De Arabische oliestaat Qatar moet van de andere Golfstaten stoppen met het “steunen van terrorisme”, moet zijn banden met Iran verbreken en de tv-zender Al Jazeera sluiten. Amper enkele weken eerder noemde president Trump het land nog een ‘cruciale strategische partner’ tijdens zijn bezoek aan de regio. In feite gaat dit over een strijd om de macht in het Midden-Oosten.

Het buitenlands beleid van president Donald Trump blijft verbazen. Zijn beleidsbeslissingen lijken alle kanten uit te gaan, zonder enige consistentie en zonder kennis van zaken. Het contrast met de beredeneerde aanpak van voorganger Obama kon niet groter zijn. Gaat dit werkelijk over een regering die door gebrek aan ervaring en aan interne samenhang eender wat doet of is er meer aan de hand?

Tijdens zijn bezoek aan Saoedi-Arabië gaf Trump op 21 mei 2017 een toespraak tot de lidstaten van de Gulf Cooperation Council (GCC) Saoedi-Arabië, Koeweit, Bahrein, Oman, de Verenigde Arabische Emiraten en Qatar. Hij vermeldde daar specifiek Qatar als een “cruciale strategische partner” in de strijd tegen het terrorisme en sprak lovend over de verkoop van “mooie” Amerikaanse wapens aan het land. Nauwelijks enkele weken later beschuldigt hij Qatar van “historisch lange steun aan het terrorisme”.

Vier van de Arabische Golfstaten beslisten recent om Qatar te isoleren, sancties in te stellen door onder meer de vluchtrechten van Qatar Airways over hun grondgebied in te trekken. Ze eisen dat Qatar zijn diplomatieke relaties en commerciële banden met Iran afbouwt en de tv-zender Al Jazeera sluit (die in de hoofdstad Doha gevestigd is).

Trump ging hier aanvankelijk voorzichtig op in door bemiddeling van minister van buitenlandse zaken Tillerson voor te stellen. Enkele uren later uitte hij echter een beschuldiging van “historisch lange steun aan het terrorisme”, waarmee hij elke kans op bemiddeling door zijn eigen minister dwarsboomt. Trumps ogenschijnlijke geblunder heeft zware implicaties voor de regio. De complexiteit van de conflicten in het Midden-Oosten neemt zo nog toe, net als de kans op een nieuwe oorlog.

Een en ander is inderdaad bizar en bevreemdend. Zo beweert Trump dat zijn huidig standpunt over Qatar zou gebaseerd zijn op zijn gesprekken met de GCC-staten tijdens zijn bezoek aan Saoedi-Arabië. Nochtans sprak hij op de slotzitting zeer lovende woorden over Qatar.

Qatar, trouwe bondgenoot VS (en GB)

Qatar is een van de kleine Golfstaten, zowel qua bevolking (2,5 miljoen inwoners in 2016) als qua oppervlakte (11.500 km2/één derde van België). Het land heeft echter wel de derde grootste reserves van aardgas en aardolie op zijn grondgebied. Op het grondgebied bevindt zich de luchtmachtbasis Al Udeid, de grootste Amerikaanse basis in het Midden-Oosten, met permanent meer dan 10.000 Amerikaanse soldaten. Vanuit deze basis opereert de Amerikaanse luchtmacht in Irak, Syrië en Afghanistan. Ook de Britse luchtmacht heeft er een kleine permanente troepenmacht. Het Amerikaanse ministerie van defensie en de buitenlandse inlichtingendienst CIA werken al tientallen jaren nauw samen met hun evenknieën in Qatar. Qatar heeft ongeveer 30 miljard dollar investeringen in de VS.

Als het land inderdaad al jarenlang steun zou verlenen aan internationaal terrorisme, waarom zou dat pas nu bekend zijn? Bovendien, wat zouden de andere Arabische Golfstaten daar meer over weten dan de VS? De beschuldigingen die ze nu uiten zijn aantoonbaar fout of gewoon verzonnen. Als ze een feitelijkheid aantonen gaat het bovendien over zaken die gelden voor alle Golfstaten.

Zo zou Qatar nu plots al jarenlang steun verlenen aan de Afghaanse Taliban, omdat die een kantoor hebben in de hoofdstad Doha. Dat kantoor is er echter gekomen op specifiek verzoek van de VS om via deze weg gesprekken te voeren met de Taliban. Qatar wordt er van beschuldigd steun te geven aan bepaalde opstandige groeperingen in Syrië. Dat klopt volledig, alleen, geldt dat ook voor alle andere Golfstaten. Generaal Joseph Votel, hoofd van het US Central Command (die een afdeling heeft op de basis in Qatar), verklaarde recent nog dat Qatar “een bondgenoot is, die een akkoord in Syrië kan faciliteren”.

