Het blijft onvoorspelbaar wanneer schandalige praktijken groot nieuws worden, nadat ze eerst jarenlang genegeerd werden. Het misdadige gedrag van agrogigant Monsanto (en van zijn concurrenten) wordt al jaren aangeklaagd door ngo’s en door alternatieve nieuwssites. Blijkbaar is ditmaal de betrokkenheid van een Belg de spreekwoordelijke druppel te veel.

De Standaard en Knack brengen op 25 april 2017 het voorpaginanieuws dat Belgisch toxicologisch wetenschapper Mark Martens betrokken is bij de manipulatie van wetenschappelijk onderzoek ten bate van Monsanto. De bedoeling van deze praktijk was twijfel te zaaien over de wetenschappelijke bewijzen voor de kankerveroorzakende eigenschappen van het verdelgingsmiddel glyfosaat, dat door Monsanto wordt verkocht onder de merknaam RoundUp. Monsanto is niet de enige producent van glyfosaat, maar wel de allergrootste, goed voor meer dan een kwart van de wereldwijde productie van glyfosaat.

De praktijk om wetenschappelijke rapporten te ‘herschrijven’ werd reeds een maand geleden aangeklaagd door meerdere leefmilieuorganisaties. Een aantal Europese leefmilieuorganisaties publiceerden begin maart 2017 het rapport Glyphosate and cancer: Buying Science – How Industry Strategized (and Regulators Colluded) in an attempt to save the world’s most widely used herbicide from a ban waarin interne e-mails van Monsanto met bevriende wetenschappers worden geciteerd. Leefmilieu- en consumentenorganisaties klagen de wanpraktijken van Monsanto en andere agrogiganten echter al veel langer aan.

Licentie voor glyfosaat

De Europese Commissie moet binnenkort opnieuw beslissen over een verlenging van de productielicentie voor glyfosaat. Tot nu toe heeft de zware lobbying van Monsanto altijd geloond. Telkens weer werd glyfosaat goedgekeurd. Of dat nu nog het geval zal zijn moet nog blijken.

Muriel De Pauw, woordvoerster van Greenpeace België, reageert in een persmededeling: “Het is weerzinwekkend hoeveel macht de pesticide-industrie kan uitoefenen op onze autoriteiten. Voor Monsanto is blijkbaar alles toegestaan om de verkoop van zijn giftige producten veilig te stellen en de beleidsvoerders, zoals onze federale regering, lijken tot alles bereid om deze bedrijven niet voor het hoofd te stoten.”

Het International Agency for Research on Cancer (ICRA) van de VN-Wereldgezondheidsorganisatie noemt glyfosaat al 2 jaar “waarschijnlijk kankerverwekkend”. Het Europese voedselagentschap (EFSA) en het Europese agentschap voor chemische stoffen (ECHA) blijven dat echter tegenspreken. De onthullingen in het recente rapport doen nu twijfel rijzen over de geloofwaardigheid van deze twee agentschappen, die zich voor hun beslissingen uitsluitend baseerden op studies van de industriesector zelf.

De Europese licentie voor glyfosaat blijkt daarenboven voor de overheden van de Europese lidstaten een paraplu om geen eigen verantwoordelijkheid te nemen. Ook de Belgische federale regering en de verkoopsector weigeren het product uit de rekken te verwijderen.

Uit de rekken verwijderen

“Er valt geen tijd meer te verliezen. Producten met glyfosaat moeten verboden worden, en de federale regering kan daar werk van maken. In afwachting vragen we de groothandelaars, met marktleider Brico op kop, om deze onkruidverdelgers niet langer te verkopen, en aan de klanten om ze niet te kopen. Er is al genoeg schade aangericht”

De S&D-fractie van de sociaal-democraten in het Europees Parlement stelt nu de oprichting voor van een onderzoekscommissie naar het vervalsen van onderzoeksresultaten door Monsanto. “Het is nu duidelijk dat Monsanto wetenschappelijk onderzoek naar ondermeer glyfosaat vervalst en gemanipuleerd heeft en daarmee de volksgezondheid ernstig in gevaar heeft gebracht,” zegt Europees parlementslid Kathleen Van Brempt (sp.a).

Zij legt tevens de link naar Dieselgate, het recent onthulde schandaal over de manipulatie van de emissienormen door de auto-industrie. Volgens haar kunnen deze bedrijfssectoren doen wat ze doen, omdat de overheden die hen moeten reguleren passief de andere kant opkijken.

