatten en congressen waar de schijn van inspraak hoog wordt gehouden. Wat je in dat mediaschouwspel niet ziet zijn de adviseurs, de experten, de hoge ambtenaren achter de coulissen die rond de politieke tenoren cirkelen en zo garant staan dat steeds weer dezelfde beleidskeuzes worden gemaakt, wat ook de uitslag van de verkiezingen mag zijn.

Emmanuel Macron is een onlosmakelijk onderdeel van dat technocratische machtsapparaat achter de schermen. Kortom, hij is in de gegeven omstandigheden de ideale kandidaat van het status quo.

Marine Le Pen wordt verguisd omwille van het xenofobe, primair nationalistische karakter van haar programma – wat zonder enige twijfel waar is – maar de echte reden waarom zij door die diepe staat wordt gevreesd is dat zij geen deel is van die elite, onvoorspelbaar en vooral oncontroleerbaar is. Het is net die voorspelbaarheid van het huidige politieke systeem die de verdedigers van Macron ten allen prijze willen vrijwaren.

Haalt Macron de tweede ronde – onder meer dankzij een massale promotie van zijn kandidatuur in alle Franse media.  Kan hij het het halen van Marine Le Pen? Waarschijnlijk.

Zeker is dat echter niet. 50 procent van de stemmen is weliswaar hoog gegrepen voor een superpopulistische Marine Le Pen. Toch kan het. Dit is niet meer 2002. Marine Le Pen heeft niet hetzelfde harde imago van papa Jean-Marie, ze past nauwgelet op haar woorden en vermijdt hard klinkende uitspraken. Het volstaat dat een groot deel van de Franse kiezers afhaakt tijdens de tweede ronde en niet gaat stemmen om een tweede Trump-scenario te krijgen.

• Osons Causer – Qui est vraiment Macron ?
• Emmanuel Macron et la finance : plus qu’un problème personnel