Een andere aanklacht van de andere Golfstaten tegen Qatar is dat het een kantoor van Hamas heeft op zijn grondgebied en de organisatie ook actief steunt. Dat doet Qatar echter al jaren openlijk. Qatar was essentieel om te bemiddelen tussen de VS en Hamas, zodat de verkiezingen van 2006 in Palestina konden doorgaan (en die vervolgens tot afgrijzen en afkeuring van het Westen door Hamas werden gewonnen in “vrije, eerlijke en transparante verkiezingen” volgens alle internationale waarnemers ter plaatse).

Qatar wordt dus beschuldigd van steun aan organisaties die nu (of ooit tijdens hun bestaan) terroristisch zijn. Maar dat geldt dus voor alle Golfstaten én ook voor de VS zelf. Daarnaast krijgt Qatar ook het verwijt dat het wil meespelen op internationaal niveau “boven zijn relatief gewicht”. Ook dat geldt evengoed voor de andere Golfstaten Bahrein, Oman, Verenigde Arabische Emiraten net als voor Israël. Verder wijzen de Golfstaten op het dubbelzinnige karakter van het buitenlands beleid van Qatar, steunen van bewegingen de ene dag, bekritiseren de andere. Ook dat is echter typerend voor het beleid van alle Golfstaten.

Dan zijn er nog de beweerde nauwe banden met Iran. Qatar is inderdaad de enige Golfstaat die zich verzet tegen een openlijke confrontatie en tegen regimeverandering. Qatar is echter niet de grootste handelspartner van Iran in de Golf, dat is Oman. Harde kritiek en nauwe commerciële banden …

Onderlinge strijd voor invloedssferen

Wat kan dan de echte reden zijn voor de recente aanvallen op Qatar. Dat heeft alles te maken met de onderlinge machtsverhoudingen. Saoedi-Arabië ziet met lede ogen hoe Qatar zijn invloedssfeer in de regio en daarbuiten uitbreidt. Saoedi-Arabië is nog steeds de machtigste oliestaat maar heeft veel van zijn invloed verloren, ook zijn economische overmacht taant.

Bovendien voelt de Saoedische oliestaat zich meer en meer geviseerd door de kritiek op het eigen regime, op de schendingen van de mensenrechten, op de ideologische steun vanuit eigen rangen aan IS en op de vernietigende oorlog tegen de bevolking van buurland Jemen (waar de vernietiging van hospitalen een cholera-epidemie heeft veroorzaakt). Qatar is met andere woorden een bliksemafleider.

De andere Golfstaten eisen bovendien de sluiting van tv-zender Al Jazeera, eveneens omdat deze zender “steun zou geven aan terroristische organisaties”. Deze landen verlenen actief steun aan extremistische, gewelddadige organisaties in Libië, Syrië, Afghanistan, ze hebben elk een zeer kwalijke reputatie op vlak van mensenrechten, houden duizenden burgers gevangen om politieke redenen. Al Jazeera is net een zender die aan deze mensen een stem geeft.

Door mee te stappen in deze aanpak doet Trump iets wat Obama en Bush voor hem nooit deden, namelijk zich inlaten met de interne ruzies van de Golfstaten onderling. Obama hield zich daar altijd buiten.

Minister van Buitenlandse Zaken Rex Tillerson heeft als voormalige baas van petroleumgigant Exxon Mobil ruime ervaring in het Midden-Oosten en kent de interne gevoeligheden goed, iets waar Trump totaal niets van kent. Tot voor kort liet Trump het Midden-Oostenbeleid aan hem over. Tillerson drukte aanvankelijk zijn verbazing uit over de plotse escalatie. Later toonde hij zich bereid om de door de Golfstaten voorgestelde sancties tegen Qatar te onderhandelen en dat ze “een basis zijn voor langetermijndialoog”, wat diplomatiek taalgebruik is om te zeggen dat hij zich er tegen verzet.

Als de VS en de EU niet snel stappen ondernemen om de spanningen met Qatar te ontmijnen dreigt een nieuwe escalatie van geweld in de regio, die net als alle huidige conflicten in het Midden-Oosten de veiligheid in de regio en in Europa negatief zal beïnvloeden.

Het buitenlands beleid van de VS was sinds de Tweede Wereldoorlog behoorlijk consistent, gericht op eigenbelang, op het behoud van zijn geopolitieke overmacht in het Midden-Oosten en daarbuiten. Zowat alle presidenten respecteerden, op retorische nuances na, de continuïteit van dat beleid. Dat beleid heeft grotendeels de hedendaagse instabiliteit van het Midden-Oosten bepaald. Er zat echter altijd een overwogen langetermijnvisie achter. Met Trump aan het roer dreigt echter het onbekende …

Dit artikel is gebaseerd op de analyse van Marwan Bishara, politiek journalist bij Al Jazeera.  Zie  What is the Qatar-GCC showdown really about?