“Het is zorgwekkend dat overheidsregulatoren zich voor het toekennen over verlengen van licenties van bestrijdingsmiddelen baseren op door de industrie gesponsord onderzoek. Het Europese voedselagentschap wil niet bekendmaken op welke studies haar oordeel is gebaseerd. Wat is dat bestaande wetenschappelijk onderzoek waard, als het vervalst werd?”, aldus nog Van Brempt.

De laatste licentie voor glyfosaat werd reeds toegekend voor slechts een korte periode, omdat de controverse over het product toeneemt. Een definitief oordeel van de Europese Commissie wordt verwacht tegen het einde van 2017.

Internationale rechtspraak

Bart Staes, Europarlementlsid voor Groen, wijst erop dat het nu tijd wordt dat grote bedrijven, net als staten, voor internationale rechtbanken worden gedaagd. Recent heeft het Monsanto Tribunaal daarover een rapport opgesteld. Bart Staes: “Ooit bepaalde de internationale gemeenschap dat genocide en misdaden tegen de mensheid zouden worden vervolgd door het Internationaal Strafhof”. Volgens hem is het niet meer dan logisch dat de internationale wanpraktijken van deze bedrijven worden aanzien als misdaden tegen de mensheid: “De logische consequentie is een juridische autoriteit die daar bevoegdheid over krijgt.”

Bovendien maakt het oordeel van het Monsanto Tribunaal volgens Staes ook duidelijk hoe onwenselijk een fusie tussen de agrogiganten Bayer en Monsanto is. Europees Commissaris Margrethe Vestager heeft reeds de aanvragen voor fusie van Dow Chemical met DuPont en van ChemChina met Syngenta goedgekeurd. De grootste fusie moet echter nog komen, die van Monsanto met Bayer. Staes gaat samen met een aantal collega’s in het Europees Parlement eisen dat deze fusie niet doorgaat.

Maatschappelijke inzet loont wel

Het blijft onvoorspelbaar wanneer en waarom schandalen plots toch uitbreken, ook al was de informatie al jarenlang bekend en beschikbaar. Jarenlang kregen ze al die tijd alleen aandacht bij ngo’s en alternatieve media. Dat is echter geen nieuw fenomeen.

Een mogelijke verklaring in dit specifieke geval kan het feit zijn dat een Belg rechtstreeks betrokken is. Een andere meer algemene verklaring is dat het bewustzijn een kritische grens bereikt heeft, onder meer omdat de leidende elites die de politieke en media-agenda naar hun hand zetten, gaan beseffen dat het hier over schandalen gaat die ook hun persoonlijke gezondheid aanbelangen.

Soms is de aanleiding ook gewoon een gevolg van naijver tussen de bedrijven. Het is bijvoorbeeld geen toeval dat de sjoemelpraktijken van Europese autofabrikanten in de VS werden ‘ontdekt’ en aangeklaagd.

Monsanto was de eerste niet

Het wangedrag van Monsanto om wetenschappelijke publicaties te manipuleren is echter geen nieuwigheid. Tabaksgiganten wisten tientallen jaren lang de besluiten van wetenschappelijk onderzoek over het verband tussen roken en kanker uit de aandacht te houden. Oliereuzen zoals Shell en Exxon wisten al van in de jaren 1970 dat het gebruik van fossiele brandstoffen tot een zwaar klimaatprobleem zou leiden en zetten alle middelen in om die kennis onder de radar te houden.

Het ergste schandaal van de recente geschiedenis was van een andere aard. Vredesorganisaties publiceerden reeds in 2003 de bewijzen dat er geen sprake was van massavernietigingswapens in Irak, vanaf de eerste dag dat president Bush en Brits eerste minister Blair beweerden dat zij daarom het land wel moesten aanvallen. Toch verkozen de media die informatie te negeren. De gevolgen zijn ondertussen bekend.

Het kan ontmoedigend lijken dat zoveel jaren maatschappelijke inzet van organisaties en activisten tegen Monsanto pas nu grote aandacht krijgt. Deze aangehouden inzet heeft echter de geloofwaardigheid opgebouwd die maakt dat dit schandaal uiteindelijk ‘uitbreekt’.

De strijd is echter nog niet voorbij. Giganten als Exxon en Monsanto spenderen jaarlijks miljarden aan lobbying en aan reclame. Zij zullen dat niet zomaar opgeven. Daar staat tegenover dat de maatschappelijke organisaties en activisten evenmin van plan zijn te stoppen. Bovendien hebben ze één belangrijke troef in handen: ze hebben gelijk, de bedrijven niet.

• Europees burgerinitiatief voor een volledig verbod op glyfosaat
• Glyphosate and cancer: Buying Science – How Industry Strategized (and Regulators Colluded) in an attempt to save the world’s most widely used herbicide from a ban
• Monsanto heeft studies over glyfosaat vervalst