Uit alle opiniepeilingen blijkt dat voormalig president Lula van Brazilië de komende presidentsverkiezingen van oktober 2018 reeds ruim zou winnen in de eerste ronde. Het plotse verdict van de rechtbank is een nauwelijks verholen poging om hem het recht te ontnemen om zich te registreren als kandidaat.

Voormalig Braziliaans president Lula werd jaren geleden al in beschuldiging gesteld voor het aanvaarden van geschenken tijdens zijn presidentschap. In de rechtszaak waarvoor hij recent werd veroordeeld tot 9 jaar en zes maanden zou het gaan over het verkrijgen van een appartement in een woonblok aan zee. Dat woonblok werd volledig gerenoveerd door het Braziliaanse bouwbedrijf OAS. Eén van de appartementen zou een geschenk zijn geweest voor de president. In ruil zou het bedrijf bouwcontracten hebben gekregen van het staatsoliebedrijf Petrobras.

Deze zaak is onderdeel van een groter gerechtelijk onderzoek naar corruptie in en rond Petrobras, dat in Brazilië Operatie Carwash wordt genoemd (de hele zaak kwam aan het rollen naar gesjoemel met geld in een carwash). Hoewel de zaak tegen Lula al jaren aansleept was het vonnis van rechter Moro toch een verrassing. De Brazilianen gingen er immers van uit dat deze zaak net als de andere rechtszaken nog jaren zou aanslepen. De snelheid waarmee het gerecht deze zaak nu afhandelde is zeer ongewoon en niet bepaald in lijn met de algemene slechte werking van het gerechtelijk apparaat.

Het vonnis is tevens merkwaardig omdat de rechter geen enkel concreet bewijs kon leveren dat Lula en zijn recent overleden vrouw eigenaar waren van het betrokken appartement. In de media – die in Brazilië bijna volledig in handen zijn van de rechtse oligarchie – wordt al jaren beweerd dat die bewijzen er wel zouden zijn. Er zou sprake zijn van facturen van betalingen in zijn naam.

Hoe dikwijls dat ook werd herhaald in de Braziliaanse media, het bleek in ieder geval niet bij de rechtszaak. De rechter oordeelde volledig op basis van ‘omstandigheden’ en ‘waarschijnlijkheden’. Het enige wat kon worden vastgesteld is dat Lula effectief ooit éénmaal heeft geïnformeerd naar het aankopen van een flat in het betrokken complex, maar nooit tot aankoop is overgegaan.

Een rechter met een voorgeschiedenis

Rechter Moro is als rechter geen onbesproken blad – wat in Brazilië niet bepaald uitzonderlijk is. Hij is reeds lang bekend voor zijn vooringenomenheid tegen de Arbeiderspartij PT van Lula en Rousseff en voor zijn inschikkelijkheid tegenover de rechtse partijen. Hij heeft al jaren banden met de extreem-rechtse PSDB-partij en weigert stelselmatig politici van die partij te vervolgen.

Dit vonnis wordt door de medestanders van Lula gezien als een manier om hem te verhinderen mee te dingen voor het presidentschap in oktober 2018. Volgens alle peilingen zou hij die al winnen in de eerste ronde. De advocaten van Lula hebben onmiddellijk aangekondigd dat ze in beroep gaan.

Eén dag voor het vonnis heeft het parlement een draconische hervorming van de arbeidswetgeving gestemd waarbij CAO’s op sectorieel niveau verboden worden, en alleen nog op niveau van elk bedrijf afzonderlijk worden toegelaten (Frans president Macron gaat in de komende weken hetzelfde doen in Frankrijk). Dat nieuws werd volledig ondergesneeuwd door de massale nieuwsbulletins over de veroordeling van Lula.

Dit is een zeer courante praktijk van de Braziliaanse media sinds Temer aan de macht is. Telkens hij heel onpopulaire maatregelen goedkeurt of telkens het parlement een anti-sociale wet stemt, komt er net een of ander schandaal of sensatie aan bod die dat andere nieuws naar de achtergrond verwijst.

Dit vonnis betekent nog niet dat Lula effectief naar de gevangenis moet of dat hij nu definitief niet kan meedoen aan de verkiezingen in oktober 2018. De procedure voor het beroep tegen dit vonnis zal 8 tot 12 maand aanslepen. Daarna kan Lula nog altijd naar het Hooggerechtshof stappen. Of hij dus kandidaat kan zijn of niet, zeker is dat de rechtse media de komende maanden Lula voortdurend door het slijk zullen halen om zijn reputatie te beschadigen.

De haast waarmee Lula nu werd veroordeeld staat in schril contrast met de traagheid waarmee rechter Moro en andere rechters de lopende rechtszaken tegen parlementseden van de rechtse partijen aan pakken. De buitenlandse mainstream media volgen de grote Braziliaanse media volledig in die weergave van de gebeurtenissen.

Waar de Braziliaanse massamedia – net als hun buitenlandse collega’s wereldwijd – echter steeds minder vat op hebben, zijn de sociale media. Net als hun buitenlandse collega’s weten de Braziliaanse media niet hoe om te gaan met het verlies van hun monopolie en controle op de doorstroming van nieuwsberichten en informatie.

Verzet via de sociale media

Ondertussen is huidig president Michel Temer de eerste Braziliaanse president ooit die nog tijdens zijn ambt in beschuldiging wordt gesteld voor corruptie. Er is een bandopname opgedoken van een gesprek dat hij recent in maart 2017 had over een andere corruptiezaak, waarin hij zich liet betalen om die zaak in de doofpot te steken.

Sinds enkele weken loopt een campagne op de website 342agora.org.br (agora = nu, vandaag) om zijn afzetting te eisen. Zijn afzetting is de enige manier om een proces tegen hem te kunnen starten, omdat hij als zetelend staatshoofd volledige immuniteit van rechtsvervolging heeft. Het getal 342 verwijst naar het aantal stemmen die nodig zijn in het Federale Congres om een afzettingsprocedure tegen hem te beginnen. De website laat gebruikers toe alle federale volksvertegenwoordigers te contacten via sms, e-mail, Twitter, Facebook, Instagram om hen te vragen hoe zij zullen stemmen over een eventuele afzettingsprocedure tegen Temer.

Deze volksvertegenwoordiger is nog ‘onbeslist (indeciso) over zijn stem voor of tegen de afzetting van president Temer (342agora.org.br)

Temer zelf is er ondertussen sinds zijn aanstelling als president in augustus 2016 (na de afzetting van Dilma Rousseff) in geslaagd zijn populariteitsscore meer dan te verdubbelen … van 3 naar 7 procent, zowat de laagste score die een Braziliaans president ooit haalde.

In feite blijft hij slechts om twee redenen aan. De oligarchie wil dat hij voortgaat met de zware sociale inleveringen, die de verwezenlijkingen van 13 jaar bestuur onder Lula en Rousseff moeten afschaffen. Een groot deel van de parlementsleden hebben er daarnaast alles voor over om hem aan de macht te houden, omdat hij de enige is die hen nog uit de rechtbank kan houden. Deze politici zijn immers niet zozeer bang voor het verlies van hun parlementair mandaat maar riskeren gevangenisstraf. Het stopzetten van het gerechtelijk onderzoek naar corruptie in en rond Petrobras was het hoofddoel van de afzetting van president Rousseff.

De kans dat er inderdaad 342 parlementsleden voor zijn afzetting gaan stemmen is zo goed als onbestaand. Desondanks zijn een aantal geviseerde politici er niet gerust in, zoals blijkt uit de commentaar van parlementslid Vladimir Costa tijden een plenaire zitting van het parlement op het initiatief. De man is zelf onderwerp van een gerechtelijk onderzoek voor corruptie. (zie YouTube onder dit artikel, Portugees met Engelse ondertitels). Als voormalig tv-presentator voelt hij zich blijkbaar gekwetst dat zoveel acteurs, actrices, zangers en kunstenaars zich bij het initiatief aansluiten.

Zelfs als Temer zou worden afgezet, dan moet er nog altijd een ander persoon worden aangeduid als president. Omdat er nadat vice-president Temer zelf president werd geen verkozen vice-president meer is, zou dan de Voorzitter van de Federale Kamer van Volksvertegenwoordigers hem moeten opvolgen. Dat is Rodrigo Maia van de uiterst rechts Democratische Partij. Die is zelf recent voorzitter geworden nadat zijn voorganger werd afgezet wegens corruptie.

Temer op zijn plaats laten betekent daarentegen dat hij nog zolang neoliberale hervormingen kan doorvoeren ten bate van de oligarchie en parlementsleden kan vrijwaren van vervolging door het gerecht. Hij kan rechters en hoofden van grote staatsdepartementen blijven benoemen.

Lula blijft met afstand de populairste kandidaat om Temer op te volgen, maar de rechtse krachten doen er alles aan om te verhinderen dat hij zich kandidaat mag stellen. De politieke impasse in Brazilië houdt reeds meer dan drie jaar aan. Een oplossing is verder weg dan ooit.

• Lula Expected to Appeal Conviction: What Does It Mean for 2018 Election?
• Judge Moro politically driven, obsessed with PT, overlooking right-wing corruption
• As Momentum Grows to Remove Brazil’s President, New Pressure Campaign Sparks Rage